Από τον πρόλογο του βιβλίου
Η ανά χείρας μελέτη επιχειρεί να εκθέσει καί να ερμηνεύσει, κατά τό δυνατόν ακριβέστερα καί πληρέστερα, τό περιεχόμενο τής πίστεως καί τής καταγεγραμμένης εμπειρίας, του “ευσεβούς φρονήματος” καί τής ζωής τής ’Ορθοδόξου Εκκλησίας. Τά δόγματα, που είναι οι περιεκτικές προτάσεις πίστεως τής εκκλησιαστικής κοινότητας στην Αγία Τριάδα και τόν Χριστό σε μία μακραίωνη συνέχεια και άδιάκοπη ενότητα ζωής καί θεολογίας, προσελκύουν καί σήμερα, ενδεχομένως περισσότερο, τό ερευνητικό ενδιαφέρον ορθοδόξων θεολόγων αλλά και ετεροδόξων μελετητών καί πολλών θύραθεν συγγραφέων.
Λαμβάνοντας σοβαρά υπόψη την ευρύτερη ενασχόληση μέ την έκθεση καί τη θεολογική σημασιολόγηση τών ορθών δογμάτων τής πίστεως καί τών προεκτάσεων τους στη ζωή του σύγχρονου ανθρώπου, σέ συνδυασμό μέ την αυξανόμενη γλωσσική δυσκολία προσέγγισης, αναδίφησης καί κατανόησης τών κειμενικών μαρτυριών, θεωρούμε ότι έχουν καταστήσει επιτακτική πλέον τήν ανάγκη τής εκ νέου παρουσίασης τών θεμάτων πού διερευνά η Δογματική τής ’Ορθοδόξου Καθολικής Εκκλησίας.
Συγκεκριμένα, τό συγγραφικό μας εγχείρημα επικεντρώνεται στήν ανάδειξη τών στοιχείων εκείνων πού αποσαφηνίζουν καί ερμηνεύουν ακριβέστερα τό θεολογικό περιεχόμενο τών δογμάτων τής Εκκλησίας καί τών συνεπειών καί εφαρμογών τους στή ζωή τών μελών της. Μέ αυτό τόν τρόπο ανάπτυξης καί παρουσίασης τών κεφαλαιωδών θεματικών περιοχών τής Δογματικής, ο απώτερος στόχος του συγγραφέα είναι, κατά τό μέτρο τών δυνάμεων του, νά κάνει πράξη τήν απαραίτητη και επιζητούμενη σμίκρυνση τής απόστασης μεταξύ εκκλησιαστικής – χαρισματικής και ακαδημαϊκής – επιστημονικής θεολογίας.
Στην προσπάθεια του γιά τη διεξοδική εξέταση των κυριοτέρων πτυχών του περιεχομένου τής ορθοδόξου πίστεως, σε διαχρονία καί συγχρονία με τον τρόπο ζωής τής εκκλησιαστικής κοινότητας, συνεισφέρει ουσιαστικά καί γόνιμα η λειτουργική συνύπαρξη, η άρρηκτη σύνδεση καί συσχέτιση τής Δογματικής μέ τή βιβλική μαρτυρία καί τήν πατερική παράδοση, μέ τό ήθος καί τή λατρεία, μέ τή θεωρία καί τήν πράξη τής Εκκλησίας. Ή θεολογική καί ιστορική τεκμηρίωση των ορθών δογμάτων τής πίστεως άκολουθεί “τάς των αγίων θεόπνευστους θεολογίας καί τό τής Εκκλησίας ευσεβές φρόνημα”. Τούτο αποτυπώνεται στά μνημεία ενός υπερδισχιλιετούς πολιτισμού λόγου καί τέχνης πού δημιουργεί έν παντί τόπω καί χρόνο) η Εκκλησία. Ασφαλώς, ένα τέτοιο εγχείρημα δέν μπορεί νά αγνοήσει ή νά υποβαθμίσει τήν αναγκαιότητα μιας σύγχρονης εκφοράς τής θεολογικής μαρτυρίας σέ διάλογο μέ τά θεμελιώδη προβλήματα, τίς απορίες καί τις αναζητήσεις του σημερινού ανθρώπου. Τό τελευταίο κρίνεται ιδιαιτέρως σημαντικό καί άκρως επίκαιρο γιά τήν εποχή μας, η οποία έχει χαρακτηρισθεί ως αιώνας τής ανθρωπολογίας.
Στό θεματικό κορμό τής Δογματικής τής ’Ορθοδόξου Καθολικής ’Εκκλησίας, πέραν τής Τριαδολογίας, Χριστολογίας καί Έκκλησιολογίας, περιλαμβάνονται καί συνεξετάζονται καί επιμέρους ενότητες τής Πνευματολογίας, τής περί ιερών μυστηρίων διδασκαλίας (ως μέσων και τρόπου θεραπείας καί σωτηρίας του ανθρώπου ή ώς λόγου περί τής έν Χριστώ ζωής του κόσμου), καθώς επίσης ζητήματα περί του ανθρώπου (από τή δημιουργία στή θέωση) καί περί τών εσχάτων (ανακαινισμός τής κτίσεως, εσχατολογική τελείωση καί “ζωή του μέλλοντος αιώνος”).
Ή παρούσα έργασία άποσκοπεί νά εξυπηρετήσει τίς διδακτικές ανάγκες τών φοιτητών τής Θεολογίας. Γι’ αυτό καί επελέγη συνειδητά νά αποφευχθούν πολλές, άρτιες καί μακροσκελείς υποσημειώσεις. Αναμφιβόλως, ο ενδιαφερόμενος ερευνητής απορεί νά εμπλουτίσει την πληρέστερη τεκμηρίωση των γραφομένων στις μελέτες πρωτίστως του υποσημειουμένου καί άλλων θεολόγων καί συγγραφέων, που παρατίθενται στον πίνακα της βιβλιογραφίας. Εξάλλου, θεωρείται αναμενόμενο, αν όχι απαραίτητο, οί μυημένοι καί ειδικοί μελετητές θεμάτων τής Δογματικής νά γνωρίζουν καλώς τις σχετικές πηγές καί τά βοηθήματα.
Ολοκληρώνοντας μέ τη χάρη του έν τριάδι Θεού την πρώτη έκδοση τής συγγραφικής μας κατάθεσης καί παραδίδοντάς την στους αγαπητούς καί καλοπροαίρετους αναγνώστες, εύελπιστούμε νά γίνει αφορμή καί νά δώσει και σέ άλλους ώθηση νά προχωρήσουν σέ περαιτέρω μελέτη τού ορθοδόξου δόγματος.
Ή έργασία μας αφιερώνεται σέ όλους όσους, -στή σημερινή εποχή των πολλών προβλημάτων, αδιεξόδων καί άλλοπρόσαλλων αναζητήσεων-, εξακολουθούν ώς αληθινοί “εραστές” νά επιλέγουν νά αναζητούν “τό εναπόθετον καί κεκρυμμένον κάλλος τών ορθών δογμάτων τής πίστεως”. Προδήλως, αυτοί θά έχουν αντιληφθει ότι ζουν, κινούνται καί υπάρχουν επειδή ακριβώς τους συνέχει καί τους συντροφεύει παντοτινά “ή χάρις του Κυρίου ημών Ίησού Χριστού καί ή αγάπη του Θεού καί Πατρός καί η κοινωνία του Αγίου Πνεύματος”.
Περιεχόμενα
ΠΡΟΛΟΓΟΣ 13
Α’. ΠΕΡΙ ΟΡΘΟΔΟΞΟΥ ΔΟΓΜΑΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΔΟΓΜΑΤΩΝ 17
Β’. ΘΕΟΛΟΓΙΚΕΣ ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ ΚΑΙ ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΤΗΣ ΔΟΓΜΑΤΙΚΗΣ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΟΥ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ 35
Γ. ΟΙ ΘΕΟΦΑΝΕΙΕΣ ΩΣ ΠΗΓΗ ΘΕΟΓΝΩΣΙΑΣ 53
Δ’. ΤΡΙΑΔΟΛΟΓΙΑ
- Κίνηση καί περιχώρηση στην τριαδική θεότητα71
- Τριαδολογία των Καππαδοκών Πάτερων 83
- Τριαδολογία του αγίου Ίωάννου του Δαμασκηνού 101
- Η τριαδική θεότητα στον άγιο Γρηγόριο τον Παλαμά 107
- Διάκριση ουσίας καί ενεργειών του Θεού – Οι ενέργειες του Θεού είναι φυσικές, ουσιώδεις και άκτιστες 120
Ε΄. ΧΡΙΣΤΟΛΟΓΙΑ
- Τό χριστολογικό πλαίσιο τής Α’ καί Β’ Οικουμενικής Συνόδου 143
- Ό χριστολογικός όρος της Συνόδου τής Χαλκηδόνος 163
- Προέκταση των χριστολογικών αιρέσεων – Η συμβολή τής Χριστολογίας του αγίου Μαξίμου του Ομολογητού 170
- Χριστολογία του αγίου Ιωάννου του Δαμασκηνού
α. Ή καθ’ υπόστασιν ένωση των δυο φύσεων στη μία σύνθετη υπόσταση του Λόγου καί οί δογματικές της ακολουθίες 182
β. Ή περιχώρηση των δυο φύσεων στό πρόσωπο του Χριστού 194
γ. Οί δυο θελήσεις καί οί δυο ενέργειες του Χριστού 198
- Ή χριστολογική καί σωτηριολογική σημασία του όρου «Θεοτόκος» 206
ΣΤ΄ ΑΝΘΡΩΠΟΣ: ΑΠΟ ΤΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΣΤΗ ΘΕΩΣΗ
- Δημιουργία καί πτώση του ανθρώπου 221
- Τό Μυστήριο τής εν Χριστώ Οικονομίας 243
- Ό εν Χριστώ καινός άνθρωπος 261
- Ή έν Χριστώ σωτηρία του “όλου” ανθρώπου 276
- Παγκοσμιότητα τής εν Χριστω σωτηρίας 289
- «Κοινωνία τής θεώσεως» 300
Ζ΄. ΕΚΚΛΗΣΙΟΛΟΓΙΑ
- Χριστοκεντρική Εκκλησιολογία 315
- Ή αρχή καί η έν Χριστώ φανέρωση τής ’Εκκλησίας 320
- Εκκλησία ώς “σώμα Χρίστου” 325
- Άγιο Πνεύμα καί ’Εκκλησία 334
- Χαρίσματα καί θεσμοί στή ζωή τής ’Εκκλησίας 344
- ’Ιδιότητες τής ’Εκκλησίας 375
- Τά μυστήρια τής ’Εκκλησίας
α. Περί τής έν Χριστώ ζωής του κόσμου 389
β. Τό βάπτισμα καί τό χρίσμα 404
γ. Ή μετάνοια – εξομολόγηση 416
δ. Ή θεία Ευχαριστία 432
ε. ’Εκκλησία σημαινομένη έν τοις μυστηρίοις 452
Η’. ΕΣΧΑΤΑ
- Ό έν Χριστώ άνθρωπος καί ο ανακαινισμός τής κτίσεως 461
- Ή πορεία τής ’Εκκλησίας εντός τής Ιστορίας καί ή πρόγευση των εσχάτων 482
- Έσχατολογική τελείωση καί «ζωή του μέλλοντος αίώνος» 493
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Α΄. ΠΗΓΕΣ
- ΕΡΓΑ ΠΑΤΕΡΩΝ ΚΑΙ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΩΝ ΣΥΓΓΡΑΦΕΩΝ 511
- ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΚΑΙ ΑΠΟΦΑΣΕΙΣ ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΩΝ ΣΥΝΟΔΩΝ 512
- ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΑ ΒΙΒΛΙΑ 512
Β΄. ΒΟΗΘΗΜΑΤΑ
- ΕΛΛΗΝΟΓΛΩΣΣΑ 512
- ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΑ 523
