Θεολογία και πολιτισμός
Σεβαστοί Πατέρες,
Κύριε Κοσμήτορα,
Κυρίες & Κύριοι συνάδελφοι,
Κυρίες & Κύριοι,
Βρισκόμαστε σέ μία ἱστορική καί εὐλογημένη στιγμή γιά τήν προσωπική σας ζωή, ἀγαπητοί νέοι πτυχιοῦχοι τοῦ Τμήματος Θεολογίας, κατά τήν ὁποία ἐπιστέφονται τυπικά καί ἐπίσημα οἱ πολυετεῖς κόποι σας καί ἀποκτᾶτε τόν τίτλο καί τό δίπλωμα γιά τό ὁποῖο μοχθήσατε στή μελέτη καί στήν ἔρευνα τῆς θεολογικῆς ἐπιστήμης γιά πολλά χρόνια.
Διερμηνεύοντας ἀπό τή θέση μου τά συναισθήματα ὅλων τῶν συναδέλφων διδασκόντων, ἀλλά καί τοῦ γραμματειακοῦ προσωπικοῦ τοῦ Τμήματός μας, θά ἤθελα νά σᾶς διαβεβαιώσω ὅτι συμμεριζόμαστε ἀπόλυτα τή σημερινή χαρά καί περηφάνεια σας. Ἐξάλλου, στήν πορεία σας πρός τή γνώση τῶν τελευταίων ἐτῶν, ὑπήρξαμε κατά κάποιο τρόπο συνοδοιπόροι σας, ἐνίοτε δέ καί ἀρωγοί καί ὑποστηρικτές τῆς ἐργώδους προσπάθειάς σας.
Ἀγαπητοί μου,
Λαμβάνετε τό δίπλωμά σας κατά τό μέσον μιᾶς χρονιᾶς, ἡ ὁποία ἔχει ὁρισθεῖ ὡς Εὐρωπαϊκό Ἔτος Πολιτιστικῆς Κληρονομιᾶς. Κατ΄ αὐτήν, ἑορτάζεται καί ἑπομένως ἀναδεικνύεται ἡ πολυμορφία τῆς πολιτιστικῆς κληρονομιᾶς σέ ὅλη τήν Εὑρώπη, τόσο στό πλαίσιο τῆς Εὐρωπαϊκῆς Ἔνωσης, ἀλλά καί σέ ἐθνικό, περιφερειακό ἢ τοπικό ἐπίπεδο. Πρόκειται γιά μία πραγματικά πλούσια κληρονομιά, ἡ ὁποία ἐκτείνεται ἀπό τίς παραδοσιακές καί σύγχρονες τέχνες, τά γράμματα, τίς ἐπιστῆμες, τή διατήρηση τῶν μνημείων τῶν εὐρωπαϊκῶν λαῶν καί πολλά ἄλλα. Καί βέβαια, ἂς μήν ξεχνᾶμε τούς τρεῖς κεντρικούς πυλῶνες τοῦ εὐρωπαϊκοῦ πολιτισμικοῦ οἰκοδομήματος, τή χριστιανική πίστη, τήν ἑλληνική σκέψη καί τή ρωμαϊκή νομοθεσία.
Μέ τήν εὐκαιρία αὐτή, θεωρῶ πώς ἀξίζει νά τονιστεῖ ὅτι τό Τμῆμα μας δικαιοῦται νά καυχᾶται ἐν Κυρίῳ ὅτι μέ τό ὅλο Πρόγραμμα Προπτυχιακῶν καί Μεταπτυχιακῶν Σπουδῶν καί τίς ἐν γένει δράσεις του, ἀνταποκρίνεται πλήρως στήν καλλιέργεια αὐτῶν τῶν ἰδεωδῶν, καθόσον ἐντάσσει στήν ἐπιστημονική μελέτη του τό σύνολο τῶν βασικῶν ἀξόνων τῆς εὐρωπαϊκῆς πολιτιστικῆς κληρονομιᾶς. Ἐκτιμῶ πώς ὅλοι σας ἔχετε γευτεῖ κατά τά χρόνια τῶν σπουδῶν σας τήν εὐρύτατη ποικιλία τῶν γνωστικῶν ἀντικειμένων πού προσφέρει τό Τμῆμα μας καί εἴστε σέ θέση νά πιστοποιήσετε τήν ἀλήθεια τῶν διαπιστώσεων αὐτῶν.
Παλαιός καθηγητής καί σοφός δάσκαλος τοῦ Τμήματός μας ἔγραφε ὅτι «ἡ ζωή τῆς Ἐκκλησίας, ὅπως ἄλλωστε μᾶς τό δείχνει ἡ ἱστορία, παράγει πολιτισμό, παρέχοντας μεταμορφωτικές δυνάμεις στόν πολιτισμό τῆς ἀνθρωπότητας»[1], προσδίδει δηλαδή νέα ἐν ἁγίῳ Πνεύματι πνοή καί νέα ἀνθρωπολογική ἀφετηρία στήν ἐπιστήμη, τήν τέχνη, τή φιλοσοφία καί ὅλα τά ἐπιτεύγματα τά ὁποῖα ἐκφράζουν τόν πολιτισμό καί γιατί ὄχι ἀποτυπώνουν τήν στάση καί σχέση τοῦ ἀνθρώπου μέ τόν Θεό, τήν κοινωνία καί τόν κόσμο.
Καθ’ ὅλη τή διάρκεια τῆς ἱστορικῆς της πορείας καί μέ ἀπώτερο σκοπό τή διάδοση τοῦ μηνύματος τοῦ Εὐαγγελίου καί τήν ἐν Χριστῷ σωτηρία τοῦ άνθρώπου ἡ Ἐκκλησία μπόλιασε στό δέντρο τοῦ πολιτισμοῦ τῆς κάθε ἐποχῆς τά κλαδιά τῆς δικῆς της πολιτισμικῆς ἔκφρασης, τῆς ἀγάπης δηλαδή, τῆς θυσίας, τῆς φιλανθρωπίας, τῆς ἀνδρείας τοῦ Πνεύματος, τῆς ἐναντίωσης στόν ἐγωκεντρικό τρόπο ζωῆς καί τῆς πλεονεξίας, τῆς ἰσότητας, τῆς ἐλευθερίας, τοῦ σεβασμοῦ τῆς ἀνθρώπινης ἀξίας καί ζωῆς, τῆς ἑορτῆς, τῆς χαρᾶς, τῆς εἰρήνης, τῆς ἐσχατολογικῆς ἐλπίδας, τοῦ διαλόγου, τῆς σύνθεσης καί τῆς καταλλαγῆς, τοῦ φωτός καί τῆς Ἀνάστασης.
Ἔτσι ἐξηγεῖται τό πῶς οἱ ἁλιεῖς ἀναδείχθηκαν θεολόγοι, οἱ φιλόσοφοι ἀκολούθησαν τήν πίστη κάνοντας καί τή φιλοσοφική τους γλῶσσα ὄργανο ἔκφρασης τοῦ Εὐαγγελίου, οἱ πολιτικοί καί οἱ νομοθέτες δέν περιορίστηκαν στήν ἀλλαγή τοῦ ἀτόμου, ἀλλά φρόντισαν καί γιά τήν προσαρμογή τῶν νόμων καί τῶν θεσμῶν στή νέα πραγματικότητα, οἱ καλλιτέχνες ἔγιναν χριστιανοί φέρνοντας στήν Ἐκκλησία καί τήν τέχνη τους γιά νά ὑμνήσουν μέ αὐτήν τόν Θεό. Ἡ ζωγραφική, ἡ ἀρχιτεκτονική, ἡ ποίηση, ἡ μουσική βρῆκαν τήν τέλεια ἔκφρασή τους στό σῶμα τῆς Ἐκκλησίας ὅπου διά τοῦ λόγου καί τῆς ἐμπειρίας παραδόθηκε τό μυστήριο τῆς Θεολογίας, «τρανῶς» μάλιστα κατά τήν ὑμνογραφική διατύπωση τῆς ἐπικείμενης ἑορτῆς τῆς ἐν Χαλκηδόνι Δ΄ Οἰκουμενικῆς Συνόδου μέ ὅλη δηλαδή τή δύναμη τῆς ἀλήθειας πού περιέχει τό γεγονός τῆς σάρκωσης τοῦ Λόγου[2] διά τῆς ὁποίας ὁ Χριστός γνωρίζεται ὡς τέλειος Θεός καί τέλειος ἄνθρωπος καί ἡ παναγία Τριάδα ὡς μία δύναμις, μία οὐσία, μία Θεότης φανερώνεται καί προσκυνεῖται[3].
Στή βάση αὐτῆς τῆς πρόσληψης καί γνώσης οἰκοδομήθηκε ὁ νέος πολιτισμός τοῦ Εὐαγγελίου καί τῶν Πατέρων, «εἰς οἰκονομίαν τοῦ πληρώματος τῶν καιρῶν»[4], μέ τά ποιοτικά χαρακτηριστικά πού ἀναφέραμε, τήν νικητήρια δύναμη ἐπάνω στίς σκοτεινές πλευρές τοῦ ἑαυτοῦ μας καί τῆς κοινωνίας[5], ἀλλά καί τήν ἀνά τήν οἰκουμένη ἐξακτίνωση καί διάδοσή του. Βλέπετε τά παραδείγματα τοῦ Ἀποστόλου τῶν Ἐθνῶν Παύλου, τοῦ ἀθλοφόρου καί μάρτυρος ἁγίου Δημητρίου καί τῶν Θεσσαλονικέων ἁγίων Κυρίλλου καί Μεθοδίου, φωτιστῶν τῶν Σλάβων.
Τούτη τήν ὥρα, ἀγαπητοί μου, δικαιοῦμαι νά σᾶς προτρέψω νά θυμᾶστε πάντοτε αὐτό πού οἱ δάσκαλοί σας σᾶς ἔμαθαν «σάρκωσιν Χριστοῦ, θεολογεῖν διδάξαντες»[6], τήν θεολογία δηλαδή πού μελετᾶ καί βιώνει τόν πολιτισμό τῆς σάρκωσης, τόν πολιτισμό τῆς πρόσληψης καί μεταμόρφωσης τοῦ ἀνθρώπου καί τοῦ κόσμου μέσα στήν ἱστορία, μέ ὅραμα πάντοτε τά ἔσχατα καί τό τέλος. Ἡ ἀποστολή τοῦ Ὀρθοδόξου θεολόγου (πολύ περισσότερο σήμερα) δέν περιορίζεται σέ κάποιες στενά θρησκευτικές ἁρμοδιότητες, ἀλλά ἀντίθετα εἶναι πολύ πιό εὐρεῖα καί οὐσιώδης. Ὁ σημερινός θεολόγος ὀφείλει καταρχάς νά γνωρίζει τήν πολιτισμική του κληρονομιά, ἀλλά καί τά πολιτισμικά ἐπιτεύγματα τοῦ καιροῦ του, νά τά ἀξιολογεῖ καί νά τά μπολιάζει μέ τίς αἰώνιες ἀλήθειες τῆς χριστιανικῆς παράδοσης, ὥστε αὐτά νά καθίστανται δημιουργικά γιά τό ἀνθρώπινο πρόσωπο, τίς ἀνάγκες καί τίς ἀναζητήσεις του. Ὀφείλει νά συμμετέχει στά πολιτισμικά δρώμενα τοῦ καιροῦ του, νά ὀρθοτομεῖ τό λόγο τῆς ἀλήθειας, νά μήν ὑποτιμᾶ ἢ νά βδελύσσεται τά ἀνθρώπινα ἔργα, ἀλλά νά τά μεταστρέφει πρός δόξαν Θεοῦ καί στήν ὑπηρεσία τῶν συνανθρώπων του.
Ἀπό ὅποιο μετερίζι λοιπόν καί ἂν ἀξιοποιήσετε, τό σημερινό τίτλο σας, σᾶς καλῶ νά πολλαπλασιάσετε τά τάλαντα πού λάβατε κατά τή διάρκεια τῶν σπουδῶν σας καί νά συντελέσετε κι ἐσεῖς ἀπό τήν πλευρά σας καί κατά τίς δυνάμεις σας, στή δημιουργία ἑνός πολιτισμοῦ ἀνθρωπιᾶς καί ἤθους. Ἐξάλλου, κάθε καλό ἔργο καί κάθε ἀγαθός λόγος «ἡμῶν τῶν Χριστιανῶν ἐστι», ὅπως ἔλεγε ὁ μάρτυς καί ἀπολογητής τοῦ 2ου μ.Χ. αἰώνα, ἅγιος Ἰουστῖνος. Τό ἔργο αὐτό, ὅπως πάντα, ἔτσι καί σήμερα, τό ἀναγνωρίζουμε ὡς διακονία καί μαρτυρία Χριστοῦ «ἕως ἐσχάτου τῆς γῆς» δημιουργική συμβολή στόν διαχρονικό διάλογο θεολογίας καί πολιτισμοῦ[7] καί διαφορετικό ἀφήγημα στήν συζήτηση γιά τήν σημασία καί σπουδαιότητα τῆς πολιτιστικῆς κληρονομιᾶς, τόσο σέ τοπικό ὅσο καί σέ οἰκουμενικό ἐπίπεδο.
Θερμά συγχαρητήρια. Καλή επιτυχία στη ζωή σας.
[1] Ν. Ματσούκα, Νεοελληνικός πολιτισμός καί διανόηση, Θεσσαλονίκη 2006, σ.95.
[2] Πρβλ. Ἰω. 1, 14.
[3] Πρβλ. Δοξαστικό Ἑσπερινοῦ Πεντηκοστῆς.
[4] Ἐφ. 1, 10.
[5] Βλ. Ἀλβανίας Ἀναστασίου, «Οἰκουμένη–Πίστη–Πολιτισμός», ἐν e-theologia.blogspot.com/2014/.
[6] Τροπάριο θ΄ ὠδῆς Κανόνα Ἑορτῆς τῆς ἐν Χαλκηδόνι Ἁγίας καί Οἰκουμενικῆς τετάρτης Συνόδου.
[7] Βλ. Σταύρου Γιαγκάζογλου, «Ὁ διάλογος θεολογίας καί πολιτισμοῦ, βασική συνιστῶσα τῆς σύγχρονης θρησκευτικῆς ἀγωγῆς καί παιδείας», ἐν www.p.-schools.gr/content.
