Φωτογραφίες: Andrij Krochak και Ιωάννης Μπαμπατζιάνης
Κυρίες και κύριοι ένα μεγάλο ευχαριστώ για την εδώ παρουσία σας καθώς και στον εκδότη Γιάννη Καραδέδο για την πρόσκληση.
Η γιορτή του Πάσχα πλησιάζει και με αυτήν εμφανίζεται κάθε χρόνο το πρωτόγνωρο να συμμετέχουν στις ακολουθίες του Πάθους άνθρωποι που τον υπόλοιπο χρόνο δεν λαμβάνουν ενεργά μέρος στο καθημερινό θρησκευτικό γίγνεσθαι. Η ανάμνηση λοιπόν των γεγονότων των σχετικών με το Πάθος του Ιησού εξάπτει πάντοτε το ενδιαφέρον των ανθρώπων.
Γιατί συμβαίνει αυτό; Πολλοί οι λόγοι, δεν θα αναφερθούμε σε αυτούς σήμερα.
Όμως όλοι μας γνωρίζουμε τις ακολουθίες της Μεγάλης Εβδομάδας και την ημερολογιακή τακτοποίηση της τελευταίας περιόδου ζωής του Ιησού που πραγματοποιεί η Εκκλησία με αυτές, ωθούμενη προπαντός από λόγους ποιμαντικούς και δευτερεύοντος από λόγους επιστημονικούς.
Αντίθετα στο βιβλίο του C. J. Humphreys, που παρουσιάζουμε σήμερα, καταβάλλεται μια επιστημονική προσπάθεια να καταγραφούν και να τακτοποιηθούν ακριβώς τα γεγονότα των τελευταίων ημερών του Ιησού.
Στο βιβλίο αυτό, λοιπόν, καθρεφτίζεται το μεγάλο πρόβλημα που απασχολεί τους χριστιανούς και την επιστήμη της Καινής Διαθήκης, που είναι το πρόβλημα του ιστορικού Ιησού.
Μην φανταστούμε όμως ότι αυτό είναι ένα θέμα που ανέκυψε στο πρόσφατο παρελθόν ή ότι αποτελεί κάποια επιστημονική παραξενιά ολίγων προκλητικών επιστημόνων, οι οποίοι ασχολούνται με ανούσιες λεπτομέρειες. Αντίθετα αυτό αναδύεται μέσα από τα κείμενα της Καινής Διαθήκης.
Ας οριοθετήσουμε όμως το πρόβλημα. Αυτό εντοπίζεται στα εξής τρία ερωτήματα: Πρώτο, έχουμε στη διάθεσή μας αξιόπιστες πληροφορίες για το πρόσωπο του Ιησού, αφού η πλειονότητα των σχετικών πληροφοριών βρίσκεται σε χριστιανικά κείμενα; Δεύτερο, μπορούμε μέσα από τις υπάρχουσες πηγές για τον Ιησού να διαμορφώσουμε μια ακριβή και λεπτομερή εικόνα για τον Ιησού της ιστορίας; Τρίτο, είναι απαραίτητο για την πίστη μας να γνωρίζουμε λεπτομέρειες από την ζωή του Ιησού;
Οι απαντήσεις που δόθηκαν στα παραπάνω ερωτήματα είναι διαφορετικές. Η βιβλιογραφία τεράστια. Όμως, εγώ θα σας παραθέσω τις απόψεις που καθρεφτίζονται στα ίδια τα κείμενα της Καινής Διαθήκης.
Δυο είναι οι θέσεις για τον ιστορικό Ιησού μέσα στην Καινή Διαθήκη. Από την μια μεριά ο κολοσσός της χριστιανικής θεολογίας, ο απόστολος Παύλος, αδιαφορεί για τις λεπτομέρειες γύρω από τη ζωή και το έργο του Ιησού. Από την άλλη μεριά, όμως, τα Ευαγγέλια αγωνίζονται επίμονα να περιγράψουν την ζωή και το έργο του Ιησού. Έτσι δεν μπορούμε να παραβλέψουμε ότι ανάμεσα στις δύο αυτές τοποθετήσεις υπάρχει μια ένταση.
Ας δούμε όμως πιο αναλυτικά τις παραπάνω θέσεις καθώς και ποια από τις δύο υιοθετεί C. J. Humphreys.
Την πρώτη θέση εκπροσωπεί, όπως είπαμε, ο απόστολος Παύλος, ο οποίος αδιαφορεί για τις λεπτομέρειες γύρω από την ζωή του Ιησού και επιμένει σε ένα γεγονός από τη ζωή του Ιησού, αυτό της σταύρωσής του. Μάλιστα όταν του δίνεται η ευκαιρία ελέγχει όσους χριστιανούς δίνουν ξεχωριστή σημασία σ’ ορισμένες μέρες, μήνες, εποχές και χρόνια. Αναφέρει μάλιστα χαρακτηριστικά ότι φοβάται πως μάταια κοπίασε για αυτούς (Γαλ 4,9-11).
Εξάπαντος όμως πρέπει να επισημάνουμε ότι ο Παύλος τοποθετεί στο κέντρο της θεολογίας του τον σταυρικό θάνατο του Ιησού, στον οποίο επανέρχεται και μνημονεύει σε όλες σχεδόν τις επιστολές του συνδέοντάς τον με πολλά και διαφορετικά θέματα. Πρέπει όμως ταυτόχρονα να τονίσουμε ότι ο Παύλος αναφέρεται στον σταυρό αφαιρετικά ή καλύτερα ανιστορικά. Δεν επιχειρεί δηλαδή να περιγράψει το συμβάν με την σταύρωση και τα περί αυτό. Αντίθετα αποδέχεται το συμβάν και το καταθέτει ως τεκμήριο της σωτηριώδους παρέμβασης του Θεού στον κόσμο. Ο Παύλος θεωρεί ότι αυτό που διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην διάδοση του μηνύματος του Ευαγγελίου είναι ο συμβολισμός και όχι η λεπτομερής αναφορά στην ιστορία. Αυτός είναι και ο λόγος που θέλοντας να περιγράψει το σωτηριώδες έργο του Ιησού χρησιμοποιεί εικόνες οικείες στους αποδέκτες των επιστολών του, που ήταν ως επί το πλείστον αστοί και οι περισσότεροι πριν να γίνουν χριστιανοί ήταν ειδωλολάτρες.
Ανακύπτει όμως το μεγάλο ερώτημα. Μήπως η αφαιρετική αυτή τάση του Παύλου, η αποστέωση του ιστορικού στοιχείου σε σχέση με τον Ιησού και ο υπερτονισμός μόνον του συμβολικού στοιχείου του Σταυρού οδηγεί στην σχετικοποίηση του ιστορικού συμβάντος της Σταύρωσης και των άλλων συμβάντων των σχετικών με τον Ιησού; Σε αυτή την θέση κατέληξε μεταξύ των άλλων και ο περίφημος R. Bultmann, ο οποίος τονίζει ότι αυτό που έχουμε στην Καινή Διαθήκη δεν είναι το κήρυγμα του Ιησού, αλλά το κήρυγμα για τον Ιησού[1].
Την δεύτερη θέση για τον ιστορικό Ιησού, όπως σημειώσαμε, εκπροσωπούν τα Ευαγγέλια. Σε αυτά διαφαίνεται η τάση των πρώτων χριστιανών να κατοχυρώσουν την ιστορικότητα του Ιησού. Αυτό το πέτυχαν με δύο τρόπους. Ο ένας ήταν με το να περιγράφουν με μικρές φράσεις το γεγονός της σταύρωσης του Ιησού και ο άλλος με το να αφηγούνται τα γεγονότα της ζωής του Ιησού, ιδιαίτερα τα γεγονότα γύρω από την σταύρωση και βεβαίως την σταύρωση αυτή καθαυτή.
Πρέπει όμως να σημειώσουμε ότι οι αφηγήσεις αυτές διαμορφώθηκαν στο πλαίσιο της αφηγηματικής τεχνικής της εποχής και ήταν στενά συνδεδεμένες με τα πολιτισμικά δεδομένα της εποχής. Και οι τέσσερις Ευαγγελιστές επιχειρούν να αφηγηθούν τα συμβάντα τα σχετικά με το Πάθος του Ιησού. Όμως ο καθένας αποτυπώνει στο κείμενό του το προσωπικό του στοιχείο που είναι συνυφασμένο με τις πολιτισμικές του καταβολές. Έτσι παρατηρούμε ότι οι Ευαγγελιστές ενδιαφέρονται για την ιστορία του Ιησού, την παραθέτουν όμως διαφορετικά.
Και εδώ έρχεται ο C. J. Humphreys και ξεδιπλώνει μπροστά μας με την μελέτη του αυτή κατά τρόπο απλό και πειστικό την προσπάθειά του να διερευνήσει το όλο αυτό σύμπλεγμα των πληροφοριών γύρω από τις τελευταίες μέρες του Πάθους του Ιησού στα Ευαγγέλια.
Η εξαντλητική ανάλυση που πραγματοποιεί των σχετικών πηγών δεν κουράζει. Αντίθετα προκαλεί την περιέργεια του αναγνώστη που δεν θέλει να διακόψει την ανάγνωση, έστω και για λίγο, και τον ωθεί να θέλει να φτάσει μέχρι το τέλος του βιβλίου. Τελικά ο Βρετανός αυτός ακαδημαϊκός κατορθώνει να συνθέσει τις διάφορες πληροφορίες των Ευαγγελίων και να μας προσφέρει μια πολύ πειστική βιογραφία των τελευταίων ημερών της ζωής του Ιησού, την οποία μπορούμε να θυμόμαστε έχοντας υπόψη μας τον αριθμό 3. Ο Ιησούς, δηλαδή, όπως περιγράφεται στα τέσσερα Ευαγγέλια, και σύμφωνα με τον C. J. Humphreys πέθανε την Παρασκευή 3 Απριλίου του 33 μ.Χ. στις 3 το μεσημέρι.
Πριν ολοκληρώσω θέλω να σας πω λίγα λόγια για μας τους Ορθοδόξους. Τίθενται τα ερωτήματα: Μας χρειάζονται αυτά που τόσο πειστικά μας παραθέτει ο J. Humphreys; Τι λέει η παράδοσή μας για τον πρόβλημα του ιστορικού Ιησού;
Τρία παραδείγματα δείχνουν το μεγάλο ενδιαφέρον των Ορθοδόξων ως προς την αποτύπωση της ζωής του Ιησού. Το ένα είναι η εικονογραφία, στην οποία “ιστορείται” ο Ιησούς. Το άλλο είναι το Σύμβολο της Πίστης, που περιλαμβάνει και ιστορικές πληροφορίες για τον Ιησού, όπως η αναφορά ότι ο Ιησούς πέθανε, όταν κυβερνούσε την περιοχή ο Ρωμαίος έπαρχος Πόντιος Πιλάτος. Τέλος, αναφέρω τις παροτρύνσεις των Πατέρων της Εκκλησίας όπως ο Ιωάννης Δαμασκηνός, ο οποίος προτρέπει τους χριστιανούς να γνωρίσουν τον ιστορικό Ιησού και τα διάφορα χαρακτηριστικά του, για ν’ αποφευχθούν τυχόν παρανοήσεις, που θα οδηγούσαν τους πιστούς στην πλάνη για το πρόσωπό του[2].
Αγαπητοί μου
Θέλω να σημειώσω ότι οι άνθρωποι πάντοτε ενδιαφέρονται να καταγράφουν ακριβώς την ζωή μεγάλων ανδρών. Το ίδιο πραγματοποιεί και στο βιβλίο του αυτό ο C. J. Humphreys. Το εάν πετυχαίνει τον σκοπό του ή όχι, αυτό επαφίεται σε σας να το διαπιστώσετε διαβάζοντας το κείμενο.
Δεν θα σας κουράσω περισσότερο. Για τα περαιτέρω σας παραπέμπω στο βιβλίο του C. J. Humphreys, για το οποίο θα σας μιλήσει εκτενώς ο κ. Γκουτζιούδης.
[1] R. Bultmann, Theologie des Neuen Testaments,: J. C. B. Mohr – Paul Siebeck, Tübingen 1948/1984, 1-2.
[2] Ιωάννης Δαμασκηνός, Ἔκδοσις ἀκριβὴς τῆς ὀρθοδόξου πίστεως, (κείμενο–μετάφραση–εισαγωγή–σχόλια Ν. Ματσούκας, Θεσσαλονίκη, 1976, 91d: Δεῖ οὖν τὰ μὲν ὑψηλὰ (ὀνόματα) προσνέμειν τῇ θείᾳ καὶ κρείττονι φύσει παθῶν καὶ σώματος, τὰ δὲ ταπεινὰ (ὀνόματα) τῇ ἀνθρωπίνῃ, τὰ δὲ κοινὰ (ὀνόματα) τῷ συνθέτῳ ἤγουν τῷ ἑνὶ Χριστῷ, ὅς ἐστι θεὸς καὶ ἄνθρωπος, καὶ εἰδέναι ἀμφότερα ἑνὸς καὶ τοῦ αὐτοῦ κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ· ἑκάστου γὰρ τὸ ἴδιον γινώσκοντες καὶ ἀμφότερα ἐξ ἑνὸς.
