Του επίκουρου καθηγητή του Τμήματος Θεολογίας του ΑΠΘ Θανάση Στογιαννίδη
Τη Δεύτερα 21.03.2016 το Τμήμα Θεολογίας ΑΠΘ σε συνεργασία με το Εργαστήριο Παιδαγωγικής του ιδίου Τμήματος διοργάνωσαν επιστημονική ημερίδα με θέμα «Η Θεία Λατρεία ως Μορφωτικό Αγαθό. Προσεγγίζοντας τη Σημασία της στη Διαδικασία της Αγωγής και της Παιδείας». Η ημερίδα πραγματοποιήθηκε στην αίθουσα του Εργαστηρίου Παιδαγωγικής του Τμήματος Θεολογίας ΑΠΘ.
Η επιστημονική αυτή συνάντηση ξεκίνησε με μία εισαγωγή στη θεματική της και στους κύριους προβληματισμούς, από τον κ. Παναγιώτη Σκαλτσή, Καθηγητή Λειτουργικής και Πρόεδρο του Τμήματος Θεολογίας ΑΠΘ, ο οποίος και έκανε τις ακόλουθες διαπιστώσεις: Εάν στόχος της Αγωγής των νέων είναι η καλλιέργεια της προσωπικότητάς των και η διαμόρφωση των κριτηρίων εκείνων με τα οποία θα δίδουν νόημα στη ζωή και την ύπαρξή των, τότε το λειτουργικό γεγονός βιούμενο στην Εκκλησία μπορεί να συμβάλλει καθοριστικά, ως ύψιστο μορφωτικό Αγαθό, σ’ αυτή τη διαδικασία. Είναι σε θέση να φωτίζει το δρόμο και τους προσανατολισμούς για μία καινούργια ζωή κι ένα κόσμο μεταμορφωμένο από την εν Αγίω Πνεύματι δύναμη του σαρκωθέντος, σταυρωθέντος και αναστάντος Χριστού και τη χάρη των ενεργειών του Τριαδικού Θεού. Η Θεία Λατρεία σε όλες της τις εκφάνσεις, δηλαδή την καθημερινή κοινή και κατ’ ιδίαν προσευχή, τον εορτολογικό κύκλο, το Τυπικό, τη μυστηριακή ζωή και τους θαυμάσιους συμβολισμούς της, ασκεί τεράστια επίδραση στην ψυχή του παιδιού, προβάλλοντάς του ένα πρότυπο που ξέρει να αγαπά, να διακονεί, να κοινωνεί με τον Θεό και τους ανθρώπους, να θυσιάζεται γι’ αυτούς, να ασκεί την ελευθερία του όπως πρέπει σ’ αυτή τη ζωή, να νοηματοδοτεί όλες τις πτυχές της καθημερινής του βιοτής μπολιάζοντάς τες ακριβώς στο αγλαόκαρπο δένδρο της θεανθρώπινης ζωής και πραγματικότητας, με λίγα λόγια να εκφράζεται ως λειτουργημένος και αληθινός άνθρωπος.
Στη συνέχεια, τον λόγο πήρε ο π. Νικόδημος Σκρέττας-Πλεξίδας, Αναπλ. Καθηγητής Λειτουργικής και Ιστορίας και Θεολογίας της Λατρείας στο Τμήμα Ποιμαντικής και Κοινωνικής Θεολογίας ΑΠΘ. Το θέμα του ήταν «Λειτουργική Ζωή. Λειτουργημένοι Άνθρωποι». Έγινε μνεία στο γεγονός, ότι η μυσταγωγία των ενηλίκων και η παιδαγωγία των νέων επιτυγχάνεται μέσα στον χώρο της θείας λατρείας. Ιδιαίτερα η θεία λειτουργία είναι το διδακτήριο των πρακτικών αρετών, αλλά και των μυστικών βιωμάτων και των θεολογικών πτήσεων, για τον άνθρωπο. Στο σχολείο αυτό μαθαίνουν οι πιστοί πώς λειτουργείται και πώς κοινωνικοποιείται η ύπαρξη, πώς ισορροπεί ψυχολογικά, πώς υπερβαίνει τους φόβους και τις φοβίες, πώς κατανικά τα συναισθήματα της ματαίωσης, πώς θεραπεύεται από τους τυραννικούς πνιγμούς της μοναξιάς και της απομόνωσης, πώς σπουδάζει στην αλήθεια, την αρχοντιά και την ευρυχωρία της αγάπης, πώς ολοκληρώνεται στις υψώσεις μιας ζωής γεμάτης ευχαριστία και δοξολογία. Μέσα στο κλίμα αυτό, οι πιστοί, χωρίς ανυπομονησία, παράπονο και γογγυσμό, ξεπερνούν και τα ποικίλα προβλήματα και τις δυσκολίες των διαπροσωπικών σχέσεων στη συμβίωσή τους με τους άλλους ανθρώπους, με πνεύμα ειρήνης και καταλλαγής.
Η κα. Άννα Κόλτσιου-Νικήτα, Καθηγήτρια Αρχαίων Ελληνικών της Ιουδαϊκής και της Χριστιανικής Γραμματείας στο Τμήμα Θεολογίας ΑΠΘ, παρουσίασε, κατόπιν, το θέμα «η “κιβωτός” των κειμένων και ο ρόλος του δασκάλου». Μεταξύ των άλλων τόνισε, ότι τα κείμενα της θείας λατρείας είναι Ιερά κείμενα, υπομνηματιστικά, λογοτεχνικά, λατρευτικά. Ως εκ τούτου, συνθέτουν ένα πολύτιμο κειμενικό corpus: σπουδαίο εργαλείο στα χέρια των ερευνητών του θρησκευτικού φαινομένου τόσο όσον αφορά τις ίδιες τις θρησκευτικές έννοιες όσο και τη λατρευτική έκφραση του θρησκευτικού βιώματος, αλλά και τη θρησκευτική αγωγή. Τα κείμενα αυτά θα πρέπει να αξιοποιηθούν και να αναδειχθούν στην εκπαιδευτική πράξη. Εκεί, ο δάσκαλος καλείται να δώσει τη φωνή του στον άφωνο γραπτό λόγο που διατηρήθηκε ανέγγιχτος στην «κιβωτό» της κειμενικής παράδοσης και να τον μετατρέψει σε κήρυκα του μηνύματος. Ωστόσο, οι μαθητές καλούνται να συνδέσουν τα κείμενα αυτά με τις εμπειρίες τους και όχι να ευθυγραμμιστούν με το νόημα που ο δάσκαλος πιστεύει ή νομίζει ότι κρύβει το κείμενο.
Ο επίτιμος προσκεκλημένος της ημερίδας, κ. Michael Meyer–Blanck, καθηγητής Θρησκευτικής Παιδαγωγικής στο Πανεπιστήμιο της Βόννης, ανέπτυξε το θέμα “Sign, Form and the Quest for Meaning. Liturgical Learning in a Lutheran Perspective” («Σημεία, Μορφή, και η Αναζήτηση για Νόημα. Λειτουργική Αγωγή μέσα από μία Λουθηρανική Προοπτική»). Ανάμεσα στα άλλα τόνισε τα εξής: Όσο πιο πολύπλοκη καθίσταται η κοινωνική ζωή, τόσο περισσότερο προβάλλει η ανάγκη για τα μέλη της να βρουν έναν αξιακό προσανατολισμό για τη ζωή τους. Προς την κατεύθυνση αυτή μπορεί να συμβάλλει η λειτουργική ζωή της εκκλησίας. Το τυπικό και ο συμβολικός της κόσμος ζωής δεν συνιστούν μόνο την έκφραση της χριστιανικής πίστης και αλήθεια. Ταυτόχρονα είναι μία ευκαιρία για διδασκαλία και μάθηση, μέσω της οποίας οι μαθητές έχουν τη δυνατότητα να οικοδομήσουν έναν προσανατολισμό στη ζωή τους. Αγωγή και Παιδεία μακριά από τη θρησκευτική ζωή είναι ατελείς. Από την άλλη πλευρά, η θρησκεία χωρίς της Αγωγή και την Παιδεία είναι επικίνδυνη. Το Μάθημα των Θρησκευτικών, το οποίο πραγματεύεται την χριστιανική πίστη, πολλές φορές φαίνεται να παίρνει τη μορφή μίας φιλοσοφικής ενασχόλησης. Αυτό σημαίνει, ότι στο εν λόγω μάθημα παρουσιάζονται και αναλύονται ως μορφωτικά αγαθά ορισμένα θεωρητικά ζητήματα που αφορούν στην ανθρώπινη ύπαρξη με τρόπο διαλογικό, στοχαστικό, κριτικό, και άρα μέσα στο πλαίσιο μιας αποστασιοποίησης από την παράδοσης της εκκλησίας. Μέσα στο πλαίσιο αυτό, οι νέοι άνθρωποι δεν θα πρέπει να εξαναγκάζονται να αποδεχθούν ή να ταυτιστούν με την εκκλησιαστική παράδοση. Απεναντίας, θα πρέπει να τους δίδεται η ευκαιρία να εκφράσουν τις δικές τους εμπειρίες. Δηλ. θα πρέπει να είναι σε θέση να συνθέσουν τη δική τους άποψη για την παράδοση της εκκλησίας, τόσο βιώνοντας την ίδια της την ζωή της, και στοχαζόμενοι κριτικά, όντας σε απόσταση από αυτήν.
Η δεύτερη συνεδρία της Ημερίδας ξεκίνησε με την ομιλία της κας. Βασιλικής Μητροπούλου, Επίκουρης Καθηγήτριας Διδασκαλίας του Μαθήματος των Θρησκευτικών στην Εκπαίδευση με Χρήση των Νέων Τεχνολογιών, στο Τμήμα Θεολογίας ΑΠΘ. Το θέμα της ήταν: «Τα κείμενα της Θείας Λατρείας στη Σχολική Θρησκευτική Αγωγή». Κατά την παρουσίασή της επισημάνθηκε ότι οι αλήθειες της πίστης που διατυπώθηκαν με τα δόγματα περιέχονται στα λειτουργικά κείμενα και ζωή της Εκκλησίας και θεωρούνται πηγές της ορθόδοξης πίστης που μπορούν να διασφαλίσουν την αυθεντικότητα της διδασκαλίας. Στα βιβλία των Θρησκευτικών όλων των τάξεων συμπεριλαμβάνονται είτε μέσα στο κείμενο είτε ως πρόσθετο/συμπληρωματικό υλικό με αποσπάσματα από τα λειτουργικά κείμενα. Αυτά συνδέουν το μάθημα των Θρησκευτικών με τη ζωή της Εκκλησίας (λειτουργία, ακολουθίες, μυστήρια) που αποτελεί βίωμα και ζωή ελευθερίας. Ακόμη, παρουσιάσθηκε με εποπτικό τρόπο όλο το υλικό, που περιλαμβάνεται στα βιβλία αυτά, και το οποίο περιέχει κείμενα της Θείας Λατρείας.
Ακολούθησε η εισήγηση που εκφώνησε η κα. Μαρία Ράντζου, Επίκουρη Καθηγήτρια Κατηχητικής και Χριστιανικής Παιδαγωγικής στο Τμήμα Θεολογίας ΑΠΘ και ήταν «Η Θεία Λατρεία ως Περιεχόμενο της Κατήχησης». Επισημάνθηκε ότι τα θεμέλια της Ορθόδοξης Κατήχησης εντοπίζονται στη Θεία Λατρεία, και μάλιστα στη Θεία Ευχαριστία. Ο βασικός σκοπός μιας σύγχρονης Λειτουργικής Κατήχησης είναι να γνωρίσουν και να βιώσουν οι νέοι άνθρωποι το μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας. Αυτό σημαίνει, ότι η Λειτουργική Κατήχηση αποσκοπεί στο να βοηθήσει τα μέλη της Εκκλησίας, να έχουν μία συνειδητή συμμετοχή στη λατρευτική της ζωή. Γεννάται όμως το ερώτημα: με ποιον τρόπο θα πρέπει να καλλιεργηθεί το ενδιαφέρον των παιδιών για την Εκκλησία και τη λατρευτική της ζωή; Η Κατήχηση μέσα στην οικογένεια, όπως αυτή διακονείται από τους γονείς, διαδραματίζει τον σημαντικότερο ρόλο εν προκειμένω. Βέβαια, προς την κατεύθυνση αυτή συνεισφέρουν τα μέγιστα και οι μεταφράσεις της Θείας Λειτουργίας, οπτικοακουστικό υλικό σχετικά με τα μυστήρια της Εκκλησίας, όπως επίσης και βιβλία για τις ιερές ακολουθίες, τα οποία γράφονται ειδικά για τα παιδιά.
Τέλος, η ημερίδα ολοκληρώθηκε με την εισήγηση του κ. Αθανασίου Στογιαννίδη, Επίκουρου Καθηγητή Σχολικής Παιδαγωγικής και Διδακτικής Μεθοδολογίας του Μαθήματος των Θρησκευτικών στο Τμήμα Θεολογίας ΑΠΘ, θέμα της οποίας ήταν «Ο ερμηνευτικός χαρακτήρας των Συμβόλων της Θείας Λατρείας στο Μάθημα των Θρησκευτικών». Στην εισήγηση αυτή έγιναν οι ακόλουθες επισημάνσεις: “Ερμηνεύω” σημαίνει προσπαθώ να βρω την αλήθεια των πραγμάτων, εξετάζοντάς τα από μία συγκεκριμένη οπτική γωνία. Οι μαθητές σήμερα έχουν ανάγκη τον κοσμοθεωρητικό προσανατολισμό περισσότερο από κάθε άλλη εποχή. Μέσα στην ποικιλία των νοηματοδοτήσεων που προσφέρεται στις μέρες μας, τα παιδιά έχουν κάθε δικαίωμα να διαθέτουν μία εκγυμνασμένη ικανότητα κριτικής αντιπαράθεσης, για να μπορούν να συνδιαλλέγονται με κάθε στάση ζωής. H Ορθόδοξη Εκκλησία έχει τη δική της πρόταση ζωής για τον άνθρωπο, η οποία οικοδομείται πάνω στην αγιοπνευματική της εμπειρία και απεικονίζεται στα σύμβολα της λατρευτικής της ζωής. Αυτά πιστοποιούν με τον καλύτερο τρόπο, ότι ο κτιστός κόσμος έχει τη δυνατότητα να αγιάζεται από τις άκτιστες ενέργειες του Τριαδικού Θεού. Η Θεία Λατρεία αποτελεί, κατεξοχήν, το εμπειρικό Instrumentarium της διδακτικής των λατρευτικών συμβόλων της Ορθόδοξης Εκκλησίας.
