Του Επίκουρου Καθηγητή του Τμήματος Θεολογίας του ΑΠΘ Χαράλαμπου Ατματζίδη
Μακαριώτατε
Σεβασμιότατοι
Σεβαστοί Πατέρες
Αξιότιμοι κυρίες και κύριοι συνάδελφοι
Κύριες και κύριοι
Εδώ και είκοσι χρόνια συντελείται στην αποστολική Εκκλησία της Βέροιας ένα μοναδικό για τα ελληνικά δεδομένα γεγονός, η πραγματοποίηση των «ΠΑΥΛΕΙΩΝ», των εκδηλώσεων προς τιμή του Αποστόλου Παύλου. Αυτές, κορυφώνονται από επιστημονικής πλευράς, με το τριήμερο Συνέδριο που έχει ως θέμα του τον απόστολο Παύλο, την θεολογία του και την επίδραση της στην χριστιανική θεολογία.
Πρέπει να επισημάνουμε ότι όλα αυτά συμβαίνουν στην Εκκλησία της Βέροιας, επειδή υπάρχει στην θέση του αποστόλου Παύλου ο άξιος συνεχιστής του έργου του, ο «κοπιῶν καί προϊστάμενος καὶ νουθετῶν» (Α΄ Θεσ 5,12) τους Βεροιώτες πιστούς κ. Παντελεήμων. Κοντά του υπάρχουν όμως και οι άξιοι συνεργάτες του, όπως ο πρώην Πρωτοσύγκελλος της Μητροπόλεως και νυν Επίσκοπος Κίτρους και Κατερίνης κ. Γεώργιος και τόσο άλλοι, γνωστοί σε μας, αλλά ταυτόχρονα δύσκολο λόγω του χρόνου να τους αναφέρουμε. Τέλος, πρέπει να υπογραμμίσουμε και την μεγάλη συμμετοχή των χριστιανών της Βέροιας, οι οποίοι ομοθυμαδόν συμμετέχουν στα Παύλεια τα χρόνια αυτά.
Συμπληρώθηκαν λοιπόν είκοσι χρόνια πολύπλευρης μελέτης του παύλειου λόγου, θησαυρισμένης σε είκοσι αντίστοιχους τόμους. Αυτοί, μαζί με τον παρόντα τόμο, αποτελούν μιαν αξιοπρόσεκτη συνεισφορά στα θεολογικά γράμματα του τόπου μας και τελικά στον Πολιτισμό.
Στον επετειακό αυτό τόμο των Παυλείων προσκλήθηκαν να μετάσχουν όλοι όσοι υπήρξαν ομιλητές σε ένα ή περισσότερα των ως άνω Συνεδρίων, προερχόμενοι τόσο από τον θεολογικό και εκκλησιαστικό χώρο, όσο και από άλλες επιστημονικές περιοχές, με κέντρο ενδιαφέροντος των εργασιών τους, πάντοτε τον Απόστολο Παύλο. Πολλοί από τους παραπάνω ομιλητές ανταποκρίθηκαν στην πρόσκληση αυτή και τους ευχαριστούμε θερμά, ο Πρόεδρος της Οργανωτικής Επιτροπής ο Σεβασμιότατος Κίτρους και Κατερίνης κ. Γεώργιος και τα μέλη της Επιστημονικής Επιτροπής, οι κ.κ. Ι. Καραβιδόπουλος, Ι. Γαλάνης και ο ομιλών.
Στον παρόντα επετειακό τόμο και σε μια εποχή διεπιστημονικών συνεργασιών και διεθνών προγραμμάτων, η προσέγγιση του Αποστόλου Παύλου έγινε από πολλές οπτικές γωνίες και εμπλουτίσθηκε ο θεολογικός λόγος σε πολλαπλά επίπεδα. Τις οπτικές αυτές θα επιχειρήσω να σας παραθέσω κατά τρόπο επιγραμματικό στην παρούσα παρουσίαση.
Ο πολυτελής τόμος των 565 σελίδων αποτελείται από τον Πρόλογο της Οργανωτικής και της Επιστημονικής Επιτροπής του Τόμου, τα μηνύματα των Ορθοδόξων Προκαθημένων και τα 25 ελληνόγλωσσα και ξενόγλωσσα άρθρα.
Τα άρθρα εστιάζουν στον απ. Παύλο και στην σκέψη του. Παράλληλα όμως και με αφορμή τον απόστολο των εθνών αναπτύσσουν επιμέρους θέματα, που αφορούν την θεολογία, την ιστορία, την κοινωνία και τον πολιτισμό. Όλα τα άρθρα τα διακρίνει η επιστημονική ακρίβεια, το προσεγμένο ύφος, η σαφήνεια και η πλούσια χρήση των πηγών και της δευτερεύουσας βιβλιογραφίας.
Παρεμπιπτόντως θέλω να παρατηρήσω ότι το άρθρο του Ομότιμου Καθηγητή, διδασκάλου μου και μέλους της Επιτροπής κ. Ι. Γαλάνη από παραδρομή δεν συμπεριλαμβάνεται στον τόμο αυτό. Ζητώ εκ μέρους της Επιτροπής συγγνώμη από τον διδάσκαλό μου. Στη συνέχεια παραθέτω τα άρθρα κατά ομάδες, ανάλογα με το περιεχόμενό τους.
Η πρώτη ομάδα άρθρων αναφέρεται στον Παύλο και την ιστορία. Σε αυτήν ανήκουν οι εργασίες των κ.κ. Ιωάννη Καραβιδόπουλου, «Ἡ ελληνική παιδεία του Αποστόλου Παύλου», Δημητρίου Παπάζη, «Παραδόσεις για την διέλευση του Αποστόλου Παύλου από περιοχές της Χαλκιδικής» και Γεωργίου Χρυσοστόμου, Μητροπολίτη Κίτρους και Κατερίνης, «Ὡς ἐπί τήν θάλασσαν (Πράξεις Ἀποστόλων 17,14)». Στα άρθρα αυτά επιχειρείται μέσα από την χρήση πηγαίου υλικού να αναγνωριστεί τόσο το ελληνιστικό υπόβαθρο του Παύλου όσο και η καταγραφή της διέλευσής του από την Χαλκιδική και από τις περιοχές της σημερινής Μητρόπολης Κίτρους.
Ακολουθεί το άρθρο της κ. Άννας Κόλτσιου-Νικήτα, που αναφέρεται στον Παύλο και την γλώσσα με τον τίτλο: «Πατερική θεώρηση του παύλειου λόγου κατά τον τέταρτο αιώνα». Στο άρθρο αυτό εξετάζεται φιλολογικά η σύνδεση του παύλειου λόγου από τους Πατέρες της Εκκλησίας του τέταρτου αιώνα με τον αττικισμό. Έπεται το άρθρο του Βασίλειου Ευτ. Νικόπουλου με τον τίτλο: «Η εικαζομένη «προς Αθηναίους» επιστολή του Αποστόλου Παύλου». Το άρθρο αυτό αναφέρεται στον Παύλο και την απόκρυφη γραμματεία. Σε αυτό αναπτύσσεται μια από τις πολλές προσπάθειες που έγιναν στο παρελθόν να συνδέσουν τον Παύλο με μεγάλες προσωπικότητες και ξακουστά πολιτιστικά κέντρα της αρχαιότητας, όπως είναι η Αθήνα.
Ακολουθεί η δεύτερη “ομάδα” εργασιών που αναφέρεται στον Παύλο και την Π.Δ. Σε αυτή ανήκουν τα άρθρα των κ.κ. Δημήτριου Καϊμάκη, «Ιουδαϊκές καταβολές στο μήνυμα του Αποστόλου Παύλου για τη μετά θάνατον ζωή» και του Ιωάννη Μούρτζιου, «Το μοτίβο του γογγυσμού στην πορεία των Ισραηλιτών στην έρημο και η πρόσληψή του από τον Απ. Παύλο». Οι δύο αυτές εργασίες αποτελούν μια σημαντική συμβολή στην αναζήτηση της σχέσης του αποστόλου με την Π.Δ. και την θεολογία της.
Η τρίτη ομάδα είναι και η μεγαλύτερη και αναφέρεται στην Θεολογία του απ. Παύλου. Σε αυτή ανήκουν οι εργασίες των κ.κ. Χαράλαμπου Γ. Ατματζίδη, “Η έκφραση «πίστις (Ἰησοῦ) Χριστοῦ» στις παύλειες επιστολές”, Ιωάννη Γαλάνη, “Η σχέση του ανθρώπου με το φυσικό περιβάλλον κατά τον απ. Παύλο”, Μόσχου Γκουτζιούδη, “Ο Παύλος ως θηριομάχος”. Επίσης ανήκουν στην ομάδα αυτή οι εργασίες των Christos Economou, “St. Paul: from Jewish Introversion to His Ecumenical Mission” – [“Απόστολος Παύλος: από την Ιουδαϊκή Εσωστρέφεια στην Οικουμενική Αποστολή του”], Konstantinos Nikolakopoulos, “Ausgewählte Aspekte der paulinischen Theologie am Beispiel des 2. Korintherbriefes” – [“Επιλεγμένα θέματα της παύλειας θεολογίας από την Β´ προς Κορινθίους Επιστολή”], Don Gaetano Di Palma, “La Conformazione del nostro misero corpo a quello glorioso di Cristo (Fil 3,20-21)” – [“Ο μετασχηματισμός του σώματος “της ταπεινώσεως ημών εις το γενέσθαι αυτό σύμμορφον τω σώματι της δόξης” του Χριστού (Φιλ 3,20-21)”], Kyriakoula Papademetriou, “Examples of Christian excellence in the epistle to the Philippians” [“Παραδείγματα χριστιανικής αριστείας στην Επιστολή προς Φιλιππησίους”], Demetrios Trakatellis, Archbishop of America, “St. Paul: Apostle of Joy” – [“Άγιος Παύλος: Ο Απόστολος της Χαράς”] και του Otfried Hofius, “Διὰ πίστεως περιπατοῦμεν, οὐ διὰ εἴδους”.
Στα παραπάνω άρθρα και από την τεράστια θεολογική δεξαμενή του αποστόλου Παύλου ανασύρονται και εξετάζονται κεντρικά θέματα της θεολογίας του Παύλου, όπως η θεολογία περί δικαιώσεως του ανθρώπου, η σχέση θεολογίας και περιβάλλοντος, η θεολογία των παθημάτων του αποστόλου, η κλήση του Παύλου ως προϋπόθεση της οικουμενικής αποστολής του, η εκκλησιολογία και η τριαδολογία στην Β´ προς Κορινθίους, η θεολογία περί μεταμορφώσεως του ανθρώπου, η λειτουργία της αριστείας στην χριστιανική θεολογία και ηθική, η θεολογία της χαράς και της χάριτος και η εκκλησιολογική της σημασία, και η σημασία της λέξης “εἶδος” σε σχέση με την θεολογία του Παύλου για την δικαίωση εκ πίστεως και όχι εξ έργων νόμου.
Η τέταρτη ομάδα εργασιών αναφέρεται στον Παύλο και την Πατερική Θεολογία. Αυτή αποτελείται από τις εργασίες των κ.κ. Σταύρου Γιαγκάζογλου, «Ο χριστοκεντρικός μυστικισμός του Αποστόλου Παύλου στη θεολογία του αγίου Νικολάου Καβάσιλα» και του Χρυσόστομου Σαββάτου, Μητροπολίτη Μεσσηνίας, «Ἡ ἐπικαιρότητα τοῦ βιβλικοῦ λόγου ὑπό τό φῶς τῆς πατερικῆς ἑρμηνευτικῆς». Στα δύο αυτά άρθρα εξετάζεται η πρόσληψη της θεολογίας του απ. Παύλου από τους Πατέρες της Εκκλησίας και η ενσωμάτωσή της στην χριστιανική θεολογία.
Η πέμπτη ομάδα αναφέρεται στον Παύλο, την Εκκλησία και την κοινωνία. Περιλαμβάνει τα άρθρα των κ.κ. Βασίλειου Τ. Γιούλτση, «Ἡ ἔννοια τῶν «Πρωτείων» στήν Θεολογία τῆς Ἐκκλησίας», Βασίλειου Δ. Δερμεντζόγλου, «Κοινωνικές προεκτάσεις της παύλειας θεολογίας στο σύγχρονο κόσμο», Μιλτιάδη Κωνσταντίνου, «Η συμφιλίωση των ετεροτήτων ως βάση της ενότητας της Εκκλησίας». Επίσης η ομάδα αυτή περιλαμβάνει τα άρθρα των Απόστολου Β. Νικολαΐδη, «Χαρίσματα και χαρισματούχοι στην Εκκλησία κατά τον Απόστολο Παύλο» και Θανάση Ν. Παπαθανασίου, «Ο Παύλος, σημείο αντιλεγόμενο στις αντιπαραθέσεις για τη δουλεία και την απελευθέρωση στα νεώτερα χρόνια».
Η εξίσου μεγάλη σε αριθμό αυτή ομάδα αναφέρεται όπως είπαμε, στην σχέση της θεολογίας του απ. Παύλου με την κοινωνία. Στα άρθρα αυτά εξετάζεται η έννοια των “πρωτείων” και η κοινωνική λειτουργία τους στην Εκκλησία σήμερα, η πραγμάτωση της αγάπης προς τον πλησίον που δίδαξε ο Παύλος μέσα από πράξεις κοινωνικής αλληλεγγύης, όπως ήταν η “λογεία”, στην σύγχρονη κοινωνία. Επίσης στα άρθρα αυτά αναλύεται η θεολογική θέση της προς Εφεσίους επιστολής για μια άρση των ετεροτήτων μεταξύ των μελών της χριστιανικής κοινότητας και προβάλλεται η μεγάλη σημασία της άρσης των ετεροτήτων για την σύγχρονη πραγματικότητα. Τέλος, εξετάζονται τα χαρίσματα του Αγίου Πνεύματος στην Εκκλησία σήμερα, και η εμπλοκή των θέσεων του απ. Παύλου για την δουλεία στη διαμάχη για την δουλεία τον δέκατο ένατο αιώνα καθώς και οι κοινωνικές συνέπειες της εμπλοκής αυτής.
Ακολουθεί το ενδιαφέρον άρθρο του κ. Γεώργιου Ι. Γούναρη με τον τίτλο: «Οι απαρχές της Δημιουργίας στην επιστήμη και στην Παύλεια διδασκαλία». Σε αυτό αναλύονται και συνδυάζονται οι θέσεις για την Δημιουργία της επιστήμης και της παύλειας θεολογίας.
Η συλλογή των άρθρων του επετειακού Τόμου των εικοστών Παυλείων προς τιμή του αποστόλου Παύλου ολοκληρώνεται με τις εργασίες της κ. Βασιλικής Μητροπούλου, «Διαχρονικά χαρακτηριστικά του δασκάλου στον Απόστολο Παύλο και σήμερα» και της κ. Μαρίας Συργιάννη, «Ο Απόστολος Παύλος στο σχολείο». Αυτές αναφέρονται στις παιδαγωγικές ιδέες του απ. Παύλου και στην συμβατότητα με την σύγχρονη παιδαγωγική θεωρία και πράξη.
ΜΑΚΑΡΙΩΤΑΤΕ
ΣΕΒΑΣΜΙΩΤΑΤΟΙ
ΚΥΡΙΕΣ ΚΑΙ ΚΥΡΙΟΙ
Ο θησαυρός των ιδεών του απ. Παύλου είναι ατελεύτητος. Θεωρούμε όμως ότι οι εργασίες των συμμετεχόντων στον επετειακό αυτό τόμο για τα εικοστά ΠΑΥΛΕΙΑ και τον απόστολο Παύλο συνέβαλλαν στην ανάδειξη ορισμένων από τις πολύτιμες ιδέες του.
