Τιμητική εκδήλωση με θέμα: «Ανθρώπων διακονία: Τιμής χρέος προς τους ιερείς που στέκονται δίπλα στον άνθρωπο» (Αίθουσα τελετών Παλαιάς Φιλοσοφικής Σχολής ΑΠΘ, 8 Μαΐου 2019)
«Μὴ θησαυρίζετε ὑμῖν θησαυροὺς ἐπὶ τῆς γῆς, ὅπου σὴς καὶ βρῶσις ἀφανίζει, καὶ ὅπου κλέπται διορύσσουσιν καὶ κλέπτουσιν· θησαυρίζετε δὲ ὑμῖν θησαυροὺς ἐν οὐρανῷ, ὅπου οὔτε σὴς οὔτε βρῶσις ἀφανίζει, καὶ ὅπου κλέπται οὐ διορύσσουσιν οὐδὲ κλέπτουσιν· ὅπου γάρ ἐστιν ὁ θησαυρός σου, ἐκεῖ ἔσται καὶ ἡ καρδία σου» (Μτ. 6,19 -6,21).
Ποιος είναι ο θησαυρός της ζωής και που είναι η καρδιά των ανθρώπων; Στο ερώτημα αυτό που σοφοί, στρατηλάτες, ποιητές, και τόσοι άλλοι στην ανθρωπότητα προσπαθούν αενάως να απαντήσουν, η απάντηση του Χριστού -τόσο παραστατικά δοσμένη- αλλάζει καθετί που θεωρείται δεδομένο στις κοινωνικές μας συμβάσεις. Πραγματικά δικό μας είναι ότι δίδουμε, ο πραγματικός θησαυρός μας είναι ανεκτίμητος γιατί δεν έχει χρηματιστηριακή αξία.
Η επί του όρους Ομιλία και οι μακαρισμοί του Χριστού δίνουν πρόσωπο και ελπίδα στους απελπισμένους. Προσκαλούνται ακόμη όσοι έχουν πίστη να φροντίσουν για τους «πτωχούς, αναπείρους, χωλούς, τυφλούς» (Λκ. 14, 13). Αυτή η φροντίδα δεν εκπηγάζει από αισθήματα ελεημοσύνης ή ενοχών, αλλά από τη διαβεβαίωση ότι η ελεύθερη διακονία και αλληλεγγύη προς κάθε άνθρωπο είναι το χαρακτηριστικό γνώρισμα της καινής δημιουργίας σε προσωπικό και κοινοτικό επίπεδο. Ο Χριστός δεν κηρύττει μια συμπεριφορική στάση σε μια δύσκολη περίσταση, ούτε την αλληλεγγύη μεταξύ των συγγενών και των ομοίων μας αλλά αναγγέλλει μια καινούργια ζωή. Για αυτόν τον λόγο βιώνεται ως αρχετυπικό παράδειγμα διακονίας ο ίδιος Χριστός (Λκ.22,27), που με τον λόγο Του υποδεικνύει στους μαθητές του πως η σχάση μεταξύ της διακονίας του λόγου και της διακονίας των τραπεζών είναι αδιανόητη, αλλά και πως η φροντίδα για τον πάσχοντα άνθρωπο πρέπει να αποτελεί μόνιμη κατάσταση ζωής.
Η διακονία στις Πράξεις των Αποστόλων περιγράφεται ως το άμεσο αποτέλεσμα βιωμένης αγάπης, ως μια κατάσταση ολιστική και βιωματική. Η κοινότητα δηλαδή δεν αισθάνεται την ανάγκη να αναλύσει διανοητικά την απόφαση να μοιράζονται τα μέλη της όλα τα αγαθά με αγάπη, ούτε προσπαθεί να αναπτύξει ιδιαίτερη επιχειρηματολογία (ηθική, κοινωνική, πολιτική ή θρησκευτική) ώστε να κινητοποιηθούν οι πιστοί. Οι χριστιανοί πραγματώνουν το ευαγγελικό μήνυμα στην καθολική αναφορά του. Το μικρό απόσπασμα από τις Πράξεις των Αποστόλων και πολύ περισσότερο οι διδαχές και η παράδοση που μετέφεραν το βίωμα αυτών των κοινοτήτων στις απανταχού χριστιανικές εκκλησίες προκάλεσαν τόσο βαθιά εντύπωση, ώστε οι θεολόγοι και οι άγιοι της Εκκλησίας να το προβάλλουν ως διαχρονικό υπόδειγμα χριστιανικής κοινότητας. Στη βάση αυτή, η αυθόρμητη φροντίδα για τους φτωχούς, τα ορφανά και τις χήρες, τους ασθενείς και φυλακισμένους, τους γέροντες και τους αδυνάμους θα μετεξελιχθεί ποικιλοτρόπως δίδοντας ώθηση σε αντίστοιχα πεδία κοινωνικής φροντίδας. Μέσα από τη δυναμική των χριστιανικών διακονικών πρωτοβουλιών θα θεσπιστούν κέντρα ιατρικής βοήθειας (νοσοκομεία), κοινωνικής υποστήριξης (ορφανοτροφεία, γηροκομεία, ξενώνες) και κινήσεις πνευματικής και κοινωνικής στήριξης προς τους εμπερίστατους (έρανοι, επισκέψεις σε φυλακές, συσσίτια κ.α).
Σπουδαίοι πατέρες και άγιοι οργάνωσαν και στήριξαν το διακονικό έργο από τον αρχέγονο Χριστιανισμό ως το Βυζάντιο, την Τουρκοκρατία αλλά και στη συνέχεια κρατώντας πάντοτε τη γρηγορούσα και ανιδιοτελή φιλαδελφία στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος. Σε ορισμένες περιπτώσεις το διακονικό έργο με την πρωτοτυπία και την τολμηρότητα των μέτρων που το διέκρινε ήταν μια σχεδόν βίαιη αποκοπή από το παρελθόν και μια δυναμική επαναδιαπραγμάτευση των κοινωνικών προτεραιοτήτων. Αν θα θέλαμε να συνοψίσουμε τις αρχές της διακονίας θα λέγαμε ίσως ότι η διακονία: α) είναι προσφορά προς τον άνθρωπο με απροϋπόθετη αγάπη. β) εστιάζει στους ελάχιστους αδελφούς, γ) χαρακτηρίζεται από άμεση ανταπόκριση και συνηγορία, δ) επικεντρώνεται στα οφέλη που αποκομίζουν οι εν ανάγκη όντες και όχι σε ό,τι μπορεί να αποκομίσει αυτός που την προσφέρει. Η διακονία λοιπόν προσφέρεται προς κάθε άνθρωπο και επιτελείται με άμεσο στόχο την ένταξή του στην κοινωνία ως ισότιμου μέλους. Πώς μπορεί άραγε να πραγματωθεί αυτό το έργο που θησαυρίζει τη ζωή των ανθρώπων και στρέφει την καρδιά τους στην ουσία της ζωής τους, καθώς ο Μ. Βασίλειος περιγράφει την κοινωνικότητα των ανθρώπων και την αγάπη προς τους άλλους ως ένα κύριο ανθρωπολογικό χαρακτηριστικό (Όροι κατά Πλάτος, γ΄:Περὶ τῆς εἰς τὸν πλησίον ἀγάπης, PG 31,917A); Στην εποχή μας για να μιλήσουμε στον κόσμο, να διακονήσουμε τον κόσμο, να συμπορευτούμε με τον κόσμο χρειάζεται να κατανοήσουμε τον κόσμο. Για αυτόν τον λόγο το Εργαστήριο Κοινωνικής Έρευνας της θρησκείας και του πολιτισμού διεξάγει έρευνες στο πεδίο αυτό και αναδεικνύει κάθε καλή πρακτική, κάθε φωτεινό παράδειγμα που εδράζεται όχι μόνο στον λόγο αλλά και στις πράξεις.
Το πρόσωπο που θα καλέσω να μιλήσει για το έργο του, για το οποίο θα τον τιμήσουμε απόψε, είναι ο π. Αντώνιος Παπανικολάου από την Κιβωτό του Κόσμου.
Ο π. Αντώνιος γνωρίζει τον αναγκεμένο άνθρωπο. Μεγάλωσε και υπηρέτησε ως ιερέας σε περιοχές, όπου οι συνθήκες ζωής ήταν συχνά ένα άθλημα, μια καθημερινή πρόκληση για τους ανθρώπους. Συναναστράφηκε με τους ανθρώπους που αγωνιζόταν να αντεπεξέλθουν στις δυσκολίες, με νέους που αναζητούσαν στον δρόμο, στις πλατείες ένα σημάδι ότι η ελπίδα μπορεί να ανθίσει ακόμη και στη ρωγμή ενός βράχου. Για αυτόν τον λόγο είναι συγκινητική η περιγραφή της συνάντησής του -είκοσι χρόνια πριν-με κάποιους νέους έξω από την εκκλησία.
Οι πρώτες προσπάθειες στεγάστηκαν σε ένα παλιό καφενείο. Η συνεργατικότητα, η εμπιστοσύνη, το πνεύμα φιλαδελφίας, η αγάπη του π. Αντωνίου και της πρεσβυτέρας του για τα παιδιά εκείνα και η αγάπη των παιδιών για αυτούς και τους συνεργάτες τους θεμελίωσαν το 1998 την Κιβωτό του Κόσμου. Η πρώτη Κιβωτός δημιουργήθηκε σε μια υποβαθμισμένη περιοχή της Αθήνας. Σήμερα λειτουργεί και στην Ήπειρο, στη Χίο και στον Βόλο.
Το έργο της Κιβωτού θα μπορούσε να περιγραφεί με τον γενικό τίτλο «Μέριμνα και φροντίδα για το παιδί». Σήμερα, φιλοξενούνται στις δομές της Κιβωτού εκατοντάδες παιδιά στην Αθήνα και στα άλλα παραρτήματα. Η διακονία και η απροϋπόθετη αγάπη, η υποστήριξη και η συνηγορία συνέχονται μέσα από τη διαχρονικότητα των διακονικών αξιών. Η υλοποίηση του έργου πραγματώνεται στον κόσμο μας με τα μέτρα του ιδίου καιρού. Προσφέρονται λοιπόν υπηρεσίες κοινωνικής φροντίδος, νομικής και ψυχολογικής υποστήριξης. Η συμβουλευτική, τα εκπαιδευτικά προγράμματα, οι παιδικοί σταθμοί και τα κοινωνικά παντοπωλεία εντάσσονται και αυτά στις δράσεις. Επιπλέον, υλοποιούνται προγράμματα αναδοχής, φιλοξενίας παιδιών, ψυχαγωγίας και πολλά άλλα όσα θα μπορούσαν να συμβάλλουν στην υγιή και ολοκληρωμένη ανάπτυξη της προσωπικότητας των παιδιών. Συνεπώς, το έργο της Κιβωτού συναρμόζει με θαυμαστό τρόπο τις παραδοσιακές αρχές της διακονικής αλληλεγγύης με τις πιο σύγχρονες προσεγγίσεις της κοινωνικής φροντίδος, αυτές που αποσκοπούν όχι στην ιδρυματοποίηση αλλά στην απελευθέρωση και την ακεραιότητα της ανθρώπινης προσωπικότητας.
Σε μια από τις συνεντεύξεις του ο π. Αντώνιος τονίζει: «Πολλοί άνθρωποι προτιμούν να λυπούνται τα παιδιά. Όμως, αν σε λυπηθώ, δεν σε τιμώ, σε υποτιμώ. Απλώνοντας το χέρι και δείχνοντας την ελεημοσύνη μας, τους μετατρέπουμε σε ζητιάνους. Το δικό μας μότο είναι ότι όλοι μπορούν να δημιουργήσουν την τύχη και τη ζωή τους. Ο σεβασμός στη διαφορετικότητα, οι ισότιμες σχέσεις και η έννοια της αγάπης χωρίς ανταλλάγματα είναι οι αρχές που διέπουν την πορεία της Κιβωτού».
Η προσέγγιση αυτή είναι αυτονόητα οικο-συστημική. Τα παιδιά δεν είναι απλοί δέκτες φιλανθρώπου συμβολής, αλλά συνάνθρωποί μας που τους αξίζει ο σεβασμός μας, η ζωή με αξιοπρέπεια και με δικαιώματα, τους αξίζει κυρίως ένα περιβάλλον όπου μπορούν να μαθαίνουν να δίδουν και να δέχονται αγάπη. Μέσα σε αυτές τις συνθήκες ένα παιδί θα αναπτύξει τη διάκριση μέσα του και θα ετοιμάσει τη ζωή του να υποδεχτεί τα μεγάλα οράματα για έναν νέο, καλύτερο κόσμο.
Ο π. Αντώνιος δήλωσε μετά τη βράβευσή του ως Ευρωπαίου Πολίτη 2018: «… Για έναν ορθόδοξο ιερέα τα βραβεία [ξέρετε] δεν χρειάζονται με την έννοια ότι πιστεύω και νιώθω, ότι αυτό που κάνουμε είναι χρέος μας, υποχρέωση για το ποίμνιο μας για τα παιδιά και τις ψυχούλες τις τραυματισμένες...». Η ακράδαντη πίστη του στον σκοπό του έργου που επιτελείται από τον ίδιο, την πρεσβυτέρα του και όλους τους συνεργάτες της Κιβωτού προσφέρει ένα ζωντανό παράδειγμα προς κάθε άνθρωπο που αναζητά ελπίδα, πίστη, χαρά, αγάπη μέσα σε έναν κόσμο ηδονοθηρικής αποξένωσης. Τους ευχαριστούμε όλους από το βάθος της καρδιάς μας για το έργο της Κιβωτού και ιδιαίτερα τον π. Αντώνιο που μας επιτρέπει με την αφιέρωσή του στον συνάνθρωπο να αισιοδοξούμε για το μέλλον του τόπου και του κόσμου μας και τον καλούμε να δεχτεί την τιμή προς το πρόσωπό του ως ένα ελάχιστο δείγμα εκτίμησης και συμπόρευσης.
