Αγαπητοί φοιτητές και φοιτήτριες, λόγω της απουσίας μου, εξαιτίας της συμμετοχής στη Σύνοδο των Πρυτάνεων, παρακάλεσα την κ. Αχιλλεύ-Γαϊτανά Βικτώρια-Θεοδώρα Γραμματέα του Συλλόγου να κάνει την ανάγνωση. Λυπάμαι που δεν είμαι μαζί σας. Να μου επιτρέψετε κατ’ αρχάς να συγχαρώ το Δ.Σ. του Συλλόγου των μεταπτυχιακών φοιτητών του Τμήματος Θεολογίας της Σχολής μας, αλλά και όλους τους φοιτητές, για τις δραστηριότητές τους. Και επιπλέον τους καθηγητές-συναδέλφους του Τμήματος, που προστρέχουν, ώστε να αναδεικνύεται, εντός κι εκτός ΑΠΘ, η δυναμική των ανθρωπιστικών σπουδών και της φιλομάθειας, πέραν από τα στενά όρια του επίπονου προσωπικού δρόμου.
Με προϋπόθεση ότι η έρευνα, επιθυμία «τοῦ εἰδέναι», κατά τον Αριστοτέλη, (πάντες ἄνθρωποι τοῦ εἰδέναι ὀρέγονται φύσει) είναι έμφυτη ιδιότητα του ανθρώπου, οι ευρισκόμενοι στο κατάλληλο περιβάλλον, όπως είναι το Πανεπιστήμιο, έχουμε αυξημένες ευκαιρίες πρόσβασης στην πληροφορία, που είναι το πρωταρχικό στοιχείο της έρευνας. Ωστόσο, η εποχή μας χαρακτηρίζεται «χαοτική», όχι από τη θεωρία του «χάους», αλλά από τον όγκο των δεδομένων. Έτσι η τυπική εκπαίδευση μας προσφέρει κατ᾽αρχάς μία πρώτη και πάντως τυπική διάκριση των επιστημών κατά το επιστητό κάθε μιας (φυσικό ή πνευματικό), ώστε να προσδιορισθούν, κατά το δυνατόν, και οι μέθοδοι έρευνας. Πρέπει, ασφαλώς να σημειώσω ότι η ραγδαία ανάπτυξη των φυσικών επιστημών και της Πληροφορικής μας γεμίζει με εκπλήξεις για την ανάπτυξη της διεπιστημονικότητας, και επομένως ενισχύονται οι μικτές μέθοδοι έρευνας.
Κρατώντας το ανάλογο των ανθρωπιστικών επιστημών η θεολογία εκκινεί από τις πηγές και την αντιπαράθεσή τους κατά βιβλιογραφική συνδρομή και ανάλυση, αξιοποιεί τα μνημεία λόγου και πολιτισμού, παρατηρεί τα κοινωνικά φαινόμενα και κατά συνδρομή προσεγγίζει διαχρονικά τις εκφάνσεις ζωής της εκκλησιαστικής κοινότητας. Μαζί, δηλαδή, με την επισήμανση, την παρατήρηση και την ανάλυση πηγών και δεδομένων, η συγκρητική έρευνα ενισχύει την ασφάλεια του αποτελέσματος.
Φωτ. στιγμιότυπο από την πρώτη συνεδρία
Πρακτικές συμβουλές και διαπιστώσεις εκ πείρας
α) Λόγω του μεγάλου αριθμού φοιτητών και λόγω του εξεταστικού συστήματος, χωρίς ενδιάμεσο, δηλαδή, έλεγχο της προόδου των φοιτητών, οι πτυχιούχοι των Ελληνικών Πανεπιστημιών δεν καλλιεργούν τη γλωσσική τους έκφραση, ενώ παράλληλα η ύπαρξη του μοναδικού συγγράμματος, συνήθως έργο του ίδιου του διδάσκοντα, στερεί από το φοιτητή την ανάπτυξη της κριτικής σκέψης, τη σύνθεση απόψεων και τη διαμόρφωση ενός πλαισίου στοχευμένης επιχειρηματολογίας. Να μου επιτραπεί, λοιπόν, να πω, ότι σχεδόν όλοι οι μεταπτυχιακοί φοιτητές κατά την έναρξη των σπουδών τους είναι πάρα πολύ ανήσυχοι για το πώς, θα επιλέξουν την περιοχή που θα ασχοληθούν, πριν φθάσουν στην επιλογή του θέματος της μεταπτυχιακής εργασίας. Εξάλλου με τον τρόπο που οργανώθηκαν τα μεταπτυχιακά προγράμματα μετά τη Bologna, ως παρακολούθηση κατ᾽αρχάς μαθημάτων με επιμέρους εργασίες ή μη, ουσιαστικά δίδεται η εντύπωση ότι ο μεταπτυχιακός κύκλος οδηγεί σε ένα ακόμη πτυχίο, ένα ακόμη «χαρτί» επαγγελματικής ενίσχυσης στην αγορά εργασίας. Αυτό δεν σημαίνει, βέβαια, ότι οι μεταπτυχιακές σπουδές πρέπει να αντιμετωπίζονται ως αυτοσκοπός, ωστόσο υπάρχει ένα θέμα διάσπασης στόχων, καθώς ο μεταπτυχιακός φοιτητής πρέπει να ετοιμάσει διάφορες εργασίες, ανεξάρτητα από το θέμα της τελικής μεταπτυχιακής εργασίας, η οποία είναι ουσιαστικά το πρώτο πραγματικό δείγμα ερευνητικής εργασίας. Χωρίς να παραβλέπω, λοιπόν, ότι, εκτός της μεταπτυχιακής και διδακτορικής εργασίας, υπάρχουν και άλλα είδη επιστημονικών εργασιών, όπως είναι το άρθρο, η επιστημονική ανακοίνωση, η βιβλιοκρισία, το δοκίμιο, η μονογραφία, εδώ θα εκθέσω διαπιστώσεις που αφορούν στα δύο είδη που οδηγούν στους δύο πανεπιστημιακούς τίτλους, το μεταπτυχιακό και το διδακτορικό.
Φωτ. στιγμιότυπο από την δεύτερη συνεδρία
β) 1. Ο καλύτερος τρόπος, ενόψει της επιλογής θέματος, για μεταπτυχιακό είναι καταρχάς η όσο το δυνατόν καλύτερη μελέτη μιας ευρείας περιοχής, η οποία μπορεί να αποτελέσει τη βασική περιοχή έρευνας όχι μόνο για το μεταπτυχιακό αλλά και το διδακτορικό. Στα πρώτα βήματα η βιασύνη δεν είναι καλός σύμβουλος. Όσοι από τους μεταπτυχιακούς επέλεξαν την αρχική καλή υποδομή σε μια περιοχή διευκολύνθηκαν στα επόμενα βήματα μετά την επιλογή του ειδικού θέματος για τη μεταπτυχιακή ή τη διδακτορική εργασία τόσο ως προς τον εντοπισμό της ειδικής βιβλιογραφίας και του πηγαίου υλικού όσο και ως προς την ένταξη των ειδικών προβληματισμών και τεκμηριώσεων στην ευρύτερη συνάφεια της θεολογικής ή φιλολογικής ερμηνείας, ή ακόμη μιας ιστορικής περιόδου.
2. Συνήθως οι μεταπτυχιακοί φοιτητές ή ακόμη και οι υποψήφιοι διδάκτορες βιάζονται να συγκροτήσουν ένα πίνακα περιεχομένων, πριν ακόμη μελετήσουν, τουλάχιστον, ένα μεγάλο μέρος της βιβλιογραφίας και των πηγών. Είναι η στιγμή που ο Σύμβουλος καθηγητής πρέπει να εισάγει τον υποψήφιο στη στενή και τεθλιμμένη οδό αλλά και στην άπειρη χαρά της έρευνας και της δημιουργίας, που θα οδηγήσει μετά από χίλια βάσανα στη συγκρότηση αυτοτελών επιστημονικών προσωπικοτήτων, για να συνεχισθεί με προσωπική θυσία η ιστορία του πνευματικού μας βίου, η ιστορία της ανθρωπότητας. Στο ερώτημα, πότε συγκροτείται ένα σχεδιάγραμμα εργασίας, έχω να πω: όταν ο φοιτητής έχει καλύψει την πρώτη ανάγνωση των βασικών πηγών και, τουλάχιστον, το ½ της σχετικής βιβλιογραφίας, ώστε να μπορεί εν συνεχεία να κατατάσσει το υλικό του κατά τον υπάρχοντα επιστημονικό προβληματισμό.
3. Μολονότι οι μηχανές αναζήτησης, οι ηλεκτρονικές εκδόσεις, τα ηλεκτρονικά περιοδικά και οι ηλεκτρονικές βάσεις μας διευκολύνουν στη συλλογή της βιβλιογραφικής, ή ακόμη και της κειμενικής πληροφορίας, εντούτοις η προσωπική μελέτη και μάλιστα όχι «περικεκομμένως», όπως λέγει ο άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος, είναι βασική προϋπόθεση συγκροτήσεως τεκμηριωμένης περιγραφής, αναλύσεως, συνθέσεως και ασφαλών αποτελεσμάτων για την εξαγωγή της προσωπικής συμβολής στην έρευνα, ως εντοπισμού για παραπέρα μελέτη στο επίπεδο ενός μεταπτυχιακού, ή πληρώσεως ή αναθεωρήσεως κειμένων απόψεων σε επίπεδο ενός διδακτορικού.
Φωτ. στιγμιότυπο από την τρίτη συνεδρία
4. Με την τελευταία επισήμανση τίθεται το θέμα της πρωτοτυπίας. Συνήθως οι θεολόγοι, μαζί με πλείστους όσους ερευνητές των ανθρωπιστικών επιστημών, θεωρούν ότι με την έρευνά μας έχουμε κάνει την ανακάλυψη του αιώνα, όμως συμβαίνει το ανθρωπιστικό ερευνητικό υλικό, επειδή δεν είναι μετρήσιμο, όπως, κατά τεκμήριο, εκείνο των φυσικών επιστημών, που συνήθως οδηγείται στη βιομηχανική παραγωγή, απαιτεί μακροχρόνια βάσανο και η δικαίωση έρχεται συνήθως μετά το θάνατο ως επιβίωση ή προσθήκη μιας κουκίδας στην ερμηνεία μιας συνέχειας ζωής. Απαιτείται, λοιπόν, σεμνότητα, και επειδή η προϋπάρχουσα γνώση και καταγραφή είναι τεράστια απαιτείται πλήρης και λεπτομερής αναφορά εντός κειμένου και διά των σημειώσεων. Εννοώ το θέμα της αντιγραφής ως λογοκλοπής (Plagiarism), περί της οποίας γίνεται λόγος ευρέως σήμερα, ενώ απαγορευτική ρήτρα, με αφαίρεση τίτλων, έχει συμπεριληφθεί στον Εσωτερικό Κανονισμό του ΑΠΘ το 2011, για τις Μεταπτυχιακές Σπουδές, όπως ισχύουν με το Ν. 3685. Ακριβή, λοιπόν, αναφορά στις βιβλιογραφικές πηγές ως προς όλα τα σημεία, αλλά ακόμη επιπλέον και ακριβής έλεγχος των βιβλιογραφικών και κειμενικών δεδομένων της βιβλιογραφίας μας, όπου, οπωσδήποτε θα ανακαλύψετε κάποια λανθασμένη παραπομπή να επιβιώνει, ενώ ο αρχικός χρήστης έχει απέλθει στας αιωνίους μονάς. Κοντολογίς, για ό,τι χρησιμοποιούμε από τη βιβλιογραφία κάνουμε ακριβέστατη παραπομπή, ενώ η κατά λέξη παράθεση σημειώνεται με εισαγωγικά. Αναφέρω παρεπιπτόντως ότι ήδη στη διεθνή επιστημονική κοινότητα, όπου ψηφιοποιούνται παλαιές εκδόσεις αλλά και η λεγόμενη «γκρίζα» βιβλιογραφία, ήδη έχει αναπτυχθεί λογισμικό ελέγχου της λογοκοπής, ενώ παρόμοιες προσπάθειες γίνονται και στην Ελλάδα και στο ΑΠΘ με βάση το Καταθετήριο της Κεντρικής μας Βιβλιοθήκης, το οποίο χρησιμοποίησε η ΜΟΔΙΠ (Μονάδα Διασφάλισης Ποιότητας) του ΑΠΘ, για να περασθούν οι 60.000 επιστημονικές εργασίες ποικίλου περιεχομένου και στόχευσης των καθηγητών και λεκτόρων του. Αυτή η βάση, που βρίσκεται στην τελική της επεξεργασία από τη ΜΟΔΙΠ θα ενσωματωθεί στο Καταθετήριο, το οποίο θα διασυνδέεται και με την ηλεκτρονική βάση μεταπτυχιακών και διδακτορικών εργασιών του ΑΠΘ, ώστε κάθε τι που παράγεται στο Πανεπιστήμιό μας, μέσω του προγράμματος Refworks, να γίνεται γνωστό στη διεθνή επιστημονική κοινότητα, αλλά και να υπάρχει και ένας, έστω και υποτυπώδης στην αρχή, έλεγχος ενδεχόμενης λογοκλοπής. Γι᾽αυτό προσοχή στην ακρίβεια των παραπομπών!
5. Μικρά τινά
α. Γράφουμε έχοντας στο τραπέζι ή στον υπολογιστή Λεξικό, Γραμματική και Συντακτικό (Δηλ. Μπαμπινιώτη ή Λεξικό του Κέντρου Νεοελληνικής Γλώσσας), όπως επίσης Βοσταντζόγλου, για να μην επαναλαμβάνουμε τις ίδιες εκφράσεις, Τριανταφυλλίδη (Μεγάλη και Μικρή Γραμματική) και Τζάρτζανο. Γράφουμε με ελευθερία, ώστε να διαμορφώσουμε τον προσωπικό μας εκφραστικό τρόπο ακολουθώντας ομοιόμορφα σ᾽ όλο το κείμενο γραμματικούς και συντακτικούς κανόνες, και προπαντός δεν προβαίνουμε στη δημιουργία νέων όρων κατά προσωπική εικασία. Πολλές φορές δημιουργούμε σύγχυση νοηματική, γιατί δανειζόμαστε όρους από την κειμενική μας παράδοση, για να εκφράσουμε σύγχρονα πνευματικά κινήματα, χωρίς τις αναγκαίες διασαφηνίσεις, πράγμα που δημιουργεί παρερμηνείες, επιπόλαιες καινοτομίες και φιλολογική σύγχυση.
β) Πριν αρχίσετε τη σύνταξη ξαναδιαβάστε τη χρήση των σημείων στίξης και τη χρήση των άκλιτων μερών!
γ) Οι βιβλιογραφικές παραπομπές πρέπει να είναι ομοιόμορφες και πλήρεις. Η λογοκλοπή κρύβεται στη λεπτομέρεια!
Φωτ. στιγμιότυπο από την τέταρτη συνεδρία
δ) Ακολουθούμε την ορθογραφία και το σύστημα του συγγραφέα (μονοτονικό ή πολυτονικό), ανεξάρτητα, αν εμείς γράφουμε μονοτονικά ή πολυτονικά. Είναι απαράβατος βιβλιοθηκονομικός κανόνας. Οι αρχαίοι ημών πρόγονοι με τα μαθηματικά σύμβολα έσωσαν το πολυτονικό μας πληκτρολόγιο ενσωματώνοντάς το στα διεθνή ηλεκτρονικά πρωτόκολλα!
ε) Αν δεν είμαστε χρήστες ηλεκτρονικού υπολογιστή ξεκινούμε μαζί με τη μελέτη του πρώτου άρθρου από την καλή χρήση του Word και του Adobe Acrobat Pro, ώστε να κρατούμε ηλεκτρονικά τις σημειώσεις μας, να μην υποβαλλόμαστε στον κόπο περιττών δακτυλογραφήσεων, να μην μπερδευόμαστε με την πληθώρα χαρτώας ύλης, αλλά πάνω απ᾽ όλα να εκμεταλλευόμαστε την υπηρεσία VPN (Virtual Private Network=Εικονικό Ιδιωτικό Δίκτυο) του Πανεπιστημίου μας, ώστε να έχουμε πρόσβαση στις ηλεκτρονικές βάσεις και τα περιοδικά, που το ΑΠΘ είναι συνδρομητής, και τα οποία είναι σε Pdf μορφή, απ᾽ όποιο σημείο της γης κι αν βρεθούμε.
Κλείνοντας εύχομαι καλό κουράγιο στο μοναχικό ταξίδι της γνώσης και το μοναχικότερο της συγγραφής!
