Η ομιλία του Αναπληρωτή Καθηγητή του Τμήματος Θεολογίας του ΑΠΘ Χαράλαμπου Ατματζίδη στη βιβλιοπαρουσίαση που οργανώθηκε από τις εκδόσεις Εν πλω στη Θεσσαλονίκη
Του μέλλοντος η μέρες στέκοντ’ εμπροστά μας
σα μια σειρά κεράκια αναμένα —
χρυσά, ζεστά, και ζωηρά κεράκια.
Η περασμένες μέρες πίσω μένουν,
μια θλιβερή γραμμή κεριών σβυσμένων·
τα πιο κοντά βγάζουν καπνόν ακόμη,
κρύα κεριά, λυωμένα, και κυρτά.
Δεν θέλω να τα βλέπω· με λυπεί η μορφή των,
και με λυπεί το πρώτο φως των να θυμούμαι.
Εμπρός κυττάζω τ’ αναμένα μου κεριά.
Δεν θέλω να γυρίσω να μη διω και φρίξω
τι γρήγορα που η σκοτεινή γραμμή μακραίνει,
τι γρήγορα που τα σβυστά κεριά πληθαίνουν.
Ο Αρχιεπίσκοπος Αλβανίας Αναστάσιος, αγαπητοί μου, αντίς να βλέπει τα αναμμένα κεριά της ζωής, του παρελθόντος και του μέλλοντος, να καπνίζουν λιωμένα και κυρτά, τα θωρεί να λάμπουν με το πρώτο φως τους, αναλισκόμενα και ου δαπανώμενα, και γεμάτος ελπίδα καλεί τους Ορθοδόξους σε εγρήγορση.
Είναι μεγάλη η χαρά μου, που μου δίδεται η ευκαιρία να παρουσιάσω, ένα κείμενο του πανεπιστημιακού διδασκάλου και Αρχιεπισκόπου της Εκκλησίας της Αλβανίας κ. Αναστασίου. Γι’ αυτό ευχαριστώ τους υπευθύνους αυτής της ανάθεσης.
«Εγρήγορση. Χρέος των χριστιανών» είναι ο τίτλος του βιβλίου του αρχιεπισκόπου. «Γρηγορεῖτε» είναι η πρόσκληση του Ιησού προς τους πιστούς, ώστε αυτοί να είναι έτοιμοι να μετέχουν στην Βασιλεία του Θεού.
«Εγρήγορση», «Βασιλεία του Θεού», έννοιες βιβλικές. Πράγματι, για μένα ο Αρχιεπίσκοπος σκέφτεται και γράφει βιβλικά. Αυτό, τουλάχιστον διαπίστωσα κατά την ανάγνωση του κειμένου.
Βέβαια πρέπει να σημειώσω, ότι η ανάγνωση οποιουδήποτε κειμένου είναι μια προσωπική υπόθεση, μια δημιουργική σύμμειξη δύο κόσμων, του πομπού-κειμένου και του δέκτη-αναγνώστη. Κανείς δεν μπορεί να ξεφύγει από την επενέργεια του κειμένου και κανένα κείμενο δεν μπορεί να ξεφύγει από την επενέργεια του αναγνώστη του.
Και ο συγγραφέας του κειμένου; Πού βρίσκεται; Αν μιλούσαμε για κάποιο κείμενο παλιό και ξεχασμένο θα ψάχναμε τον ποιητή του πίσω από τις λέξεις. Όμως εμείς δεν χρειάζεται να πράξουμε κάτι τέτοιο. Γιατί είμαστε τυχεροί. Συμβαίνει να έχουμε μπροστά μας και το κείμενο και τον συγγραφέα του. Γλιτώσαμε από την βάσανο της αναζήτησης. Δεν γλιτώσαμε όμως, ούτε εμείς ούτε ο συγγραφέας, από την δημιουργική και συναρπαστική βάσανο της συνάντησης μέσα από την ανάγνωση.
Και όπως κάθε αναγνώστης, έτσι κι’ εγώ, πρόσεξα πρώτα αυτό που κατά τη γνώμη μου είναι το πιο σημαντικό, το βιβλικό στοιχείο, που διατρέχει και χρωματίζει όλες τις σελίδες του έργου.
Δεν απόρησα, γιατί λόγω της ιδιότητάς μου θεωρώ αυτονόητη μια τέτοια ενέργεια για ένα χριστιανό, όταν αυτός ασχολείται με θέματα θεολογικά και πολιτισμικά.
Αιφνιδιάστηκα όμως ευχάριστα, όταν είδα ότι το βιβλικό κείμενο δεν χρησιμοποιείται ως πηγή, από όπου παρατίθενται citata προς «σωφρονισμόν». Αντίθετα στο βιβλίο του Αρχιεπισκόπου Αναστασίου το βιβλικό κείμενο μπολιάζεται στο σύγχρονο κείμενο, το ημερώνει και το καθιστά αγωγό του λησμονημένου βιβλικού μηνύματος, όπως γίνεται με την αγριελιά που μπολιάζεται με την ήμερη ελιά.
Αυτός άλλωστε είναι ο καημός των βιβλικών θεολόγων. Πως θα μπορέσει το πολυποίκιλο βιβλικό κείμενο να επικαιροποιηθεί. Να ελευθερωθεί από την αρχαιολογική και μουμιοποιημένη χρήση του και να αναδειχθεί η ζωντάνια του. Να προσφερθεί, δηλαδή, στους ανθρώπους ως πηγή ζωής, όπως γινόταν και παλιά από πολλούς χριστιανούς, λαϊκούς και κληρικούς, ιερείς και επισκόπους.
Σε τρία σημεία του βιβλίου θα σταθώ, αγαπητοί μου, στον τίτλο του βιβλίου και στις αναφορές του Επισκόπου στα έσχατα και στη σημερινή αποστολή της Εκκλησίας. Και τα τρία θεωρώ ότι επιβεβαιώνουν όσα συζητήσαμε παραπάνω. Ραχοκοκαλιά των τριών αυτών σημείων είναι για τον Αρχιεπίσκοπο Αναστάσιο η Βίβλος, για τον οποίο αυτή είναι μεν το ιερό βιβλίο των χριστιανών, είναι όμως ταυτόχρονα και πηγή έμπνευσης και ζωής για όλους τους ανθρώπους. Στη Βίβλο φανερώνεται πώς ο Θεός μεταμορφώνει τα δημιουργήματά του, τους πιστούς, σε παιδιά του Θεού, και πώς αγκαλιάζει τα συν-δημιουργήματά του, τους άλλους ανθρώπους, με την ίδια τρυφερότητα και αγάπη και τους παρηγορεί, όπως η μάνα το παιδί της (Ησ 66,13). Για τον Αναστάσιο, όλα ξεκινούν από τον Θεό διά του Ιησού και εν Αγίω Πνεύματι και καταλήγουν πάλι σε Αυτόν. Ο Θεός με τη χάρη του παρεμβαίνει στον κόσμο και μεταμορφώνει ανθρώπους και κόσμο. Όλα αυτά φροντίζει ο Αρχιεπίσκοπος να τα μεταφέρει στον αναγνώστη με έννοιες βιβλικές.
Πρώτ’ από όλα βιβλικός είναι ο τίτλος του έργου του: «Εγρήγορση. Χρέος των χριστιανών» και έπειτα η περιγραφή του Αρχιεπισκόπου για τα έσχατα.
Ο τίτλος μας θυμίζει την προτροπή του Χριστού «γρηγορεῖτε» (Μτ 26:38-41· Μκ 13,35-37)», λέξη που ομοιάζει σημασιολογικά με την λέξη «εγρήγορση». Με τέτοιους όρους ο Ιησούς Χριστός περιγράφει τη στάση των ανθρώπων κατά την εποχή των εσχάτων.
Βέβαια εμείς, πολλές φορές μπερδευόμαστε και θεωρούμε ότι έσχατα είναι μόνον το τέλος του κόσμου και η τελική κρίση του Θεού. Όμως για τον Ιησού Χριστό τα έσχατα είναι ήδη παρόντα με την εμφάνισή του στη γη. Ο Ιησούς Χριστός υπογραμμίζει σε αυτούς που τον ακολουθούν και τον ακούν ότι «ἰδοὺ γὰρ ἡ βασιλεία τοῦ θεοῦ ἐντὸς ὑμῶν ἐστιν» (Λκ 17,21). Με τα λογία του αυτά θέλει να συνδέσει το έσχατα με το παρόν. Η βασιλεία του Θεού για τον Ιησού βρίσκεται ανάμεσά μας και είναι ο ίδιος ο Χριστός. Τα έσχατα έχουν γίνει πλέον ιστορία στο πρόσωπο του Ιησού. Δεν αποτελούν βέβαια όλα αυτά μια τετελεσμένη κατάσταση. Αντίθετα αυτά εμπεριέχουν μια δυναμική που συνεχώς αυξομειώνεται σε σχέση με την πρακτική των ανθρώπων. Αυτή φαίνεται να είναι, κατά τη γνώμη μου, η πιο «πειστική» και πραγματιστική προσέγγιση των λόγων του Χριστού.
Στο πλαίσιο αυτό ο Αρχιεπίσκοπος Αναστάσιος επισημαίνει ότι «η προτροπή του Χριστού «γρηγορεῖτε» είναι πολλαπλά επίκαιρη. Οι ορθόδοξοι, τονίζει, οφείλουν να μετέχουν στη διερεύνηση των σύγχρονων συνθηκών και με λόγο κριτικό, παρηγορητικό, καθοδηγητικό να συμβάλλουν στην ορθότερη αντιμετώπιση των αναφυόμενων προβλημάτων. Η εγρήγορση είναι έργο των Ορθοδόξων». «Η Ορθόδοξη συνείδηση», συνεχίζει ο Επίσκοπός μας, «δεν είναι δυνατόν να παραμείνει απαθής στο κοινωνικό γίγνεσθαι, σε πνευματικές ζυμώσεις που επηρεάζουν το ανθρώπινο γένος. Όσοι έχουν υπεύθυνες θέσεις στην Εκκλησία αλλά και γενικότερα τα συνειδητά μέλη της καλούνται να αγρυπνούν». Στα κείμενα του Αρχιεπισκόπου Αλβανίας η τελείωση των Ορθοδόξων βαδίσει αντάμα με την άοκνη δράση των χριστιανών εντός του κόσμου τούτου. Πρόκειται για μια δράση που επενεργεί την ανόρθωση των ίδιων των Ορθοδόξων, των υπόλοιπων συν-ανθρώπων και του κόσμου όλου. Η πραγματοποίηση της Βασιλείας του Θεού έχει πλέον αρχίσει.
Όμως, η ευθύνη για τον κόσμο και την οικούμενη είναι μεγάλη και δεν είναι ατομική μόνον υπόθεση. Η καλυτέρευση του κόσμου τούτου απαιτεί πρώτα από όλα πίστη στον Θεό και στο δημιουργικό Του έργο. Απαιτεί όμως και την ομοψυχία και τη συλλογική δράση των Ορθοδόξων. Αυτό φανερώνει και η απόφαση που λήφθηκε από τους απανταχού Ορθοδόξους, να συζητήσουν και ν’ αποφασίσουν εμπνεόμενοι και καθοδηγούμενοι από το Πνεύμα του Θεού για το μέλλον το δικό τους άλλα και ολάκερου του κόσμου και να συγκαλέσουν την Αγία και Μεγάλη Σύνοδο.
Η σύγκληση της Αγίας και μεγάλης Συνόδου της Ορθοδοξίας υπό την εμπνευσμένη καθοδήγηση του Οικουμενικού Πατριάρχη κ.κ. Βαρθολομαίου και το μήνυμά της, αποτέλεσαν και αποτελούν για τον Αρχιεπίσκοπο Αναστάσιο την πιο σημαντική στιγμή της Ορθοδοξίας. Για αυτό και ο Αρχιεπίσκοπος μόχθησε με όλες του τις δυνάμεις για την επιτυχή έκβασή της. Αυτός είναι και ο λόγος που κλείνει το έργο του “Εγρήγορση” με την αναφορά του στην Αγία και Μεγάλη Σύνοδο της Ορθοδόξου Εκκλησίας και στο Μήνυμά της.
Ο Αρχιεπίσκοπος Αναστάσιος, από πολύ νωρίς φρόντισε να εντοπίσει ένα από τα καίρια θέματα, που θα έπρεπε ν’ απασχολούν την Ορθόδοξη Εκκλησία, το θέμα της “Ορθόδοξης μαρτυρίας”. Δύο είναι κυρίως τα βιβλικά χωρία, στα οποία συνήθως θεμελιώνεται η Ορθόδοξη μαρτυρία, το Πρ 1,8: “καὶ ἔσεσθέ μου μάρτυρες ἔν τε Ἰερουσαλὴμ καὶ [ἐν] πάσῃ τῇ Ἰουδαίᾳ καὶ Σαμαρείᾳ καὶ ἕως ἐσχάτου τῆς γῆς” και το Μτ 28,19-20: «πορευθέντες οὖν μαθητεύσατε πάντα τὰ ἔθνη…καὶ ἰδοὺ ἐγὼ μεθ᾿ ὑμῶν εἰμι ἕως τῆς συντελείας τοῦ αἰῶνος». Είναι αξιοπρόσεκτο ότι ο Αρχιεπίσκοπος επικαλείται στην προσφώνηση του κατά την εναρκτήρια συνεδρίαση (19/06/2016) της Αγίας και Μεγάλης Σύνοδου το χωρίο των Πράξεων και όχι το χωρίο του κατά Ματθαίον Ευαγγελίου. Στα μάτια του βιβλικού επιστήμονα η επιλογή αυτή φανερώνει την βιβλική κατάρτιση του Αρχιεπισκόπου, με δεδομένο ότι στην βιβλική επιστήμη το χωρίο των Πράξεων θεωρείται ότι αναδεικνύει πιο αντιπροσωπευτικά το μήνυμα της Ορθόδοξης μαρτυρίας. Για μια ακόμη φορά, λοιπόν, ο Αναστάσιος μας εκπλήσσει ευχάριστα. Πέρα από αυτό ο Αρχιεπίσκοπος πλαισιώνει και με άλλα βιβλικά χωρία την αναφορά του στην Αγία και Μεγάλη Σύνοδο, από τους Ψαλμούς (33,2· 65,12· 95, 1-3 [Ο΄]) και από την προς Εφεσίους Επιστολή (3,20-21).
Επίσης στην ίδια προσφώνηση, οριοθετείται από τον Αναστάσιο η Αγία και Μεγάλη Σύνοδος. Για τον Αρχιεπίσκοπο, “η Σύνοδος αυτή δεν είναι ένα ακριβές αντίγραφο των οικουμενικών Συνόδων ούτε ένα τηλεομοιότυπο Συνελεύσεων Δυτικών χριστιανικών Παραδόσεων. Προσαρμοσμένη στις συνθήκες και στις δυνατότητες του 21ου αιώνα έχει τα δικά της χαρακτηριστικά. Κυριαρχικός είναι ο ρόλος του Αγίου Πνεύματος, το οποίο παραμένει ο καθοριστικός οδηγός της Εκκλησίας στη ροή του χρόνου. Αυτή καλείται να υπογραμμίσει τη γνωστή σε όλους μας αλήθεια, ότι η Εκκλησία δεν ζει για τον εαυτό της. Ό,τι έχει, ό,τι κάνει, ό,τι προσφέρει προορίζεται για ολόκληρη την ανθρωπότητα, για την ανύψωση και την ανακαίνιση του κόσμου”.
Τέλος, ο Αρχιεπίσκοπος παραθέτει και μια σειρά προτάσεων για τον τρόπο λήψης αποφάσεων, για την αντιμετώπιση του παντός είδους εγωκεντρισμού, που είναι η μητέρα όλων των αιρέσεων, και για την Ορθόδοξη μαρτυρία στον κόσμο. Πολλές από τις προτάσεις του αυτές υιοθετούνται σχεδόν αυτολεξεί από την Αγία και Μεγάλη Σύνοδο και εντάσσονται στο Μήνυμά της. Σε ένα σημείο του Μηνύματος γράφεται χαρακτηριστικά ότι “εμείς οι Ορθόδοξοι χριστιανοί, μετέχοντες στη θεία Ευχαριστία και δεόμενοι υπέρ της οικούμενης οφείλουμε να συνεχίσουμε τη λειτουργία μετά την θεία Λειτουργία και να δίδουμε τη μαρτυρία της πίστεως προς τους εγγύς και τους μακράν, συμφώνως προς τη σαφή εντολή του κυρίου προ της αναλήψεώς Του: “καὶ ἔσεσθέ μου μάρτυρες ἔν τε Ἰερουσαλὴμ καὶ [ἐν] πάσῃ τῇ Ἰουδαίᾳ καὶ Σαμαρείᾳ καὶ ἕως ἐσχάτου τῆς γῆς” (Πρ 1,8). Ο επενευαγγελισμός του λαού του θεού στις σύγχρονες εκκοσμικευμένες κοινωνίες και ο ευαγγελισμός εκείνων που ακόμη δεν έχουν γνωρίσει τον Χριστό αποτελούν αδιάλειπτο χρέος της Εκκλησίας.
Αγαπητοί μου, εδώ τελειώσαμε την αναφορές μας στο έργο του Αρχιεπισκόπου Αλβανίας με τον τίτλο “Εγρήγορση. Χρέος των Ορθοδόξων”. Για περισσότερα σας παραπέμπω στις εκδόσεις “εν πλω”. Άλλωστε πρέπει να ενθαρρύνομε τις προσπάθειες των εκδοτών να μας προσφέρουν τέτοια μεστά νοημάτων κείμενα.
Και όπως λέει ο ποιητής,
να βγεις στον πηγαιμό για την Ιθάκη
Να εύχεσαι να ναι μακρύς ο δρόμος
γεμάτος περιπέτειες γεμάτος γνώσεις
Ο Αρχιεπίσκοπος Αναστάσιος βαδίζει για τη δική του Ιθάκη. Η Ιθάκη του δίνει ωραίο ταξίδι και ο ίδιος έδωσε και δίνει πολλά.
Εμείς πότε θα βρούμε την Ιθάκη μας. Έχουμε να δώσουμε κάτι μαζί με τον Αρχιεπίσκοπό μας;
