Περίληψη της εισήγησης του Καθηγητή στο Διεθνές Συνέδριο με θέμα: «Ο Αμβρόσιος Μεδιολάνων στη χριστιανική γραμματεία και θεολογία»
Όταν πρόκειται για ένα αριστούργημα, όπως ο «Ναβουθαί», είμαστε μακράν του να εξετάσουμε όλα τα πλούτη· δεν θα μπορούσαμε να τα δούμε παρά μόνο σε λογοτεχνικό πλάνο. Σε αυτό το φυλλάδιο βρήκα στον Αμβρόσιο μια άγια αγανάκτηση εξυπηρετούμενη τόσο από την πλούσια ρητορική όσο και από τον άσβεστο στοχασμό της Γραφής. Έχει έτσι φόρμουλες που οφείλονται, όπως ήδη έχω πει, στο ταλέντο του και στις πεποιθήσεις του, γιατί εμφανίζεται σαν το φερέφωνο των φτωχών και εδώ βασικά των περιθωριακών· αντιδρά σαν ηθικός και πνευματικός ποιμένας βασικά, ο οποίος υπερασπίζεται τα συντετριμμένα όντα από ένα σύστημα κοινωνικο-οικονομικό που εκπνέει και κυρίως από τους πλούσιους που υπηρετούν χωρίς ενδοιασμό τη διαφθορά, την κραιπάλη και την αρπαγή των γαιών (ακόμη και σήμερα στη Λατινική Αμερική).
Από αυτό το βαθύ και πυκνό έργο, εάν επρόκειτο να κρατήσουμε δυο κείμενα σημαντικά,θα πρότεινα ευχαρίστως τις παρ. 1 & 8, οι οποίες συνδυάζονται υπέροχα: «Φτωχοί, θα τους έχετε πάντα μαζί σας (παρ. 1) και όταν το θέλετε, μπορείτε να τους κάνετε καλό (παρ. 8)», και αναγγέλλουν τα βασικά θέματα του Αμβρόσιου που θα αναπτύξει.
Γνωρίζω επίσης καλά ότι η ερμηνεία μου της παρ. 8 μπορεί να είναι θέμα συζήτησης, γεγονός που αποδεικνύει ακόμα μια φορά τον πλούτο των μεγάλων κειμένων. Και στην παρ. 1, τι δυνατή εισαγωγή στο υλικό με βροχή ερωτήσεων και διαπιστώσεων!
Παραδόξως επίσης και παρόλη τη σκληρότητα απέναντι τους – γιατί ο Αμβρόσιος ενδιαφέρεται για όλα τα πρόσωπα, για να τα σώσει – δεν εμφανίζεται σαν διευθυντής συνειδήσεων των πλουσίων, όταν ψάχνει να τους δώσει αποδείξεις για στήριξη, για να τους οδηγήσει σε μια μετατροπή που απελευθερώνει κάθε ύπαρξη.
Μπορούμε εξίσου να αναρωτηθούμε – και αυτός ο τύπος έρευνας έχει χωρίς αμφιβολία ήδη επιχειρηθεί – εάν (πέρα από την δοκιμασία με την αρειανή αυτοκράτειρα, αργότερα, μετά την υπόθεση της Θεσσαλονίκης) η συμπεριφορά του και τα γραπτά του δεν άσκησαν κάποια επιρροή στη σύνταξη του Θεοδοσιανού Κώδικα, που επιχειρήθηκε κάτω από τη βασιλεία του Θεοδόσιου του Β΄, για παράδειγμα για τις εύθραυστες σχέσεις ανάμεσα στην πολιτική και θρησκευτική εξουσία (πρβ. βιβλίο XVI), για να αποφύγει επίσης την ανισορροπία της οικογενειακής ζωής ή για να εισαγάγει λίγο στην εφαρμογή της κοινωνικής δικαιοσύνης.
Τελικά, αυτός που προσπαθούσε να είναι ένας καλός ποιμένας σταθεροποίησε εν αγνοία του ίσως τη γραμμή συμπεριφοράς και ανύψωσε ένα πορτραίτο που αποδεικνύει την πλούσια προσωπικότητά του και τη μεγάλη ποιμαντική φροντίδα του: στο «Ναβουθαί», που συντάχθηκε κυρίως για τον κλήρο, γράφει: «Όλοι οι πιστοί δεν βλέπουν τη βαθύτητα των Μυστηρίων… Και εσύ κρίνεις με λίγη βαρύτητα αυτό που σου έχει εμπιστευθεί; Κατ’ αρχήν να βλέπεις το βάθος του Θεού, γεγονός που αποδεικνύει τη φρονιμότητα, κατόπιν να δείχνεις συγκράτηση μπροστά στον λαό, γεγονός που αποδεικνύει τη δικαιοσύνη, να υπερασπίζεσαι την κατασκήνωση και να προστατεύεις τη σκηνή, πράγμα που αποδεικνύει το θάρρος· Να δείχνεσαι εσύ ο ίδιος κύριος του εαυτού σου πράγμα που δείχνει την εγκράτεια». Λοιπόν αυτές οι τέσσερις αναφερόμενες αρετές (φρόνηση, δικαιοσύνη, θάρρος, εγκράτεια) ο Αμβρόσιος δεν τις έζησε στο έπακρο, θρεμμένος από την πίστη του, βαθειά, απαιτητική, και από το στοχασμό της Αγίας Γραφής;
