ΤΙ ΔΟΥΛΕΙΑ ΕΧΕΙ Η ΑΛΕΠΟΥ ΣΤΟ ΠΑΖΑΡΙ
Στην ερώτηση –τίτλο της έκδοσης που παρουσιάζουμε σήμερα- θα μπορούσα να δώσω μια απάντηση σε όλες και όλους που θα κοντοστέκονταν και θα σκέφτονταν για τις δουλειές της αλεπούς. Απαντώ λοιπόν για λογαριασμό της αλεπούς: ό,τι δουλειά έχουν και τα στρουθία στο τραπέζι μας. Ούτε αποσυνάγωγος είναι η αλεπού, επιστημονικά Vulpes, ούτε φοβισμένα είναι τα στρουθία, επιστημονική ονομασία Passeridae.
O τίτλος, λοιπόν, προετοιμάζει τον αναγνώστη για ανοίγματα των κλειστών και άρα αμυντικών διατάξεων και κοινωνικών σχέσεων με την παρουσία αυτών των όντων που δεν θα έπρεπε να είναι παρόντα να έχουν και αυτά το λόγο τους στο διάλογο. Αυτή η διάθεση και το κάλεσμα ανατροπής των εγκαθιδρυμένων πρακτικών με συναρπάζει. Πιστεύω ότι ο αναγνώστης θα αναγνωρίσει την αρμονικότητα του τίτλου με τα όσα ο τρισαγάπητος ΧΣ υποστηρίζει στα κείμενά του.
Αν μου έλεγαν ποια είναι τα βιβλία τα οποία θα είχα σε ένα έρημο μέρος να διαβάζω και να ξαναδιαβάζω, θα σας απαντούσα αυτοστιγμή: H Eλπίδα του Αντρέ Μαλρώ και το Γραφή ή Ζωή του Χόρχε Σεμπρούν. Από τη στιγμή που άρχισα να διαβάζω το βιβλίο, ένιωσα ότι άνετα είναι αυτό που μπορεί να είναι το τρίτο που θα ήθελα να το διαβάζω και να το ξαναδιαβάζω και να θέτω ερωτήματα στον εαυτό μου. Η Ελπίδα γράφτηκε από τον Μαλρώ κατά τη διάρκεια του Ισπανικού Εμφύλιου Πολέμου και το Γραφή ή Ζωή στη δεκαετία μετά το τέλος του Β ΠΠ. Σε εποχές δηλαδή οι οποίες προμήνυαν τον ζόφο και τις παντοδυναμίες των εξουσιών. Το βιβλίο που κρατάμε στην καρδιά μας σήμερα εντοπίζει τα σημερινά αδιέξοδα και προτείνει απαντήσεις. Αφού η ελπίδα στο βιβλίο του Μαλρώ έσβησε ,με την επικράτηση του φασισμού και αφού ο Σεμπρούν αποφασίζει να εγκαταλείψει την 4 κατά σειρά θέση στο παράνομο ΚΚ Ισπανίας ανατρέποντας την ως τότε βεβαιότητά του και εισέρχεται σε μια δημιουργική αβεβαιότητα-τη ζωή, γράφονται τα κείμενα τα οποία έχουμε ως βιβλίο εμπρός μας και που με τις σκέψεις του συγγραφέα καλύπτουν τα κενά που μπορεί να αφήσουν οι στοχασμοί των δύο μεγίστων, για μένα, συγγραφέων και πολιτικών προσώπων.
Θα τολμήσω να σας εκμυστηρευθώ τα συναισθήματά μου μετά το διάβασμα. Θα ήθελα μια έκδοση τσέπης για να το έχω επάνω μου σαν φυλαχτό, να το κρατώ γερά στη χούφτα μου για να παίρνω κουράγιο, για να σκέφτομαι με καταλύτη την αγάπη και να τρυπώνω με το θάρρος και την αναίδεια της αλεπούς στους κύκλους των βεβαιοτήτων. Ως αδύναμο όν ζητώ βεβαιότητες, ως όν φερόμενο από την αγάπη πλησιάζω τον πόνο της αβεβαιότητος, έτσι ώστε κάποια στιγμή να κατανοήσω το πεπερασμένο της ύπαρξής μου αλλά και την ελπίδα στο επέκεινα.
Τα κείμενα που περιέχονται στο βιβλίο, ως σώμα πια των στοχασμών του Χρυσόστομου είναι εξαιρετικά επίκαιρα σε παγκόσμιο αλλά και σε τοπικό επίπεδο, καθώς το Ελληνικό Κράτος και η Ορθόδοξη Εκκλησία στον γεωγραφικό Ελλαδικό χώρο βρίσκονται στην πρώτη γραμμή των προκλήσεων που πρέπει να αντιμετωπίσουν. Αυτές οι προκλήσεις είναι και φερτές αλλά και προκλήσεις που υπήρχαν εν κρυπτώ και που τώρα έρχονται στο φως με επιθετικό πρόσημο και επιτακτικό χαρακτήρα. Και οι δύο πυλώνες Κράτος και Εκκλησία πρέπει, κατά τον συγγραφέα, να συνδιαλέγονται μεταξύ τους αλλά και να επανεξετάζουν τις βεβαιότητές που κληρονόμησαν και που δυστυχώς σε χωρίζουν αντί να σε ενώνουν ως κτιστό κοινωνικό σώμα που προέρχεται από τη σύνθεση της ανανεούμενης Θεολογικής αλλά και πολιτικής σκέψης και πρακτικής. Πράγμα που δεν είναι καθόλου εύκολο. Αλλά όταν προχωρούμε σε ένα μη προσχηματικό διάλογο, αναλαμβάνουμε ένα δημιουργικό και ευγενή κίνδυνο εν τω καλώ. Όλα όσα περί διαλόγου ο συγγραφέας προτείνει, δεν είναι λόγια χωρίς ουσία και αφηρημένη αναφορά στην πραγματικότητα. Απεναντίας οι σκέψεις έγιναν πράξεις από το Τμήμα Θεολογίας του ΑΠΘ από τη Συνέλευση του Τμήματος αλλά και από τη Σύγκλητο του ΑΠΘ όπου και οι δύο συμμετείχαμε ως Πρόεδροι του Τμήματος Θεολογίας ο ένας και του Εικαστικού ο ομιλών. Και είχαμε στο χώρο της Συγκλήτου μια γωνιά που τη λέγαμε «η γιάφκα μας». Εκεί πραγματώθηκε η φανερή ψηφοφορία για την ίδρυση κατεύθυνσης Ισλαμικών Σπουδών. Εκεί, επίσης, διατρανώθηκε η έννοια του διαλόγου σε επιστημονικό και κοινωνικό επίπεδο, δηλώνοντας καθαρά ότι ο διάλογος και η γνώση για το άλλο, το διαφορετικό,είναι στοιχείο του DNA του ΑΠΘ. Η ανταλλαγή θέσεων είναι σαν το υγρό, παίρνει κάθε φορά το σχήμα του δοχείου που το περιέχει. Το διαφορετικό δοχείο είναι οι διαμορφούμενες καταστάσεις χρονικά και οι ανάγκες που επιτάσσουν το διάλογο.
Δεν μπορεί παρά να σημειώσει κανείς το συνέδριο που οργανώθηκε στο Τμήμα για την Εκκλησία και την Αριστερά αλλά και τη στάση του Τμήματος Θεολογίας για το ζήτημα του μαθήματος των θρησκευτικών στη μέση εκπαίδευση.
Ο συγγραφέας πιστεύει στη ρέουσα ζωή η οποία διαμορφώνει καινούργιες ανάγκες που δεν είναι κατ’ ανάγκη εχθρικές στο Λόγο και τη λειτουργία της Εκκλησίας. Το μάθημα μπορεί να γίνει περισσότερο οικουμενικό και περισσότερο γνωσιολογικό όσον αφορά τον πολιτισμό. Όποια ή όποιος δε θα ήθελε να το παρακολουθήσει, για λόγους συνείδησης, θα ακολουθεί ένα διαθρησκειακό μάθημα γνωριμίας με τις θρησκείες του κόσμου. Εδώ δανείζομαι τη γραφή του βιβλίου. Η επιλογή δεν αναγκάζει κανένα να δηλώσει τους λόγους που επέλεξε την α η β λύση. Βαφτιζόμαστε σε μια ηλικία που δεν αποφασίζουμε εμείς για τη θρησκεία μας ή τον αγνωστικισμό μας. Όμως αργότερα, μαθαίνοντας και ακολουθώντας τις εκκλησιαστικές παραδόσεις, τη Θεία λειτουργία και τα μυστήρια, είμαστε σε θέση να αποφασίσουμε για την πίστη ή τον αγνωστικισμό μας. Παλεύει ο άνθρωπος για τα πιστεύω και την πίστη του. Τη στεριώνει μέσα από τη συνείδηση της αγάπης, μέσα από τον πολιτισμό της αγάπης και την ενέργεια της οικουμενικότητας της Ορθοδοξίας.
Προφανώς και οι προτεινόμενες αυτές θέσεις για το μάθημα των θρησκευτικών δεν μπορεί παρά να απαιτήσουν την παρουσία ειδικευμένων δασκάλων που θα κληθούν να γεφυρώσουν χάσματα και να διασπάσουν κλειστά συστήματα κατήχησης και από τους δύο πόλους πλεύσης της ζωής. Και για άλλη μια φορά θα είναι το Πανεπιστήμιο που ως καταλύτης διαφορών θα προετοιμάσει τους συντρόφους στην ανησυχία των νέων γενεών. Είναι το κοινωνιολογικό εργαστήρι της αγοράς όπου η αλεπού παρουσιάζεται και με τις χάρες της προσφέρει.
Στα κείμενα που εκφράζουν το θεολογικό, το κοινωνικό και το καλλιτεχνικό πορτραίτο του ΧΣ έχει συμμάχους εκτός από τους Πατέρες της Εκκλησίας και τα κείμενά τους, τους καλλιτέχνες. Τους λογίζει ως μικρούς δημιουργούς δίπλα στον ΕΝΑ και ανθρώπους που συνεχώς μάχονται για τα της ζωής δια μέσω της οικουμενικότητας της τέχνης και την ανθρώπινη αγάπη που αυτή πρέπει να ευαγγελίζεται. Εδώ με βρίσκει , ως καλλιτέχνη απολύτως σύμφωνο κι ταπεινά κλίνω το κεφάλι σε ονόματα όπως ο Πεντζίκης, ο Χατζιδάκης, η Δημουλά, ο Στραβίνσκι, ο Τσαρούχης, ο Ντοστογιέφσκι, Ταρκόφσκι, ο Αγγελόπουλος.
Δεν μπορώ να ξεχάσω τη συμμετοχή μου στην επταμελή επιτροπή ενός αξιολογότατου διδακτορικού που επέβλεπε ο συγγραφέας. Ήταν του Μιχαήλ Σάββα με θέμα τον Γιάννη Τσαρούχη. Μακάριοι οι διχασμένοι, η προϋπόθεση του Χαλκηδόνιου διοφυσιτισμου στον ΓιάννηΤσαρούχη. Εκεί ένιωσα για πρώτη φορά ως αλεπού που προσκλήθηκε επισήμως στο παζάρι για δουλειά άκρως ενδιαφέρουσα. Σε αυτή τη διατριβή έμαθα πόσο βαθιά η ορθοδοξία Λειτουργούσε στη ψυχή του Τσαρούχη και πόσο ο ίδιος είχε συνείδηση και ήταν συμφιλιωμένος με τη βρωτή φύση του και που αυτή τον κρατούσε με μικρότερα φτερά από ότι ο ίδιος επιθυμούσε. Ίσως γι’ αυτό αυτός ο Χριστοειδής άνθρωπος έβαζε τα φτερά στις αγαπημένες του φιγούρες. Τα περιοδικά ύφους ζωής σπανίως ασχολούνται με τα μύχια της καλλιτεχνικής φύσης, αλλά παρουσιάζουν την καλλιτεχνική δημιουργία με την κοσμική της υπόσταση. Οι καλλιτέχνες δεν είναι άμοιροι των ευθυνών για αυτήν την στρεβλή και εκπορνευμένη εικόνα. Οι ποιητές και οι καλλιτέχνες για τους οποίους μιλά ο Χ. δεν αγκυροβολούν με τα αστραφτερά καράβια τους στα λιμάνια αλλά οφείλουν να τα βγάλουν στο πέλαγος, στα κύματα, να προχωρεί ο καλλιτεχνικός τους στοχασμός. Να προτιμάμε οι καλλιτέχνες το κύμα και τον άνεμο από μια νηνεμία που καταπίνει τελικά το καράβι της ποιητικής στη θάλασσα των Σαργασσών.
«Δός τω αδελφώ και τω ξένω». Εδώ ο συγγραφέας παίρνει ξεκάθαρα τη θέση του ξεριζωμένου πρόσφυγα μέσα από μια θεολογική ανάγνωση του φαινομένου της μετανάστευσης. Τη γραφή του ιδίου αναφέρω, τον τίτλο του σχετικού κειμένου, που θα πρέπει να διαβαστεί από όλους για όσους ο Μ. Χατζιδάκης λέει ότι απλά συνήθισαν στον φόβο ως μια κατάσταση αποξένωσης από τον ανθρωπισμό και την απελπισμένη μοναξιά.
Το ξέρω ότι δεν έμεινα πιστός σε μια παρουσίαση ενός βιβλίου, όπως αυτή είθισθαι να γίνεται, αλλά επέπεσα στον πειρασμό μιας προσωπικής λύτρωσης για το γίγνεσθαι.
Θα ήθελα τελειώνοντας να αναφερθώ σε ένα βιβλίο του Γκράχαμ Γκρην, το Μονσινιόρ Κιχώτη. Μιλάει για έναν ιερέα που γίνεται καρδινάλιος και τον αριστερό δήμαρχο της κωμόπολης όπου λειτουργεί ο Πάδρε. Και οι δύο έρχονται σε αντίθεση με την εξουσία που εκπροσωπεί ο δικτάτορας Φράνκο και η Καθολική Εκκλησία. Είναι φυγάδες και στο τέλος η πολιτοφυλακή καταφέρνει να τους εγκλωβίσει σε ένα χωριό και τραυματίζει το Μονσινιόρ Κιχώτη. Οι δυο άνδρες έχουν έρθει πολύ κοντά με τις συζητήσεις τους. Στο τέλος στην επιθανάτια αγωνία του ο τραυματισμένος Πάδρε κοινωνεί τον αριστερό, λέγοντάς του «γονάτισε κομπανιέρο». Και ο αγνωστικιστής γονάτισε.
Και να, ένα απόσπασμα από την τελευταία παράγραφο του βιβλίου του Γκρην. Νομίζω ότι η πεμπτουσία όχι μόνο του στοχασμού αλλά και των αναγκών που εκφράζει στα κείμενά του ο Χ είναι κοντά στον Γκρην. Διαβάζω, λοιπόν.
«Ο Δήμαρχος δεν ξαναμίλησε μέχρι να φτάσουν στην Ορένσε- μια παράξενη ιδέα είχε φωλιάσει στο νου του. Γιατί το μίσος ενός ανθρώπου-ακόμα και ενός ανθρώπου σαν το Φράνκο- πεθαίνει με το θάνατό του, ενώ η αγάπη, η αγάπη που είχε αρχίσει να νιώθει για τον Πάδρε Κιχώτη, τώρα ζούσε και έμοιαζε να μεγαλώνει παρά τον τελικό χωρισμό και την τελική σιωπή;».
Ως άνθρωπος που θέλω να είμαι αισιόδοξος, όπως o ΧΣ, θέλω να δω την Εκκλησία να συνδιαλέγεται με την Αριστερά. Θέλω να δω τον αδελφό και το σύντροφο στο ίδιο τραπέζι με ευήκοα ώτα. Άλλωστε και τα δύο κομμάτια της κοινωνίας υποτίθεται ότι παλεύουν για τα στρουθία και όχι για τους αετούς.
