Για δεύτερη συνεχόμενη χρονιά πραγματοποιήθηκε στην Κωνσταντινούπολη στις 20 Νοεμβρίου η Ημερίδα Συνεργασίας μεταξύ του Τμήματος Θεολογίας του ΑΠΘ και της Μεγάλης του Γένους Σχολής. Το φετινό θέμα ήταν αφιερωμένο στα εκατό χρόνια από τη γέννηση του Μητροπολίτη Χαλκηδόνος κυρού Μελίτωνος Χατζή και έφερε τον τίτλο «Μελίτων Χατζής: Μορφή αυστηρή και υπέροχη». Η εκδήλωση, που πραγματοποιήθηκε στο ιστορικό κτίριο της Μεγάλης του Γένους Σχολής στη συνοικία του Φαναρίου, άνοιξε με τον χαιρετισμό του Άρχοντα Πριμηκήριου κ. Αθανάσιου Αγγελίδη ως εκπροσώπου της Σχολής ενώ από πλευράς της οργανωτικής επιτροπής του Τμήματος Θεολογίας χαιρέτησε ο κ. Ευστάθιος Λιανός Λιάντης.
Πρώτος εισηγητής ήταν η Α.Θ.Π. ο Οικουμενικός Πατριάρχης κ. Βαρθολομαίος, πνευματικό ανάστημα του μακαριστού ιεράρχη, ο οποίος αναφέρθηκε στη διαχριστιανική ακτινοβολία της προσωπικότητας του Μελίτωνος και μοιράστηκε με το ακροατήριο στιγμές από την πολύχρονη πνευματική τους σχέση. Ακολούθως ομίλησαν ο Σεβ. Μητροπολίτης Γέρων Χαλκηδόνος κ. Αθανάσιος, επί πολλά έτη συνεργάτης του στη Μητρόπολη Χαλκηδόνος, και ο Σεβ. Μητροπολίτης Φιλαδελφείας κ. Μελίτων, ο οποίος συνδεόταν με στενή πνευματική και προσωπική σχέση με τον τιμώμενο.
Ακολούθησε η εισήγηση του Προέδρου του Τμήματος Θεολογίας κ. Χρυσόστομου Σταμούλη, στην οποία ανέλυσε τη διανοητική σχέση και την πνευματική συγγένεια του Μελίτωνος Χατζή με τον κορυφαίο νεοέλληνα ζωγράφο, Γιάννη Τσαρούχη, ενώ η ημερίδα έκλεισε με την εισήγηση της Καθηγήτριας κας. Δήμητρας Κούκουρα, η οποία πραγματεύθηκε το ομιλητικό έργο του εξέχοντος ορθοδόξου διανοητή. Την εκδήλωση συντόνισε ο Καθηγητής της Π.Μ.Γ.Σ. κ. Ιωάννης Γιγουρτζής ενώ αναμνηστική πλακέτα επιδόθηκε στον Οικουμενικό Πατριάρχη από τον Καθηγητή κ. Μιλτιάδη Κωνσταντίνου, Άρχοντα Διδάσκαλο του Ευαγγελίου της ΜτΕ.
Στις εργασίες της ημερίδας παραβρέθηκαν οι Σεβ. Μητροπολίτες Γέρων Νικαίας κ. Κωνσταντίνος, Γέρων Δέρκων κ. Απόστολος, Τρανουπόλεως κ. Γερμανός, Μιλήτου κ. Απόστολος, Πριγκηποννήσων κ. Ιάκωβος, Μυριοφύτου καί Περιστάσεως κ. Ειρηναίος, Ικονίου κ. Θεόληπτος και Κυδωνιών κ. Αθηναγόρας. Ο Μ. Αρχιμανδρίτης του Οικουμενικού Θρόνου π. Βησσαρίων Κομζιάς, ο διευθυντής του Κέντρου Διαχριστιανικού Διαλόγου Together π. Ιουστίνος Κεφαλούρος, διευθυντής του γραφείου τύπου του Οικουμενικού Πατριαρχείου π. Δοσίθεος Αναγνωστόπουλος, ο Μ. Αρχιδιάκονος π. Μάξιμος Βγενόπουλος και ο διευθυντής του ιδιαιτέρου γραφείου του Οικ. Πατριάρχη π. Ανδρέας Σοφιανόπουλος. Ο υφυπουργός Παιδείας κ. Κώστας Γκιουλέκας, ο Πρόξενος της Ελλάδας στην Κωνσταντινούπολη κ. Βίκτωρ Μαλιγκούδης, ο διευθυντής της Ελληνικής Βιβλικής Εταιρίας κ. Μιχαήλ Χατζηγιάννης και πολλοί φοιτητές και διδάσκοντες από τη Θεολογική Σχολή του ΑΠΘ.
Ακολουθεί ο χαιρετισμός του κ. Ευστάθιου Λιανού Λιάντη από μέρους της οργανωτικής επιτροπής της ημερίδας:
Παναγιώτατε Δέσποτα,
Σεπτή χωρία των Ιεραρχών,
Σεβαστοί πατέρες,
Κυρίες και κύριοι,
«Εν γενεά αυτού εδοξάσθη, και η δόξα αυτού ουκ εξαληφθήσεται»
Καθώς ο συγγραφέας της Σοφίας Σειράχ μέμνηται τους αγίους προγόνους των Ιουδαίων και τους αποδίδει, υμνώντας τον Κύριο γι’ αυτούς, την τιμή των δικαίων· έτσι κι εμείς, σήμερα, συναχθήκαμε στο ιερό των Γραμμάτων Παλλάδιο, προκειμένου να ενθυμηθούμε έναν Δίκαιο του Γένους, έναν Άγιο της Ρωμιοσύνης.
Και ιδού αυτός εν τω μέσω ημών, στα πρόσωπά σας – στο ύφος, τον λόγο, τον τρόπο των μαθητών του. Εάν ο Χαλκηδόνος Μελίτων Χατζής αγιογραφούνταν κάποτε, θα έπρεπε να ιστορηθεί κρατώντας στους κόλπους του τη Μεγάλη Εκκλησία των Κάτω Χρόνων, το Ιερό Φανάριον, προσφέροντάς τη ως σωζόμενο τρόπαιο στον Κύριο. Αλλ’ ο καλλιτέχνης θα έπρεπε να προσθέσει στους ώμους του και φτερούγες αγγέλου, διότι στάθηκε ο άγγελος τροφός του Διπλοφαναρίου, αυτός που εξέθρεψε στα άγια των αγίων τον μέλλοντα Πατριάρχη και τους συναποστόλους του.
Ο τίτλος της σημερινής ημερίδας εμπνεύσθηκε από το ποίημα του Ν. Εγγονόπουλου, Μπολιβάρ, τον ύμνο ενός Φαναριώτη ποιητή για τους ωραίους, του γενναίους, τους δυνατούς. Μορφή αυστηρή ο σεπτός Μελίτων, καθώς εικόνιζε με το παράστημα και τον βηματισμό του, με την όμορφη εκφορά του λόγου του -που τόνιζε από αρχαίο ένστικτο το ρω ως δασυνόμενο- τον τύπο του Ρωμαίου ρήτορα, θεολόγου και ιεράρχη. Συνάμα, όμως, και υπέροχη, γιατί δεν ήταν μόνον ο τύπος του νόμου αλλά και η ουσία του. Μετέφερε την παράδοση όχι για να την ενταφιάσει μαζί με το γεώδες σώμα του παρά για να τη μεταδώσει στους εκλεκτούς του πνεύματός του. Ο Μελίτων είναι η αφκιασίδωτη συνείδηση του ελληνικού, όχι του έλληνος. Είναι η ζώσα πνευματικότητα μακριά από την τουριστική Ελλάδα, που ντύθηκε με τα αποφόρια των ένδοξων νεκρών της.
Πρέπει να δούμε τον Γέροντα Χαλκηδόνος ως το πρόσωπο μιας τραγωδίας. Μορφή προμηθεϊκή -πυρφόρος και δεσμώτης- δεμένος με την επισκοπική διακονία στον βράχο του κόσμου, συνομιλεί με το θείον ενώπιος ενωπίω ως ει τις λαλή προς τον εαυτού φίλον. Η σκέψη του ήταν ωκεανός αχαρτογράφητος, που από τη δική μας στεριά μπορούμε να δούμε ένα μέρος ελάχιστο και να εικάσουμε το μεγαλείο του, καθώς έγραψε ελάχιστα για να εννοήσει πολλά περισσότερα. Και σε τούτο τον παρομοιάσαμε παλιότερα με τον Καβάφη, αν απ’ τον Καβάφη δεν απουσίαζε η μεταφυσική.
Το μείζον γι’ αυτόν ήταν η θεολογική παραγωγή. Και τούτο γινόταν αβίαστα, όπως με όλους τους Πατέρες της Πίστεως. Μα καθώς προσωπικότητες μεγάλης αγιότητας άργησαν να αναγνωρισθούν από το σώμα της Εκκλησίας, γιατί αυτό δεν ήταν έτοιμο να αφομοιώσει το μέγεθός τους, έτσι και ο μακαριστός Μελίτων θα κατανοηθεί πολύ μετά από τους δικούς μας χρόνους. Για να συμπληρώσει εδώ πάλι ο Εγγονόπουλος: «Στο μέλλον, το κοντινό, το μακρυνό… Νέοι θα ξυπνάνε, με μαθηματικήν ακρίβεια, τις άγριες νύχτες, πάνω στην κλίνη τους, να βρέχουνε με δάκρυα το προσκέφαλό τους, αναλογιζόμενοι ποιος είμουν, σκεφτόμενοι πως υπήρξα κάποτες, τι λόγια είπα, τι ύμνους έψαλα».
Έπαινος, όμως, αξίζει και στους φορείς της σημερινής αναμνήσεως. Πρώτος μεταξύ αυτών ο άγγελος της μεγάλης βουλής του Μελίτωνος και άγγελος της Πόλεως, Εσείς Παναγιώτατε Πάτερ, που δεχθήκατε να σκιαγραφήσετε το αχνάρι της παρουσίας του Γέροντός Σας ενώπιόν μας. Ευχαριστούμε τον διάδοχό του στη Μητρόπολη Χαλκηδόνος, τον λόγιο και σεμνό ιεράρχη κ. Αθανάσιο και τον υιό της παρακλήσεώς του και συνώνυμό του Μητροπολίτη Φιλαδελφείας κ. Μελίτωνα. Είμαστε πάντοτε υπόχρεοι στη διοίκηση και την εφορεία της Πατριαρχικής Μεγάλης του Γένους Σχολής, και εξαιρέτως στη Σχολάρχη κα. Λαιμοπούλου, που μέσω της συνεργασίας των δύο ιδρυμάτων, μάς έδωσε φέτος την ευκαιρία να συνεορτάσουμε τα 560 έτη από την ίδρυση της Σχολής. Ο κ. Ιωάννης Γιγουρτζής είναι πάντοτε εδώ σύντροφος εν όπλοις.
Την οργάνωση της ημερίδας επωμίσθηκε με μεγάλη χαρά από πλευράς του Τμήματος Θεολογίας, ο εκ των Ηρακλειδέων του Οικουμενικού Θρόνου στη Θεσσαλονίκη και Άρχων Διδάσκαλος του Ευαγγελίου, κ. Μιλτιάδης Κωνσταντίνου. Ο Πρόεδρος του Τμήματος, κ. Χρυσόστομος Σταμούλης, ως καλλιτέχνης και λογοτέχνης, δέχθηκε πρόθυμα να μιλήσει για τις πνευματικές συγγένειες του Μελίτωνος. Ενώ η κα. Δήμητρα Κούκουρα, ολόθυμη σκαπανέας στο έργο του Πατριαρχείου και μελετητής της χριστιανικής ομιλίας θα επισημάνει τα στοιχεία του χαρακτήρα της ρητορικής του.
Επιτρέψτε μου να κλείσω αυτόν τον σύντομο χαιρετισμό με τη μαρτυρία ενός περιστατικού, που αποδεικνύει την πληρότητα της θεολογίας του Μελίτωνος Χατζή, όπως μου το διηγήθηκε ένας νέος της εποχής εκείνης. Σε ένα δείπνο στις αρχές της δεκαετίας του 1980 στη Μονή της Πεντέλης, παρουσία του Γέροντος Χαλκηδόνος, η συζήτηση περιστράφηκε γύρω από το γεγονός και τον τρόπο της σωτηρίας. Οι παρόντες ιεράρχες και καθηγητές εξέφεραν διάφορες γνώμες, κινούμενοι κυρίως στον φιλοσοφικό στοχασμό. Σε όλη τη διάρκεια του δείπνου ο Γέρων Μελίτων δεν είπε ούτε λέξη και σε κάποια στιγμή έκρουσε το ποτήρι για να δηλώσει το τέλος του γεύματος. Την ώρα που σηκωνόταν κάποιος τον ρώτησε «Γέροντα εσείς δεν μάς είπατε τελικά ποιοι θα σωθούνε» κι εκείνος απάντησε απλά «οι εν συστολεί αμαρτάνοντες».
Αυτή είναι η αποφθεγματική απλότητα της μεγάλης θεολογίας, που φορέας της στάθηκε ο Μελίτων Χατζής, χωρίς όγκο, χωρίς υποκρισία, χωρίς επιτήδευση, όσο αισθάνεται την ανθρώπινη αδυναμία τόσο γίνεται φιλανθρωπότερη.
