Η εισήγηση της Αναπληρώτριας Καθηγήτριας του Τμήματος Θεολογίας ΑΠΘ στο Διεθνές Επιστημονικό Συνέδριο για τον Αρχιεπίσκοπο Αμερικής Μιχαήλ Κωνσταντινίδη που έγινε στη Χάλκη (1-2 Σεπτεμβρίου 2017)
Πληθωρική προσωπικότητα με πολυσχιδή δραστηριότητα ο σήμερα βιογραφούμενος ιεράρχης, και πολλά εκείνα στα οποία θα μπορούσε να αναφερθεί κανείς. Προσωπικά θα με ενδιέφερε να ‘δω, πώς προσλαμβάνει τα εκτός του χώρου της Ορθοδοξίας θρησκευτικού ενδιαφέροντος τεκταινόμενα της εποχής του. Προσφέρεται ο ίδιος για μία τέτοιου είδους προσέγγιση, διότι, όντας γλωσσομαθής και φιλαναγνώστης, και με την δυνατότητα, που του δόθηκε, να περάσει το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του σε μη μονο-ομολογιακό, και δη ορθόδοξο περιβάλλον, είχε άμεση γνώση καθώς και πρόσβαση στην διεθνή βιβλιογραφία. Ένα δεύτερο ενδιαφέρον στοιχείο προς την κατεύθυνση αυτή συνιστά το γεγονός, ότι στα περιβάλλοντα αυτά βρέθηκε σε θέση ευθύνης, ομολογιακής αλλά και «διπλωματικής» -αν μπορούσε να λεχθεί-, συνεπώς σε έργο και ρόλο, που θα έπρεπε ούτε να υποχωρεί αλλά και ούτε να προκαλεί. Την προσέγγιση αυτού του είδους διευκολύνει ιδιαίτερα το γεγονός, ότι ο συγκεκριμένος ιεράρχης αγαπούσε να γράφει. Καρπός της συγγραφικής και μεταφραστικής του δεινότητας είναι, μεταξύ άλλων, και η εκτενής αρθρογραφία του και σ’ αυτήν θα καταφύγω, διότι εκτιμώ πως εκεί θα ανιχνεύσω καλύτερα αυτό που μ’ ενδιαφέρει και εξηγώ αμέσως το γιατί: υπάρχουν άρθρα του, τα οποία αποτελούν μεν «επίσημη» ανταπόκριση γεγονότων –π.χ., Συνέδριο του Λάμπεθ- αλλά είναι ανεπίσημα κείμενα. Συνεπώς, σε αυτά, εκτός από την παράθεση των γεγονότων, μπορεί να υπάρχει και η προσωπική εκτίμηση του αρθρογράφου, που μας ενδιαφέρει. Κυρίως όμως, υπάρχουν άρθρα του, που καταγράφουν γεγονότα χωρίς την επίσημη εμπλοκή του αθρογράφου. Αυτά κυρίως είναι που δείχνουν τα ενδιαφέροντά του και σ’ αυτά διαφαίνονται περισσότερο και καθαρότερα οι προσωπικές του θέσεις. Με ένα τέτοιου είδους άρθρο θα ασχοληθώ στην συνέχεια.
Πρόκειται για το άρθρο «Η κίνησις της Οξφορδείου ομάδος» που έγραψε ο ευρισκόμενος στο Λονδίνο και δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Ἐκκλησία (τόμ.11(1933)) σε τρεις συνέχειες. Αναφορά στο άρθρο και σύντομη παρουσίασή του περιέχεται στην διατριβή του αρχιμ. Μακαρίου, με θέμα τον Μιχαήλ Κωνσταντινίδη (σ. 214-215). Με την εισήγησή μου θα επιχειρήσω να διαφωτίσω κάποια μη εκ πρώτης όψεως ορατά σημεία του, αλλά και να καταθέσω την προσωπική μου ανάγνωση του κειμένου του, με μια σημερινή ματιά.
Το 1933, χρονιά συγγραφής του άρθρου, ο Μιχαήλ διανύει το 6ο έτος της διαμονής του στο Λονδίνο. Υπενθυμίζεται η προηγηθείσα διαδρομή του: οι τουρκοκρατούμενες -κατά την παιδική του ηλικία- Μαρώνεια και Κομοτηνή, Κωνσταντινούπολη, η ορθόδοξη Ρωσία της Κομμουνιστικής Επανάστασης, η Αθήνα του Μικρασιατικού πολέμου και των συνεπειών του. Η επίσημη θέση, η γλωσσομάθειά και το προσωπικό ενδιαφέρον συνετέλεσαν ώστε να μπορεί να παρακολουθεί την καθημερινότητα της αγγλικής πρωτεύουσας και να έχει αρκετά ακριβή εικόνα και γνώση της χώρας και του θρησκευτικού της ορίζοντα. Ο ίδιος, μάλιστα, μερικά χρόνια αργότερα αποκαλύπτει στον ενθρονιστήριο λόγο του, στην μητρόπολη Κορίνθου: «ἐμελέτησα, ὅσον μοι ἐπέτρεπεν ἡ ταπεινή διακονία μου, τούς θεσμούς καί τά συστήματα τοῦ ἔθνους,…, παρηκολούθησα τήν κοινωνικήν δρᾶσιν τῆς Ἀγγλικανικῆς Ἐκκλησίας καί τοῦ κλήρου μεταξύ ὅλων τῶν κοινωνικῶν στρωμάτων».
[Υπενθυμίζεται, ότι την ίδια χρονιά, 1933, κυκλοφορεί στην Αθήνα η μετάφραση του έργου του Θωμά Κεμπησίου, -όπως αναφέρει- Μίμησις Χριστού, που, ως γνωστόν, φιλοπόνησε ο Μιχαήλ].
Το καλοκαίρι της χρονιάς αυτής, του 1933, στην Αγγλία συνέπεσαν δύο γεγονότα: ο εορτασμός για την εκατονταετηρίδα ζωής του Oxford Movement και η συγκέντρωση 5.000 και πλέον ανθρώπων, παρακινημένων από το (Oxford Group) για την ‘αναζωογόνηση του κόσμου’ (World revival), όπως ήταν το σύνθημά τους. Με αυτήν την συγκυρία αρχίζει το άρθρο του ο Μιχαήλ, επισημαίνοντας αμέσως το ενδιαφέρον της κοινής γνώμης της Αγγλίας περί τήν κίνησιν τῆς οὕτω καλουμένης Οξφορδείου ομάδος, όπως αποδίδει τον όρο Oxford Group. Στο άρθρο ενσωματώνει ένα σχετικά εκτενές πορτραίτο του Frank Buchman, εμπνευστή της θρησκευτικής αυτής πρωτοβουλίας, όπου υπογραμμίζει ιδαίτερα τον ιεραποστολικό ζήλο, την πνευματική αφύπνιση και τον καινούργιο σκοπό στην ζωή του, που είναι «ὁ πόλεμος ἐναντίον τοῦ ἐμποδίου, τό ὁποῖον κωλύει τούς ἀνθρώπους νά παραδοθοῦν εἰς τόν Χριστόν, τῆς ἁμαρτίας δηλαδή», όπως γράφει χαρακτηριστικά. Στην συνέχεια, παρουσιάζει αρκετά αναλυτικά τόσο την στοχοθεσία όσο και την μέθοδο, που εφάρμοζε ο Buchman για την προώθηση των πεποιθήσεών του. Περιγράφει, ακροθιγώς, την πρώτη επίσημη δημόσια εμφάνιση της πρωτοβουλίας του Oxford Group, τον ενθουσιασμό αλλά και τις επιφυλάξεις, με τις οποίες την υποδέχτηκαν, καθώς και τον αντίκτυπό της στον τύπο της εποχής. Δεν παραλείπει να εκφράσει την προσωπική του ένσταση, ως προς την υποχρεωτική δημόσια εξομολόγηση, κατά την πρακτική των πρώτων χριστιανικών αιώνων, που πρεσβεύει ο Μπούκμαν, και ολοκληρώνει το άρθρο του με μία εκτενή και «ζωηροτάτην περιγραφήν τῆς ἁμαρτίας καί τῶν ὀλεθρίων συνεπειών της», όπως την αντιλαμβάνεται η Οξφόρδειος ομάς.
Για να γίνει σαφέστερα αντιληπτό το περιεχόμενο του άρθρου, αλλά και να αναδειχθούν διαυγέστερα οι παρατηρήσεις του αρθρογράφου, χρήσιμο είναι να γίνει σύντομη αναφορά στις δύο τελείως διαφορετικές μεταξύ τους θρησκευτικές πρωτοβουλίες, που όμως και οι δύο συνδέονται με την Οξφόρδη.
Το κίνημα της Οξφόρδης (Oxford Movement)
Ο 19ος αιώνας για την Αγγλία, και στο θρησκευτικό πεδίο, αρχίζει με την ίδρυση (1804) της Βιβλικής Εταιρείας, αλλά σφραγίζεται από το γνωστό ως Κίνημα της Οξφόρδης, λόγω του ότι η πρωτοβουλία και τα ηγετικά στελέχη προέρχονταν από το ομώνυμο πανεπιστήμιο. Η συγκεκριμένη πρωτοβουλία προέκυψε ως προσπάθεια ανανεωτικής αντίδρασης, τόσο κατά της θρησκευτικής παρακμής, με την προβολή της ανάγκης για αναβίωση της εκκλησιαστικής παράδοσης και την τόνωση της μυστηριακής ζωής, που είχαν από καιρό ατονήσει, όσο και κατά της ανάμιξης του κράτους στα της Εκκλησίας.
Αφορμή για την δυναμική δημόσια εμφάνιση του Κινήματος στάθηκε το νομοσχέδιο της Αναθεωρητικής Βουλής (14 Ιουλίου 1833), το οποίο αποφάσιζε και επέβαλε την μείωση των επισκοπικών περιφερειών στην Ιρλανδία. Την απόφαση αυτή ο εκ των ιδρυτών του Κινήματος, ο John Keble , χαρακτήρισε ως «Εθνική προδοσία», διότι, μεταξύ των άλλων, αντιμετώπιζε την Εκκλησία ως κρατικό ίδρυμα, πράξη που κατέλυε την αρχή της αποστολικής διαδοχής των επισκόπων και του κλήρου της Εκκλησίας της Αγγλίας.
Κατά τη διάρκεια του ίδιου έτους, με πρωτοβουλία του John Henry Newman, στην οποία συμμετείχαν αρκετοί καθηγητές της Οξφόρδης, άρχισε να δημοσιεύει το περιοδικό Tracts for the Times, όπου κατέγραφαν τις απόψεις τους. Λόγω της ευρύτατης κυκλοφορίας και της απήχησης που γνώρισε, ο όρος “Tractarianism” χρησιμοποιείται συχνά ως άλλη ονομασία του κινήματος.
Με βασικό σύνθημα «επιστροφή στην εποχή των Αποστόλων και της πρώτης Εκκλησίας», το Κίνημα, εκτός των άλλων, έδωσε ιδιαίτερη ώθηση στην μελέτη των Πατέρων, γεγονός που συνοδεύτηκε με τις σημαντικές εκδόσεις έργων τους. Η σειρά Library of the Fathers άρχισε να εκδίδεται το 1837. Την ακολούθησε, το 1841, η σειρά Library of Anglo–Catholic Theology, η οποία εξέδιδε έργα αγγλικανών συγγραφέων κυρίως του 17ου αιώνα. Εδώ είναι χρήσιμο να αναφερθεί, ότι ενώ όλοι οι αγγλικανοί μεταρρυθμιστές ισχυρίζονταν ότι η Εκκλησία της Αγγλίας ήταν «καθολική» και τμήμα της παγκόσμιας καθολικής Εκκλησίας, ο όρος «καθολικός» απέκτησε νέα σημασία μέσω του εν λόγω Κινήματος, το οποίο αυτοχαρακτηρίστηκε ως Anglo-Catholic Movement και οι απόψεις του ως αγγλοκαθολικισμός (Anglo-Catholicism).
Ο δυναμισμός των μελών του κινήματος λειτούργησε ιδιαίτερα μεταδοτικά. Ιδρύθηκαν θεολογικά κολλέγια, επανήλθε το ρωμαϊκό τελετουργικό στην θ. λειτουργία, εκδόθηκαν εφημερίδες, οργανώθηκαν ιεραποστολές, κυρίως όμως άλλαξε δραματικά η οργάνωση της ενοριακής εκκλησίας, με τα μυστήρια να καταλαμβάνουν πλέον κεντρική θέση, έγινε εβδομαδιαία και σε κάποιες ενορίες καθημερινή η τέλεση της θ. ευχαριστίας. Γενικά, η θ. λειτουργία έγινε πλέον μη αναγνωρίσιμη σε σύγκριση με το παρελθόν, με μόνο σταθερό από το παρελθόν το από το 1662 ισχύον Book of the Common Prayer.
Η πορεία του Κινήματος της Οξφόρδης κλονίστηκε από την διαφοροποίηση των μελών του σε κάποια βασικά σημεία. Ενώ στην αρχή το Κίνημα, υποστηρίζοντας την Εκκλησία της Αγγλίας, εκφραζόταν εναντίον του παπισμού, με το πέρασμα του χρόνου αρκετοί από τους πρωτεργάτες του προσχώρησαν στην Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία, με πιο χαρακτηριστική την περίπτωση του Newman. Συγκεκριμένα ο Newman στο τεύχος Tract 90 (1841), παρουσίασε τα 39 Άρθρα της Αγγλικανικής Εκκλησίας κατά τρόπο συμβατό με την διδασκαλία της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας, πράξη που καταδικάστηκε από το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης και πολεμήθηκε από αρκετούς επισκόπους. Θεωρήθηκε ότι εισάγει έναν χριστιανισμό διαφορετικό από τον μέχρι τότε γνωστό, που θα μπορούσε να προκαλέσει κατηγορία για αίρεση και ανυπακοή.
O Όμιλος της Οξφόρδης (Oxford Group)
Και ενώ το Oxford Movement είναι ένα ακαδημαϊκό θρησκευτικό κίνημα, που ξεκίνησε από το πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, έναν αιώνα αργότερα η Οξφόρδη γινόταν το επίκεντρο μιας άλλης θρησκευτικής πρωτοβουλίας, που αν και ήταν εισαγόμενη από την άλλη πλευρά του Ατλαντικού, εκεί έλαβε σάρκα και οστά, πρωτοεμφανίστηκε, πήρε το όνομά της και εκεί είχε το πρώτο «αρχηγείο» της.
Εμπνευστής και ψυχή της νέας αυτής πρωτοβουλίας ήταν ο πάστορας Frank Buchman, ελάχιστα γνωστός σήμερα, διάσημος όμως στην εποχή του, που γεννήθηκε το 1878 από οικογένεια Γερμανών Λουθηρανών στην Πενσυλβάνια και πέθανε το 1961. Μεταξύ των δραστηριοτήτων του ας αναφερθεί το ότι αναδείχθηκε γραμματέας του YMCA (ΧΑΝΘ), και ότι βρέθηκε ως ιεραπόστολος στην Κίνα, πριν οργανώσει ένα δίκτυο ελίτ φοιτητών στις Ηνωμένες Πολιτείες και τη Βρετανία, με το όνομα “Χριστιανική αδελφότητα του πρώτου αιώνα”.
Το κίνημα MRA δημιουργήθηκε στο πλαίσιο της απειλής του πολέμου, με αφετηρία την θέση του Buchman, ότι η εναλλακτική λύση στον μιλιταρισμό της εποχής ήταν «ηθική και πνευματική αναπλήρωση». Έτσι, όταν βρέθηκε στην Αγγλία, έχοντας ήδη εμπειρία από την επαφή και την συνεργασία του με χριστιανούς φοιτητές στις ΗΠΑ, συνέχισε την δραστηριότητά του συνεργαζόμενος με φοιτητές στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης. Το όνομα Oxford Group, με το οποίο τελικά επικράτησε, είναι αυτό με το οποίο παρουσίασε ο τύπος της Νότιας Αφρικής τα μέλη του, που δραστηριοποιήθηκαν εκεί (1928). Σήμερα υπάρχει με το όνομα Initiatives of Change.
Ο όμιλος της Οξφόρδης δεν ανήκε ούτε συνδέθηκε με κάποια ομολογία. Λειτούργησε αυτόνομα και εξαπλώθηκε μέσω ομάδων και συγκεντρώσεων σε σπίτια (house parties), σε μερικές από αυτές έλαβαν μέρος χιλιάδες άνθρωποι. Αν και αναπτύχθηκε από την συνεργασία του Buchman με φοιτητές, το κίνημα δεν εξελίχθηκε σε ακαδημαϊκό, αλλά επικεντρώθηκε σε ευρύτερα κοινωνικά και πολιτικά ζητήματα. Από τα τέλη της δεκαετίας του 1920, ο Buchman προσπαθούσε να επηρεάζει το κοινωνικό σύνολο μέσω της “αλλαγής” ατόμων. «Όταν ο άνθρωπος ακούει, ο Θεός μιλάει, όταν ο άνθρωπος υπακούει, ο Θεός ενεργεί· όταν οι άνθρωποι αλλάζουν, τα έθνη αλλάζουν», ήταν το σύνθημα του Buchman.
Η πορεία και η εξέλιξη του Ομίλου της Οξφόρδης και μετά το 1939, χρονιά που ο Μιχαήλ εξελέγη και επέστρεψε στην Ελλάδα, παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Δεν θα αναφερθώ όμως σ΄ αυτές, διότι ξεφεύγουν από τα όρια του άρθρου και των προσωπικών απόψεων που συμπεριλαμβάνει σ’ αυτό ο Μιχαήλ.
Η στάση του Μιχαήλ έναντι των δύο Οξφόρδειων πρωτοβουλιών, τουλάχιστον όπως αυτή αποτυπώνεται –όσο μπορεί να αποτυπωθεί- στο υπό συζήτηση άρθρο, διαφαίνεται ευκρινώς και είναι η ακόλουθη.
Δεν δείχνει να ενδιαφέρεται για το αιωνόβιο Κίνημα της Οξφόρδης, το οποίο προσπερνά με μιαν απλή αναφορά: «η Οξφόρδειος Ομάδα οὐδεμίαν ἀπολύτως σχέσιν ἔχει πρός τήν γνωστήν κίνησιν της Οξφόρδης, «ἡ ἑκατονταετηρίς τῆς ὁποίας εωρτάσθη ὑπό τῆς ἐκκλησίας τῆς Ἀγγλίας τὸν παρελθόντα Ἰούλιον”. Άλλωστε, ο μέντοράς του μητροπολίτης Θυατείρων Γερμανός Στρινόπουλος έγραψε αρκετά σχετικά.
Όμως, μιλώντας για την Όμιλο της Οξφόρδης, τα σημεία που επιλέγει να αναδείξει, κάποια μάλιστα με ενθουσιασμό, αποκαλύπτουν ενδιαφέροντά του, που τα βρίσκει και σ΄αυτόν.
Όπως ήδη ανέφερα, η στάση του Μιχαήλ έναντι του Ομίλου, που δείχνει και τον βαθμό αποδοχής από μέρους του, είναι σαφώς θετική, σε μερικά μάλιστα σημεία ειλικρινώς ενθουσιώδης.
α) Ένα τέτοιο σημείο συνιστά ο ιεραποστολικός ενθουσιασμός του Μπούκμαν αλλά και των Groupers. «Ο γράφων τας γραμμάς αυτάς είχε την ευκαιρίαν να γνωρίση τόσον τον αρχηγόν όσον καί τινας εκ των νέων, τους οποίους εκέρδισεν η κίνησις. Ο αρχηγός της είναι ιεραπόστολος πραγματικός, πολύγλωσσος, εγκυκλοπαιδικός και αεικίνητος. Απλούστατος τους τρόπους, ανεπίδεικτος, μόνην φιλοδοξίαν έχων να κερδίζει τους ασώτους και ν’ αποστέλλη αυτούς οπίσω προς τους επιγείους και τον Ουράνιον αυτών Πατέρα. Οι δε νέοι οπαδοί του είναι πράγματι ενάρετοι, νομίζει κανείς νεκροί διά τον κόσμον και τας ηδονάς του», γράφει χαρακτηριστικά. Έχει δε ενδιαφέρον η από μέρους του Μιχαήλ παρουσίαση του κινήτρου του Buchmann: «μετά την είσοδόν εις τον κλήρον, εταξίδευεν εις την Αγγλίαν (1908). Ημέραν τινά εισήλθε κατά τύχην εις ναϊσκον, όπου ήκουσε το κήρυγμα γυναικός ομιλούσης περί του σταυρού, του αμαρτωλού και Εκείνου, όστις εξιλέωσε το θείον δια τας αμαρτίας των ανθρώπων. Η διδασκαλία δεν ήτο ξένη προς αυτόν. Την ήκουσε και την εδίδαξε πολλάκις. … Ενώπιόν του παρουσιάσθη ο Εσταυρωμένος, οι πόνοι και το μαρτύριόν του … και αμέσως ο Φράγκ κατενόησε την άβυσσον, ήτις τον εχώριζεν από του Χριστού. Αυτό ήτον όλον. … Εξήλθεν μεταβεβλημένος εκ του ναΐσκου».
β) Ένα άλλο σημείο είναι η στράτευση του Μπούκμαν εναντίον της καταπολέμησης της αμαρτίας: «Απεφάσισε να παραδώση εαυτόν ψυχή τε και σώματι εις τον Χριστόν, να εργασθή ολοψύχως δι’ Αυτόν και να προσπαθήση να συντελέση εις την επιστροφήν όσον το δυνατόν περισσοτέρων εις Αυτόν. Σκοπός τώρα της δράσεώς του είχε γίνη ο πόλεμος εναντίον του εμποδίου το οποίον κωλύει τους ανθρώπους να παραδοθούν εις τον Χριστόν, της αμαρτίας δηλαδή. Ανέλαβε έργον ηράκλειον, απαιτούν δυνάμεις ισχυράς και σοφάς μεθόδους. Ανέλαβε τον σκληρόν αγώνα κατά της αμαρτίας μεταξύ των εθνικών και της αμαρτίας μεταξύ των χριστιανών».
γ) Ένα τρίτο σημείο είναι η μέθοδος που χρησιμοποιούσε ο Όμιλος της Οξφόρδης για την προώθηση των απόψεών του: «αρχίζουν τον πόλεμον κατά της αμαρτίας έχοντες κατ’ αρχήν ως αντικείμενον των ενεργειών των άτομα μεμονωμένα».
Αλλά και συγγράμματα μελών του Ομίλου της Οξφόρδης, των οποίων έλαβε γνώση ο Μιχαήλ, προκάλεσαν το ενδιαφέρον του. Για ένα μάλιστα από αυτά, το «Χειρουργική της ψυχής», φρονεί πως «πάς εργάτης του αμπελώνος του Κυρίου πρέπει να αναγνώσει το βιβλιάριον αυτό’ πολλά δύναται να πορισθή εκ της επισταμένης και βαθείας αναγνώσεώς του. Ο γράφων τας γραμμάς αυτάς, δίς μέχρι τούδε ανέγνωσεν αυτό και εύρε χρησιμώτατον προς θεραπείαν της αγνοίας του εις πλείστα σημαία όσον αφορά την προσέλκυσιν ατόμων εις την θρησκείαν του Χριστού», γράφει.
Οι αναφορές που κάνει ο Μιχαήλ Κωνσταντινίδης και η διατύπωσή τους, προδίδουν άνθρωπο με ενδιαφέρον για την πνευματική αφύπνιση και την πρόσκληση στον σωτήριο λόγο του Ευαγγελίου, γι’ αυτό και αναζητά τα πλέον πρόσφορα μέσα για την επίτευξή τους. Ό,τι βοήθησε τον ίδιο (Μίμησις Χριστού) ή διαπίστωσε να βοηθά άλλους (Οxford Group), δεν διστάζει να το υιοθετήσει και να το προτείνει, από όπου κι αν προερχόταν. Ο λόγος του, όταν αναφέρεται σε άλλες ομολογίες, είναι ακριβής αλλά καθόλου υποτιμητικός ή μισαλλόδοξος, γεγονός όχι αυτονόητο για τα σημερινά δεδομένα.
Τέλος, το εάν και κατά πόσο επηρέασε ο Όμιλος της Οξφόρδης τον Μιχαήλ Κωνσταντινίδη, ίσως μπορεί να το ανιχνεύσει κανείς στον Ενθρονιστήριο Λόγο του στην μητρόπολη της Κορίνθου, σε παράλληλη ανάγνωση με το άρθρο του, που εξετάζουμε. Στο άρθρο, αναφέρθηκε ήδη, ο Μιχαήλ κάνει εκτενή αναφορά στην αφετηριακή στιγμή της «μεταστροφής» της δραστηριότητας του Buchman, που ήταν μία ομιλία για τον Εσταυρωμένο. Στον Ενθρονιστήριό του, οπωσδήποτε ανέμενε κανείς αναφορά στον ιδρυτή της Εκκλησίας της Κορίνθου, της οποίας γινόταν και ο ίδιος ποιμένας της και αυτή ήταν μέσω της αναφοράς του Παύλου στον Εσταυρωμένο: “Εσχημάτισα την ασάλευτον πεποίθησιν, ότι εκείνο του οποίου έχει την απόλυτον ανάγκην όχι μόνον η Πατρίς αλλά και αυτή η λεγομένη πεπολιτισμένη Δ. Ευρώπη είναι το κήρυγμα του Εσταυρωμένου Ιησού Χριστού, ακριβώς όπως αντελαμβάνετο τούτο ο μέγας των Εθνών Απόστολος γράφων προς τους Κορινθίους της τότε εποχής: ου γάρ έκρινα του ειδέναι τι εν υμίν ει μη Ιησούν και τούτον εσταυρωμένον».
Θα βρει κανείς στον Ενθρονιστήριο Λόγο του Μιχαήλ Κωνσταντινίδη κάποιες ακόμη αναλογίες προς το περιεχόμενο του άρθρου, όπως αναφορά σε πόλεμο κατά της αμαρτίας, υιοθέτηση της πράξης της πρώτης Εκκλησίας [το πρώτο όνομα της κίνησης, «Εκκλησία του πρώτου αιώνα»], καθώς και να γίνεται λόγος για αφύπνιση και πνευματική εξέγερση [Moral Re-Armament]. Η παρουσίαση των αναλογιών προφανώς δεν έχει σχολαστικό χαρακτήρα, κάθε άλλο. Γίνεται για να αναδείξει τον αυθορμητισμό, την τόλμη, το ανοικτό μυαλό του ανδρός, που δεν δίστασε να αναγνωρίσει και σε άλλους ανθρώπους, εκτός της δικής του Εκκλησίας, ειλικρινή αγάπη για τον Χριστό και τον Λόγο του Ευαγγελίου, κάτι που από αρκετούς σήμερα, εκτός των εξαιρέσεων εκείνων που επιβεβαιώνουν τον κανόνα, θα θεωρούνταν όχι απλώς αδύνατο αλλά και προδοσία.
