«Τί ἀνταποδώσω τῷ Κυρίῳ περί πάντων, ὧν άνταπέδωκέ μοι;»
Με αυτό το ενδόμυχο αίσθημα οφειλής για πλήθος δωρεών πολυεύσπλαχνης θείας προνοίας, με ευχαριστία προς όλους εσάς τους παρόντες, με ευγνωμοσύνη προς μακαριστούς διδασκάλους, ευεργέτες και φίλους στην αγαπητή μου Θεσσαλονίκη, ευρίσκομαι απόψε ενώπιό σας.
Από βάθους καρδίας ευχαριστώ τον Πρόεδρο του Τμήματος Θεολογίας της πνευματικής μου μητέρας Θεολογικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης Καθηγητή κ. Παναγιώτη Σκαλτσή για τη φιλική προσφώνησή του. Ως επιδέξιος οιακοστρόφος οδήγησε στην ομόφωνη απόφαση απονομής της μεγάλης τιμής, για την οποία είμαι ευγνώμων προς το σύνολο των Καθηγητών της Σχολής.
Ευχαριστώ τον νέο Κοσμήτορα της Θεολογικής Σχολής Καθηγητή κ. Θεόδωρο Γιάγκου, στον οποίον εύχομαι συνέχιση της επιτυχούς διακονίας των προκατόχων του σε αυτό το υψηλό αξίωμα.
Ιδιαίτερες ευχαριστίες εκφράζω προς τον Καθηγητή κ. Στυλιανό Τσομπανίδη για όσα, από υπερβολή αγάπης, ανέφερε προηγουμένως.
Η παρουσία και οι ευγενείς λόγοι σας, ελλογιμότατη Αντιπρύτανις, Καθηγήτρια κ. Δέσποινα Κλαβανίδου, αποτελούν ιδιαίτερη τιμή για μένα. Σας ευχαριστώ και σας παρακαλώ να διαβιβάσετε στις Πρυτανικές Αρχές και στα μέλη της Συγκλήτου τις ευχαριστίες μου για την ομόθυμη έγκριση της απόφασης της Σχολής.
Δυσκολεύομαι να κατανοήσω, πώς ο Παναγιώτατος Οικουμενικός Πατριάρχης κ. κ. Βαρθολομαίος, εν μέσω σοβαροτάτων υποθέσεων, δεν αμέλησε να εκφράσει την αγάπη του. Ας είναι τα έτη του πολλά και ακλόνητη η τόλμη και η καρτερία του.
Ευχαριστώ τον σημερινό Γενικό Διευθυντή της Ορθοδόξου Ακαδημίας Κρήτης κ. Κωνσταντίνο Ζορμπά, που ευαρεστήθηκε να είναι μαζί μας απόψε και να μεταφέρει και τις ευχές του Προέδρου του Ιδρύματος Σαβασμιωτάτου Μητροπολίτου Κισάμου και Σελίνου κ. Αμφιλοχίου. Ευχαριστώ επίσης και την Ορθόδοξο Ακαδημία, η οποία επέτρεψε τη χρησιμοποίηση των εικόνων που θα δείτε και την ενδεχόμενη δημοσίευσή τους. Εγκάρδιες ευχαριστίες ανήκουν και εκφράζονται ομοίως προς όλους εσάς, που με την παρουσία σας λαμπρύνετε αυτή την τελετή, Σεβασμιώτατε, σεβαστοί πατέρες, κ. Υπουργέ, κυρίες και κύριοι Καθηγητές, αγαπητοί φίλοι.
Τις ευχαριστίες αυτές απευθύνω εξ ονόματος και της συζύγου μου Θεσσαλονικιάς Άννας, πτυχιούχου του Τμήματος Γαλλικής Φιλολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου, της κόρης μας Μαρίας, του συζύγου της Γεωργίου Λελεδάκη, Ιατρών, και του γιού τους Μανώλη, Οικονομολόγου, που ήρθαν από τη Γερμανία, του γιού μας Πολυχρόνη, Αστροφυσικού, που ήρθε από τη Βιέννη, και βέβαια του αδελφού μου Ευτυχίου, Πρωτοπρεσβυτέρου των 40 Εκκλησιών, μετά των οικείων αυτού.
Τιμώμενη πάλι είναι βέβαια και η Ορθόδοξος Ακαδημία Κρήτης. Προέκρινα λοιπόν, να μην ακολουθήσω την καθιερωμένη ανάπτυξη ενός θεολογικού θέματος, αλλά να σας παρουσιάσω συνοπτικά ένα από τα προγράμματα της Ακαδημίας.
Λίγα είναι όσα εγώ θα σας πω. Πολύ περισσότερα θα σας πουν όσα θα δείτε τώρα, έστω και εν ριπή οφθαλμού.
- Βλέπετε ήδη την ιστορική Μονή Γωνιάς και την Ορθόδοξος Ακαδημία. Η οποία ευλογήθηκε να εορτάσει τον περασμένο χρόνο την 50ετία του έργου της. Η ιστορική Μονή δέχθηκε στην αυλή της την Ακαδημία, σε φυσικό περιβάλλον εξαίρετου κάλλους, ύστερα από την απόφασή μου να οικοδομηθεί το Ίδρυμα στην Κρήτη και όχι στο εδώ Πανόραμα, όπως αρχικά είχαμε συμφωνήσει με τον μακαριστό Μητροπολίτη Θεσσαλονίκης Παντελεήμονα τον Α΄, τον οποίο μνημονεύω επίσης με πολλή ευγνωμοσύνη, μεταξύ άλλων και κυρίως επειδή, ένα μόλις μήνα από την εγγραφή μου στη Θεολογική Σχολή το 1952, μου εμπιστεύθηκε πρώτα τον άμβωνα του ιστορικού ναού των 12 Αποστόλων και αργότερα τους άμβωνες της Μητροπόλεως.
- ΠΡΟΣΩΠΟΝ ΠΡΟΣ ΠΡΟΣΩΠΟΝ. Επέλεξα να σας ενημερώσω για ένα πρόγραμμα της Ακαδημίας μας, με την ελπίδα ότι θα είναι ευπρόσδεκτο αυτή την ξεχωριστή ακαδημαϊκή αποσπερίδα.
Πρόκειται για ένα πρόγραμμα ΛΟΓΟΥ ΚΑΙ ΤΕΧΝΗΣ, με τίτλο ΠΡΟΣΩΠΟΝ ΠΡΟΣ ΠΡΟΣΩΠΟΝ. Δεν θα σας απασχολήσω με την ορθόδοξη Θεολογία του προσώπου, η οποία ανέκτησε ιδιαίτερη επικαιρότητα με αφορμή την Αγία και Μεγάλη Σύνοδο, που φιλοξενήθηκε στην Ακαδημία μας. Περιορίζομαι σε επιλογή και συνοπτικό σχολιασμό εικόνων κυρίως καί τινων κειμένων του προγράμματος.
Ήταν φθινόπωρο του 1983. Κατά τη συνήθειά μου, άνοιξα το απομεσήμερο προς αναψυχή ένα βιβλίο. Ήταν το ΓΕΡΟΝΤΙΚΟΝ.[1] Αποφθέγματα Αγίων Γερόντων. Εκείνων, που με τις ροές των δακρύων τους της ερήμου το άγονον εγεώργησαν και συνεχίζουν να στηρίζουν την Εκκλησία, να διδάσκουν και να εμπνέουν. Στη σελίδα του βιβλίου που άνοιξα, διάβασα το ακόλουθο Απόφθεγμα του Αγίου Μακαρίου του Αιγυπτίου. Έζησε τον 4ον αιώνα.
“Εἶπεν ὁ ἀββᾶς Μακάριος, ὅτι περιπατῶν ποτε εἰς τὴν ἔρημον, εὗρον κρανίον εἰς τὸ ἔδαφος νεκροῦ ἐῤῥιμένον· καὶ σαλεύσας αὐτὸ τῇ βαΐνῃ ῥάβδῳ, ἐλάλησέ μοι τὸ κρανίον· καὶ λέγω αὐτῷ· σὺ τίς εἶ; ἀπεκρίθη μοι τὸ κρανίον· ἐγὼ ἤμην ἀρχιερεὺς τῶν εἰδώλων, καὶ τῶν μεινάντων Ἑλλήνων ἐν τῷ τόπῳ τούτῳ· σὺ δὲ εἶ Μακάριος ὁ πνευματοφόρος· οἵαν ὥραν σπλαγχνισθῇς τοὺς ἐν τῇ κολάσει, καὶ εὔχῃ περὶ αὐτῶν, παραμυθοῦνται ὀλίγον. λέγει αὐτῷ ὁ γέρων· ποία ἐστὶν ἡ παραμυθία, καὶ τίς ἡ κόλασις; λέγει αὐτῷ· ὅσον ἀπέχει ὁ οὐρανὸς ἀπὸ τῆς γῆς, τοσοῦτόν ἐστιν πῦρ ὑποκάτωθεν ἡμῶν, ἀπὸ ποδῶν ἕως κεφαλῆς ἑστηκότων ἡμῶν μέσον τοῦ πυρός· καὶ οὐκ ἔστι πρόσωπον πρὸς πρόσωπον θεάσασθαί τινα, ἀλλά τὸ πρόσωπον ἑκάστου πρὸς τὸν ἑτέρου νῶτον κεκόλληται. ὡς οὖν εὔχῃ ὑπὲρ ἡμῶν, ἐκ μέρους τις θεωρεῖ τὸ πρόσωπον τοῦ ἑτέρου· αὕτη ἐστίν ἡ παραμυθία….
Το απόφθεγμα προσεγγίζει το μέγα, καθολικό και διαχρονικό θέμα της ακοινωνησίας των προσώπων, κατ’ επέκταση, θα έλεγα, των κοινωνικών, φυλετικών, εθνικών, διαπολιτισμικών, διαθρησκειακών και πάσης άλλης μορφής κρίσεων και αντιπαραθέσεων.
Επιβεβαιώνονται δυστυχώς τραγικά στην καθημερινότητά μας τόσον από την αρχαιότητα ο Plautus με το Homo homini lupus est, – ο άνθρωπος για τον άνθρωπο είναι λύκος-, όσο και στους καιρούς μας ο Jean Paul Sartre με τη ρήση: Ο άλλος είναι η κόλασή μου. Όχι, όχι, αντιτάσσει ο Μακάριος: Κόλαση δεν είναι η παρουσία του άλλου, είναι η απουσία του, η αδυναμία της διαπροσωπικής αγαπητικής κοινωνίας.
Το απόφθεγμα με συγκλόνισε τότε. Το Συμβούλιο της Ακαδημίας, υπό την προεδρία του μακαριστού σοφού Γέροντά μας Μητροπολίτου Κισάμου και Σελίνου Ειρηναίου, ενέκρινε πρότασή μου για καθιέρωση προγράμματος Λόγου και Τέχνης με τίτλο ΠΡΟΣΩΠΟΝ ΠΡΟΣ ΠΡΟΣΩΠΟΝ και αναφορά σε αυτή τη διήγηση. Απευθυνθήκαμε πρώτα σε Έλληνες Καλλιτέχνες και Λογοτέχνες. Όρος: Θα σας φιλοξενήσουμε το Πάσχα του 1984. Τις επόμενες ημέρες της Διακαινησίμου θα παρουσιάσετε τα έργα σας. Όσα επιλέξουμε θα τα κρατήσουμε ως φιλική δωρεά σας. Κρατήσαμε και τα 78! Όλα φιλικές προσφορές.
Απορίας άξιον είναι το πώς έγινε στη συνέχεια γνωστό αυτό το πρόγραμμα μέχρι τα πέρατα της οικουμένης, δεδομένου ότι εκτός από ένα σύντομο σχετικό κείμενό μου σε περιοδικό του Παγκοσμίου Συμβουλίου Εκκλησιών, σε αγγλική γλώσσα,[2] και σποραδικές ανακοινώσεις στο Δελτίο της Ακαδημίας μας ΔΙΑΛΟΓΟΙ ΚΑΤΑΛΛΑΓΗΣ, δεν κάναμε καμιά άλλη ανακοίνωση για το πρόγραμμα αυτό. Μια εξήγηση για τη σχετικά γρήγορη διάδοσή του είναι ότι αυτό οφείλεται σε μέλη διεθνών συνεδρίων μας, στα οποία ενημερώνουμε βέβαια τους συνέδρους και για το πρόγραμμα αυτό. Ένας αυστηρός όρος του προγράμματος είναι ότι δεχόμαστε μόνο μέχρι πέντε έργα από κάθε χώρα. Υποκύψαμε σε δυο εξαιρέσεις. Η Νέα Ζηλανδία επέμεινε πεισματικά, ότι ο αγώνας και οι θυσίες στρατευμάτων της στη Μάχη της Κρήτης, της παρέχει το δικαίωμα να στείλει τουλάχιστον 10 έργα. Δεκτόν. ‘Ετσι και έγινε. Πολύ πιο δύσκολη υπήρξε η περίπτωση της τότε Δυτικής Γερμανίας. Επιτρέψατε, παρακαλώ, μια σχετική ενημέρωση. Στην περιοχή Χανίων υπάρχει το ΠΕΔΙΟΝ ΒΟΛΗΣ ΚΡΗΤΗΣ. Μονάδα του ΝΑΤΟ υπό ελληνική Διοίκηση.Παρέχει σε μονάδες αεράμυνας διαφόρων Κρατών τη δυνατότητα εκτέλεσης βολών διαφόρων τύπων οπλικών συστημάτων με επιτυχία και ασφάλεια. Πότε πότε συνοδεύουν τους ασκούμενους και αξιωματούχοι.
Μια μέρα π.χ. επισκέφθηκε την Ακαδημία ο Αρχηγός της Πολεμικής Αεροπορίας της Γερμανίας. Γευματίζομε στη βεράντα. Απέναντί μας βλέπουμε το παλιό αεροδρόμιο του Μάλεμε. Υπήρξε το επίκεντρο της Μάχης της Κρήτης, που άρχισε στις 20 Μαΐου 1941. Αυτό το μήνα γίνονται στα Χανιά τελετές μνήμης των της Μάχης εκείνης. Για πρώτη φορά στην Ιστορία της ανθρωπότητας χρησιμοποι- ήθηκε σε αυτό τον τόπο ο αλεξιπτωτιστής ως η κύρια δύναμη επίθεσης. Εκεί έχασε ο Χίτλερ το όπλο της πλέον αλαζονικής εγκαύχησής του. Σήμερα η περιοχή αυτή φιλοξενεί το Γερμανικό Στρατιωτικό Νεκροταφείο με χιλιάδες τάφους.
Στη διάρκεια του γεύματος λοιπόν, μια ερώτηση του επισκέπτη μας, σχετική με έργα τέχνης που είχε δει στην Ακαδημία, μου έδωσε την ευκαιρία να αναφέρω το απόφθεγμα του Αγίου Μακαρίου. Πρόσεξα δάκρυα στα μάτια του. Για κάμποση ώρα σιγή! Προφανώς είχε λάβει το μήνυμα!
Ο υψηλός επισκέπτης μας πήρε φεύγοντας κάποια ενημερωτικά έντυπά μας. Μεταξύ αυτών και ένα με τη διήγηση του Μακαρίου. Χωρίς να μας ενημερώσει προκήρυξε διαγωνισμό για όλες τις στρατιωτικές μονάδες και για το πολιτικό προσωπικό του Υπουργείου Άμυνας της χώρας του με θέμα τη διήγηση αυτή. Από πάρα πολλά που είχαν υποβληθεί, επέλεξαν 130 έργα Λόγου και κυρίως Τέχνης και οργάνωσαν Έκθεση στη Βόννη, υπό την αιγίδα του Προέδρου της Χώρας τους. Είχαν τυπώσει και ογκώδη Κατάλογο με φωτογραφίες καλλιτεχνικών έργων και με κείμενα.[3] Ακολούθησε περιοδεία εκθεμάτων σε στρατιωτικές μονάδες και Σχολές. Αντιλαμβάνεσθε ότι δεν μπορούσαμε να αρνηθούμε το αίτημά τους να δεχθούμε τουλάχιστον 30 από τα έργα αυτά.
- Άγιος Μακάριος, ο Αιγύπτιος.
- Την Ακαδημία μας κοσμούν σήμερα περίπου 350 έργα από όλες τις ηπείρους.
- Όχι μόνον έργα τέχνης, αλλά και λόγου. Όπως αυτό το ποίημα από τη Γερμανία, με τίτλο Κρήτης πάθη. Αναφέρεται σε δόξες και παθήματα της Μεγαλονήσου.
6.-7. Επειδή ο Άγιος Μακάριος ευλόγησε πλουσίως αυτό το πρόγραμμά μας, μετατρέψαμε ένα φυσικό καλλιτέχνημα, μια σπηλιά πλησίον της Ακαδημίας, σε «ΚΑΘΙΣΜΑ», δηλαδή μικρό εκκλησάκι, αφιερωμένο στον Άγιο Μακάριο. Εορτάζεται στις 19 Ιανουαρίου, μαζί με τον Άγιο Μάρκο Εφέσου τον Ευγενικό.
8, 9, 10. Εκτός από την εκδοχή που ακούσατε στη διήγηση: τὸ πρόσωπον ἑκάστου πρὸς τὸν ἑτέρου νῶτον κεκόλληται, την οποία ακολουθούν κάποια έργα, άλλα προτιμούν το «πλάτη με πλάτη», ως πιο παραστατική.
- Εύλογο είναι βέβαια –και παρήγορο-, το ότι μερικοί λογοτέχνες και καλλιτέχνες προτίμησαν για κείμενα και παραστάσεις το ΠΡΟΣΩΠΟΝ ΠΡΟΣ ΠΡΟΣΩΠΟΝ.
- Απορία μας προκάλεσε το μεγάλης καλλιτεχνικής δεξιότητας και έμπνευσης αυτό ξυλόγλυπτο. Για δυο λόγους. Πρώτον, πώς έφθασε στη Ρουάντα της Αφρικής η πληροφορία για το πρόγραμμά μας. Και κυρίως, που βρήκε το κουράγιο ο καλλιτέχνης, τον καιρό της φριχτής αλληλοσφαγής των φυλών της χώρας του, με τις 500 τόσες χιλιάδες νεκρούς! Ίσως βέβαια να τον ενέπνευσε ακριβώς αυτή η τραγωδία. Το καλλιτέχνημα δείχνει άνθρωπο προσευχόμενο, με φόντο φλόγες (προφανώς την τραγωδία στη χώρα) και στην κορυφή το κρανίο (αριστερά) και δεξιά, ως ευχή, την παράσταση ΠΡΟΣΩΠΟΝ ΠΡΟΣ ΠΡΟΣΩΠΟΝ.
13.-14. Έργο από τη Νέα Ζηλανδία. Τα συμπιεσμένα σε γυάλα δεν είναι χρυσόψαρα! Είναι πρόσωπα, που δεν επικοινωνούν, δεν βλέπουν το ένα το άλλο. Το βλέμμα τους είναι στραμμένο προς τη Νέα Ζηλανδία, ίσως ως ένα είδος γης της Επαγγελίας, την οποία όμως αδυνατούν να προσεγγίσουν. Φυλακισμένες ψυχές!
- Παράσταση σε γυαλί, με τεχνική Tiffany. Ο Γερμανός καλλιτέχνης, Επιτελικός Υπαξιωματικός, σημειώνει: «Οι τρεις μονοθεϊστικές θρησκείες προσεύχονται: Πιστεύομε στον ένα Θεόν. Όμως κοιτάζουν προς διαφορετική κατεύθυνση». Επισημαίνει δηλ. αυτό που είναι ευδιάκριτο, το πλάτη με πλάτη. Υπάρχει και άλλο παρόμοιο έργο, με σαφέστερο το πλάτη με πλάτη. Ο επίσης Γερμανός Αξιωματικός σημειώνει: «Από κοινή ρίζα. Κλάδοι της θρησκευτικής αντιπαράθεσης».
Δύσκολα μπορεί να αμφισβητηθεί η άποψη, ότι «χωρίς ειρήνη μεταξύ των Θρησκειών δεν μπορεί να υπάρξει ειρήνη στον κόσμο» (Hans Küng). Ούτε ασφαλώς η επισήμανση του Παναγιωτάτου Οικουμενικού Πατριάρχου κ. κ. Βαρθολομαίου, ότι «Πόλεμος εις το όνομα του Θεού είναι πόλεμος κατά του Θεού».
- Όλα αυτά και πλείστα άλλα παρόμοια τα αγνόησε προ καιρού ο μακελλάρης που σκόρπισε ανελέητα το θάνατο σε τζαμί της Νέας Ζηλανδίας. Δεν άργησαν να τον μιμηθούν οι μακελλάρηδες της Σρι Λάνκα. Και η μνήμη μου ανέτρεξε στο ιδιότυπο συνέδριο της Ακαδημίας μας με αριθμό 1.407/του 1996. Όταν έλαβα το αναπάντεχο αίτημα της Βουλής από τη χώρα εκείνη των αλληλοσπαρασσόμενων φυλών της πρώην Κεϋλάνης, της Ταπροβάνης των αρχαίων Ελλήνων, ζήτησα να εξηγήσουν γιατί θέλουν να έλθουν στην Κρήτη. Έγραψαν: Για δυο λόγους.
> Θέλουμε να συζητήσουμε θέματα σύνταξης, ψήφισης και εφαρμογής δημοκρατικού Συντάγματος. Η Ελλάδα είναι η μητέρα της Δημοκρατίας.
> Και η Ορθόδοξος Ακαδημία μάθαμε ότι διευκολύνει τον διάλογο! Ήρθαν: 20 μέλη της Βουλής της Σρι Λάνκα, μεταξύ αυτών ο Αντιπρόεδρος του Κοινοβουλίου, δυο μέλη της Κυβέρνησης, εκπρόσωποι όλων σχεδόν των Κομμάτων, ακόμη και εκείνου της εθνότητας των Ταμίλ, εκπρόσωπος της Βρετανικής Κοινοπολιτείας και επιτελικά στελέχη της INTERNATIONAL ALERT. Και όλα πήγαν καλά, παρά το ότι ακόμη και στη διάρκεια του συνεδρίου έγινε μεγάλη βομβιστική ενέργεια στην πρωτεύουσα Κολόμπο, η οποία αποδόθηκε στους λεγόμενους «Τίγρεις του Ταμίλ». Αργότερα μάθαμε μάλιστα πως αυτοί οι βουλευτές είχαν σχηματίσει ομάδα φίλων. Αυτοαποκαλούμενοι ΚΡΗΤΕΣ, συνέχιζαν αυτό που είχαν συμφωνήσει στην Ακαδημία, την προσπάθεια συμφιλίωσης στη χώρα τους. Μακρινό όνειρο, όπως αποδεικνύουν οι συνεχιζόμενες συγκρούσεις μεταξύ κυρίως των Βουδιστών, που είναι η μεγάλη πλειοψηφία, και των Ινδουιστών Ταμίλ. Μουσουλμάνοι και Χριστιανοί αποτελούν μειονότητες. Σρι Λάνκα σημαίνει ευλογημένο Νησί. Όμως…
Η 15η Απριλίου, με την αρχική υπόνοια τρομοκρατικής ενέργειας στο ναό της Παναγίας των Παρισίων, σε συνδυασμό με πληθώρα παρόμοιων συμβάντων, επιβεβαίωσε ότι ολόκληρη η ανθρωπότητα μαθαίνει πλέον να λαγοκοιμάται, περμένοντας το επόμενο χτύπημα. Το οποίον παίρνει διογκωμένες και μακροχρόνιες διαστάσεις, όταν εμπλέκονται θρησκευτικά κίνητρα. Πολλές οι προβλέψεις διαπρεπών Θρησκειολόγων. Δυο παραδείγματα: «Μια τιτανική πάλη προετοιμάζεται…, η ύψιστη, η πιο λαμπρή στιγμή στην ιστορία της ανθρωπότητας, θα είναι εκείνη, κατά την οποία θα εγερθούν και θα συγκρουστούν όχι πια συστήματα πολιτικά, όχι συμφέροντα κοινωνικά, αλλά οι θρησκείες της ανθρωπότητας και, ύστερα από τις πρώτες εικονικές αψιμαχίες……, θα φθάσει τελικά ο αγώνας στο υψηλό εκείνο επίπεδο, όπου, επιτέλους, συγκρούονται πνεύμα με πνεύμα, όπου ο καθένας είναι υποχρεωμένος να πει απροκάλυπτα τι βαθύτερο, τι γνήσιο έχει, αν έχει κάτι»!
Υπάρχει βέβαια και η παραμυθία: «Η ανθρωπότητα πορεύεται προς μιαν νέαν φάσιν της ιστορίας αυτής, κατά την οποίαν, ως προβλέπουν πολλοί, η θρησκεία, ο πολιτισμός και η γλώσσα θέλουσιν ανακτήσει και πάλιν κεντρικήν θέσιν, ως συνέβη και κατά τας μεγάλας μεταβατικάς ιστορικάς φάσεις του παρελθόντος. Τούτο αποτελεί προφανώς θετικήν προοπτικήν, υπό τον όρον, ότι βαίνομεν όχι προς σύγκρουσιν θρησκειών, πολιτισμών και γλωσσών, αλλά προς δημιουργικόν διάλογον αυτών.»
Είναι παγκόσμια γνωστές και σεβαστές όχι μόνον οι οικολογικές πρωτοβουλίες του Παναγιωτάτου Οικουμενικού Πατριάρχου μας κ. κ. Βαρθολομαίου, αλλά και οι δράσεις για την προαγωγή του διαθρησκειακού διαλόγου. Ιδίως εκείνου με το Ισλάμ, με έμφαση στην τραγωδία της Μέσης Ανατολής. Σοβαρή εξάλλου είναι η σε πολιτικό επίπεδο δραστηριότητα της Διακοινοβουλευτικής Συνέλευσης Ορθοδοξίας. Οι διασυνδέσεις της με ανάλογους πολιτικούς Οργανισμούς διεθνώς διευκολύνει χρήσιμους διαλόγους και επί διαθρησκειακών ζητημάτων. Γνωρίζει όμως ο Παναγιώτατος, ότι σοβαροί και υπεύθυνοι διάλογοι προϋποθέτουν ακριβή γνώση του αντικειμένου τους. Με άλλα λόγια, Παιδεία και Έρευνα. Αυτός είναι ένας από τους λόγους, για τους οποίους τον θλίβει μεγάλως το επί έτη πολλά …κλείσιμο της Σχολής της Χάλκης. Και αναμφισβητήτως θλίβει και εκείνον κάθε τι που αντί να τονώνει, αποδυναμώνει και αποπροσανατολίζει τα ανώτατα εκπαιδευτικά και ερευνητικά Ιδρύματα.
Για τον ίδιο λόγο χαίρει μεγάλως, και βέβαια όχι μόνον αυτός, για όσα σχετικώς πράττουν οι Θεολογικές μας Σχολές, εκείνη των Αθηνών και όλως ιδιαιτέρως της Θεσσαλονίκης. Διότι, όπως σεις κάλλιστα γνωρίζετε, από πολλών ήδη ετών και μάλιστα τελευταίως το Τμήμα Θεολογίας της Θεολογικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου έχει αναπτύξει σοβαρές και άξιες δικαίου επαίνου δραστηριότητες, ερευνητικές, διδακτικές, συνεδριακές και εκδοτικές, με ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τον Ιουδαϊσμό και μάλιστα για το Ισλάμ, όπως υπαγορεύουν όχι μόνον επιστημονικές, εκκλησιαστικές, αλλά και εθνικές μας ανάγκες και υποχρεώσεις. Υπό το πρίσμα αυτό κρίνω ότι ήταν αναγκαίο το εύτολμο και αποτελεσματικό ακαδημαϊκό άλμα του Τμήματος Θεολογίας και γενικότερα του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου, η ένταξη δηλαδή της Κατεύθυνσης Μουσουλμανικών Σπουδών το 2016. Το εναρκτήριο αποφασιστικό άλμα οφείλεται στον Καθηγητή κ. Χρυσόστομο Σταμούλη. Ως Πρόεδρος του Τμήματος Θεολογίας κατά τα έτη 2011-2015 είπε το αποφασιστικό ΝΑΙ στην πρόταση του Υπουργείου και τη συνόδευσε με επιτυχία στις σχετικές διαδικασίες Σχολής και Συγκλήτου. Δίκαιος ο έπαινος για το Υπουργείο και τον ίδιο, αλλά και για τη Σχολή και το Πανεπιστήμιο!
Μη λησμονούμε δε ότι, όπως γνωρίζουμε και από τη δική μας εμπειρία της Ορθοδόξου Ακαδημίας, σοβαρός διαθρησκειακός διάλογος, ειδικά διαθρησκειακά συνέδρια και διαπροσωπικές επιστημονικές επικοινωνίες, μάλιστα ακόμη και σε δυσπρόσιτους τόπους και δύστηνες περιστάσεις, σημαίνουν ταυτόχρονα και ευθαρσή μαρτυρία του Ευαγγελίου.
Αν και ο χρόνος πιέζει, επιτρέψατε, παρακαλώ, να αναφέρω μόνον ορισμένα ονόματα Καθηγητών της Σχολής, στη δραστηριότητα των οποίων σε αυτό τον τομέα πολλά οφείλονται. Το πράττω με σεβασμό και τιμή: Αείμνηστος Νίκος Ματσούκας και οι παρόντες νομίζω στην αίθουσα Πέτρος Βασιλειάδης, Γρηγόριος Ζιάκας και Αγγελική Ζιάκα, Ιωάννης Καραβιδόπουλος, Μιλτιάδης Κωνσταντίνου, Γεώργιος Μαντζαρίδης, Γεώργιος Μαρτζέλος, Στυλιανός Τσομπανίδης. Τον οποίον ιδιαιτέρως ευχαριστώ, όχι μόνο για όσα είπε προηγουμένως για την ταπεινότητά μου, αλλά και για την πολύχρονη δημιουργική επιστημονική συνεργασία μας, μάλιστα δε για την ανεκτίμητη προσφορά του προς ολόκληρη την οικογένεια των Ορθοδόξων σε ό,τι αφορά κυρίως στα οικουμενικά ζητήματα. Όσα από τα ανωτέρω βαίνουν προς θετική κατεύθυνση μπορούν να αποδώσουν καρπούς, υπό τον όρον βέβαια, ότι οι θρησκευτικές ηγεσίες δεν θα υποκύπτουν στον πειρασμό της εξουσίας. Έχω πάντα στο νου μου μια σχετική μελέτη με τίτλο: Die Heiligen in der Versuchung der Macht-Οι Άγιοι στον πειρασμό της εξουσίας!
17 Στη σειρά γλυπτών του με τίτλο ΜΑΡΤΥΡΕΣ ΚΑΙ ΘΥΜΑΤΑ, ο Ακαδημαϊκός Γιάννης Παρμακέλης, με αυτόν τον «πάσχοντα άνθρωπο» εικονίζει την προέλαση της κόλασης στα παρόντα.
18 Μάρτυρες και θύματα είναι και οι πολυτρόπως πάσχοντες πρόσφυγες και μετανάστες, που καταφθάνουν στη χώρα μας και όχι μόνο. Θυμίζουν πικρές εμπειρίες του λαού μας. Αυτή η ομαδική κινητικότητα πληθυσμών, ακόμη και αν δεν είναι καλά σχεδιασμένη υπόθεση, με συγκεκριμένη επιδίωξη και σκοπούς απόκρυφους μεν, πλην αρκετά διαφανείς, σίγουρο είναι ότι θα οδηγήσει σε ανασύνθεση του θρησκευτικού χάρτη της Ευρώπης –και όχι μόνο- και θα αναγκάσει τις Θεολογικές, αλλά και άλλες πανεπιστημιακές Σχολές σε αναθεώρηση μέρους των προτεραιοτήτων τους.
19 Μεταξύ των έργων που έχει λάβει η Ακαδημία μας, υπάρχουν και ευάριθμα, που εξαίρουν την ευαισθησία και την αλληλεγγύη εν τοις παθήμασι.
20 Απειλή κόλασης εμφανίζει αυτός ο βαρυφορτωμένος με όπλα πολέμου.
21 Ενώ εδώ είναι φανερή η φρίκη του πολέμου και της απόλυτης βαρβαρότητας. Κάτω δεξιά με τους σκελετωμένους του Dachau και των λοιπών χιτλερικών Στρατοπέδων Συγκέντρωσης, που οδηγούνται στον θάλαμο θανατικών αερίων. Στο υπόλοιπο της παράστασης εμφανίζεται επαλήθευση της γνωστής πρόρρησης για έκρηξη πολέμου πυρηνικού, κατά τον οποίον οι άνθρωποι θα τρέχουν να προστατευθούν σε τάφους!
22 Χώρες της Ευρώπης αλυσοδεμένες τον καιρό του Ψυχρού Πολέμου. Οι προσεχείς εκλογές θα μας δείξουν αν και πόσο μοιάζει αυτή η εικόνα με τη σύγχρονη ευρωπαϊκή πραγματικότητα.
Θα ήθελα στο σημείο αυτό να αναφέρω αυτά που έγραφε ο γνωστός φιλόσοφος Karl Jaspers. Είναι ένα απόσπασμα από το έργο του Vom europäischen Geist (Περί του ευρωπαϊκού πνεύματος), Μόναχο 1947. Το τωρινό ερώτημά μας είναι: Ποιά από όσα αναφέρει και πόσο είναι παρόντα στην αυτοσυνειδησία του σημερινού ανθρώπου της Ευρώπης και ιδιαίτερα στους προγραμματισμούς και τις πράξεις των ηγετών της;
Μεταφράζω από το γερμανικό πρωτότυπο:
Τί είναι η Ευρώπη;
“Η Ευρώπη είναι η Βίβλος και η Αρχαιότητα, η Ευρώπη είναι ο Όμηρος, ο Αισχύλος, ο Σοφοκλής, ο Ευριπίδης, είναι ο Φειδίας, είναι ο Πλάτων και ο Αριστοτέλης και ο Πλωτίνος, είναι ο Βιργίλιος και ο Οράτιος, είναι ο Δάντης, ο Σαίξπηρ, ο Γκαίτε, είναι ο Θερβάντες και ο Ρακίνας και ο Μολιέρος, {αναφέρει και άλλους} ………… Η Ευρώπη είναι σε καθεδρικούς ναούς και ανάκτορα και ερείπια, είναι η Ιερουσαλήμ, η Αθήνα, η Ρώμη, το Παρίσι, η Οξφόρδη, η Γενεύη, η Βαϊμάρη. Η Ευρώπη είναι η Δημοκρατία των Αθηνών, της ρωμαϊκής res publica, των Ελβετών και Ολλανδών, των Αγγλοσαξόνων. Δεν θα βρίσκαμε τέλος, αν θέλαμε να απαριθμήσουμε ό,τι είναι ακριβό στις καρδιές μας, έναν ανεκτίμητο πλούτο του πνεύματος, της αληθείας, της πίστεως. Τέτοια ονόματα συνηγορούν υπέρ εκείνου που έχει ζήσει αυτό που τα ονόματα αυτά χαρακτηρίζουν, το ιστορικά μοναδικό”.[4]
23 Είπε προ ετών στην Κρήτη ο Παναγιώτατος Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος την ακόλουθη μαντινάδα: ‘Ομορφη που την έκαμες Θε μου αυτή την πλάση, μά καμες και τον άθρωπο και θα την εχαλάσει!
Πρόσφατοι είναι οι πρωτοφανείς χαλασμοί, όπως στην περιοχή μας των Χανίων. Τους ονομάζουμε θεομηνίες. Λαμβάνουμε όμως το μήνυμα;
24 Η κατάδυση του ανθρώπου στα έγκατα του μικρόκοσμου και η εξακτίνωσή του στον μακρόκοσμο πολλά προσφέρουν ήδη και περισσότερα υπόσχονται, που δικαιολογούν την προσδοκία επίγειας ευημερίας και ουράνιας χαρμονής. Η εικόνα όμως λέγει επίσης: Λάθος θα ήταν η παράβλεψη των απειλών και των κινδύνων.
25 Πίσω στην κοινωνική πραγματικότητα. Έργο από την Ανατολική Γερμανία πριν από την επανένωση. Το παιδί προσπαθεί να εμποδίσει το διαζύγιο των γονιών του, που βρίσκονται ήδη πλάτη με πλάτη.
26 Κοντά μεν, αλλά στο καβούκι του ο καθένας. Ακοινωνησία. Σε μας τους Κρήτες το έργο θυμίζει και αυτό που λέμε στον τόπο μας: Δυο καλοί χωρούν στη χοχλιδόκουπα και περισσεύει και τόπος. Δυο κακοί δε χωρούνε στο νησί!
27 Γνώριμη αυτή η εικόνα επίγειας κόλασης. Η προστασία της κάθε νέας γενιάς θα έπρεπε να είναι πρώτη μέριμνα του λαού και των πάσης μορφής ηγεσιών του.
28 Τέλος το ερώτημα: ΥΠΑΡΧΕΙ ΕΛΠΙΣ;
29 Η απάντηση έρχεται από τον Λίβανο: Ναι, υπάρχει!
Σας ευχαριστώ!
Karl Jaspers Aus: Vom europäischen Geist, R. Piper & CO. Verlag München 1947.
Alexandros K. Papaderos, Nur ein Cent für Griechenland. Der etwas andere Blick auf ein krisengeschütteltes Land und seine Bedeutung für Europa. Evangelisches Gemeindeblatt für Württemberg, 29/2011. Thema der Woche.
[1] Το Γεροντικόν. Ἤτοι ἀποφθέγματα ἁγίων Γερόντων.Ἀθῆναι 1970, σελ.70-71.
[2] “FACE TO FACE”. Literature and Art in the renewal of the Church’s Mission. A Project of the Orthodox Academy of Crete, in: International Rewiew of Mission, Vol. LXXX, No. 317, January 1991, CWME/WCC, Geneva.
[3] KATALOG: Künstler und Autoren aus der BUDESWEHR äußern sich zu einem Zentralthema menschlicher Existenz. Luftwaffenamt, Köln-Wahn Ο. J.
[4] Karl Jaspers, Vom europäischen Geist, R. Piper & CO. Verlag München 1947, στο: Alexandros K. Papaderos, Nur ein Cent für Griechenland. Der etwas andere Blick auf ein krisengeschütteltes Land und seine Bedeutung für Europa. Evangelisches Gemeindeblatt für Württemberg, 29/2011. Thema der Woche.
