Ένα Σεμινάριο Πατερικής Θεολογίας στη Μονή Πεντέλης

Του π. Rosario Scognamiglio

Στο Διορθόδοξο Κέντρο της Εκκλησίας της Ελλάδος, στη Μονή Πεντέλης, μεταξύ 26-30 Μαΐου 2014 έλαβε χώρα το Σεμινάριο Πατερικής Ερμηνευτικής με τίτλο «Ο Χριστός ως κεφαλή στην σκέψη των Πατέρων», το οποίο διοργάνωσε το Ινστιτούτο Οικουμενικής και Πατερικής Θεολογίας «San Nicola» για το τρέχον ακαδημαϊκό έτος.

Albania_36Η επιλογή του χώρου διεξαγωγής οφείλεται στο γεγονός ότι το Διορθόδοξο Κέντρο αποτελεί σήμερα μια από τους γνωστότερες εστίες στον ελληνικό χώρο καλλιέργειας του νηφάλιου και επιστημονικού διαλόγου όχι μόνο μεταξύ των ορθοδόξων εκκλησιών αλλά μεταξύ διαφόρων χριστιανικών παραδόσεων και κοινοτήτων. Στην ίδια κατεύθυνση του διαλόγου, το σεμινάριό μας στο παρελθόν είχε συμμετάσχει σε μια Ημερίδα μελέτης που διοργάνωσε ο Τομέας Πατερικών Σπουδών, Ιστορίας Δογμάτων και Συμβολικής της Θεολογικής Σχολής Αθηνών, στο πλαίσιο του προγράμματος για τους υποψήφιους διδάκτορες του Ινστιτούτου. Εκείνο το συνέδριο είχε θέμα «Θεολογικές σπουδές και Οικουμένη», και σκοπός του ήταν να ενημερώσει τους φοιτητές σχετικά με τις εξελίξεις και τις κατακτήσεις της οικουμενικής κίνησης, να τους καταρτίσει γύρω από τα θέματα και τα προβλήματα των διμερών θεολογικών διαλόγων αλλά και να αναδείξει τη συμμετοχή της Ορθόδοξης Θεολογίας της Αθήνας στην οικουμενική κίνηση.

Το 2005, μάλιστα, οι υποψήφιοι διδάκτορες είχαν την ευκαιρία, πάλι στο πλαίσιο του συγκεκριμένου Σεμιναρίου, να επισκεφθούν τόσο το Διορθόδοξο Κέντρο, όσο και να προσκυνήσουν στη μονή Πεντέλης. Τότε ο αείμνηστος Διευθυντής του Ινστιτούτου π. Dalmazio Mongillo, συγκινημένος από τη θερμή υποδοχή και τη συμμετοχή του ηγουμένου τότε (και νυν επισκόπου Θερμοπυλών) π. Ιωάννου Σακελλαρίου, σκέφθηκε το ενδεχόμενο το Σεμινάριο να στεγαστεί σε αυτό το Κέντρο, προκειμένου οι συμμετέχοντες να γνωρίσουν τη λειτουργική και αποστολική ζωή της μοναστικής κοινότητας της Πεντέλης. Αυτή η επιθυμία του μακαριστού π. Dalmazio, έμελλε να πραγματοποιηθεί σχεδόν 10 χρόνια μετά από εκείνη την επίσκεψη.

Το Σεμινάριο ξεκίνησε με την παρουσίαση των συνέδρων από τον π. Rosario και από τον επίσκοπο Ιωάννη Σακελλαρίου, ο οποίος αφού αναφέρθηκε στην πρόσφατη συνάντηση μεταξύ του Πάπα Φραγκίσκου και του Οικουμενικού Πατριάρχου Βαρθολομαίου, μίλησε για την εμπειρία του από τις οικουμενικές συναντήσεις στις οποίες έλαβε μέρος και κυρίως για τον προσωπικό και διαπροσωπικό χαρακτήρα της οικουμενικής πορείας. Μεταξύ άλλων επισήμανε: «Η ένωση μεταξύ των χριστιανών θα συμβεί σίγουρα, σε μια στιγμή και με έναν τρόπο που ο Θεός θέλει, όμως όλες αυτές οι δυνατότητες να συναντώμαστε, να ανταλλάσσουμε χαιρετισμούς, να ζούμε μαζί, και να στοχαζόμαστε πάνω σε ζωτικά θέματα που αφορούν από κοινού τις εκκλησίες μας, ευνοούν την αμοιβαία γνωριμία μας, την εκτίμηση των δικών σας και των δικών μας ερευνών, γι’ αυτό και είναι απαραίτητες για την οικουμενική πορεία. Οποιαδήποτε στιγμή κι αν αποφασιζόταν αυτή η ένωση, δεν θα είχε νόημα αν δεν είχαν γίνει πραγματικά και υπαρξιακά βήματα, σαν αυτά που γίνονται στις μέρες μας».

Οι εργασίες του Συνεδρίου ξεκίνησαν την επόμενη. Σε επίπεδο αμιγώς βιβλικό δύο κινήθηκαν δύο ανακοινώσεις γύρω από το θέμα του Χριστού κεφαλής. Η πρώτη, που παρουσίασε ο π. Ciro Capotosto, διερεύνησε το ευρύ σημασιολογικό φάσμα του εβραϊκού όρου «κεφαλή» στην Παλαιά Διαθήκη. Επιπλέον, αναφερόμενος στο Εφ 1,22 εντόπισε και σχολίασε την συμβολή δύο ψαλμών (Ψλ 110 και Ψλ 8) και με πειστικότητα απέδειξε την άνεση του ιερού συγγραφέα να συνδυάζει σημαντικά στοιχεία από τους προαναφερθέντες ψαλμούς προκειμένου να επεξεργαστεί ένα χριστολογικό κείμενο, επικεντρωμένο στην κυριότητα του αναστημένου Χριστού, ως κεφαλής όχι μόνο της Εκκλησίας αλλά και ολόκληρης της δημιουργίας.

Η επόμενη ανακοίνωση, του π. Luca de Santis, επιχείρησε να αναδείξει το λεξιλογικό και σημασιολογικό πλαίσιο της φράσης «κεφαλής του σώματος που είναι η εκκλησία» (Κολ 1,18). Με ερευνητική τόλμη αλλά και με την εμπειρία της μετάφρασης αρκετών βιβλίων της Καινής Διαθήκης, προκάλεσε μεγάλο ενδιαφέρον στο ακροατήριο, δείχνοντας πως μέχρι σήμερα οι ισχύουσες μεταφράσεις των ιερών κειμένων έχουν παρεκκλίνει εφόσον έχουν αποδεχθεί χριστολογικές προκαταλήψεις, που δεν λαμβάνουν υπόψη τις βιβλικές δεσμεύσεις. Εξίσου ενδιαφέρουσα ήταν και η συζήτηση που ακολούθησε με αφορμή τις δύο παραπάνω ανακοινώσεις, μια συζήτηση που προετοίμασε τις τέσσερις επόμενες. Στη συζήτηση αυτή, συμμετείχε ενεργά ο καθ. Luigi Borriello, καρμελιτάνος μοναχός, πολύ γνωστός σε διεθνές επίπεδο για τις εργασίες του πάνω στην ιστορία της πνευματικότητας και στους μεγάλους μυστικούς συγγραφείς, καθώς και η καθ. M. Rosaria Del Genio, συγγραφέας σημαντικών εργασιών πάνω σε σημαντικές προσωπικότητες της χριστιανικής αγιότητας και των χαρισμάτων. Αυτοί οι δύο φίλοι παρακολούθησαν σχεδόν όλες τις εργασίες του Σεμιναρίου και τις επισκέψεις που έγιναν στη διάρκεια του Σεμιναρίου, εμπλουτίζοντάς το με ενδιαφέρουσες παρατηρήσεις.

Albania_90Ο π. Emmanuel Albano στην ανακοίνωσή του αναφέρθηκε στις εκκλησιολογικές διαμάχες του 2ου και 3ου αιώνα στη Δύση, προσπαθώντας να αναδείξει πώς η έννοια της «κεφαλής» αντικατοπτρίζεται στην άσκηση της εξουσίας την εποχή αυτή. Αμέσως μετά, ο π. Rosario Scognamiglio έστρεψε την προσοχή των ακροατών στο εδάφιο Εφ 1,10: «ἀνακεφαλαιώσασθαι τὰ πάντα ἐν τῷ Χριστῷ». Με φόντο τις δύο θεμελιώδεις πτυχές του ελληνιστικού κόσμου, οι Πατέρες υπογράμμισαν είτε τη ρητορική («ανακεφαλαίωση δια των ύψιστων κεφαλών»: Ειρηναίος Λυώνος) είτε την εμπορική σημασία («να αναφέρουμε τους μεμονωμένους λογαριασμούς σε ένα τελικό σύνολο»: Ωριγένης και Ιωάννης Χρυσόστομος). Στην πρώτη περίπτωση περιγράφεται ο ρόλος του Χριστού που ανακεφαλαιώνει εν εαυτώ την οικονομία της σωτηρίας, συμπεριλαμβανομένης της δημιουργίας και της πτώσης των πρωτοπλάστων, ενώ στη δεύτερη αναδεικνύεται αφενός η σύγκλιση όλης της δημιουργίας στον Χριστό, ως μοναδική κεφαλή και αφετέρου το συμπαντικό του πρωτείο. Και εδώ αποδείχθηκε γόνιμος ο διάλογος μεταξύ βιβλικών και πατρολόγων, ακριβώς επειδή η άποψη των τελευταίων εκκινούσε από ένα συγκεκριμένο βιβλικό δεδομένο και φανέρωνε τους ποικίλους χειρισμούς του στην ιστορία της ερμηνείας και της Εκκλησίας.

Από τη δική του πλευρά, ο π. Donato Giordano, βενεδικτίνος μοναχός και καθηγητής στο Ινστιτούτο «San Nicola», στηριγμένος σε μοναστικά κείμενα των πρώτων αιώνων (κυρίως των Κατά πλάτος και κατ’  επιτομήν Όρων του Μεγάλου Βασιλείου) παρουσίασε πώς η φυσιογνωμία του Χριστού κεφαλής αξιοποιείται σε συνδυασμό με την άσκηση της εξουσίας εντός των κοινοβίων.

Η τελευταία των πατρολογικών ανακοινώσεων του υπ. διδάκτορα A. Stizzi κινήθηκε στον χώρο της αυγουστίνειας γραμματείας. Επρόκειτο για μια κριτική προσέγγιση του έργου Enarratio in Psalmum 41 («Ὅν τρόπον ἐπιποθεῖ ἡ ἔλαφος ἐπὶ τὰς πηγὰς τῶν ὑδάτων…» κ.λπ.) και στόχος ήταν να δείξει τον κεντρικό ρόλο του Christus totus στη θεολογία του Αυγουστίνου Ιππώνος. Ενδιαφέρουσα ήταν και η παρατήρηση σχετικά με την επιγραφή του ψαλμού («Εἰς τὸ τέλος· εἰς σύνεσιν τοῖς υἱοῖς Κορέ», δηλαδή «των υιών του Κρανίου») που παραπέμπει στην Σταύρωση του Ιησού στο τόπο του Κρανίου και στα τέκνα που από εκείνο το Κρανίο, την κεφαλή, ανάβλυσε η ζωή της Εκκλησίας.

Η τελευταία ανακοίνωση του καθηγητή Jean-Paul Lieggi, παρουσίασε τη σκέψη γύρω από τον Χριστό κεφαλή ενός σύγχρονου θεολόγου, του Ch. Duquoc, δείχνοντας με ποιον τρόπο μια χριστολογία που αναπτύσσεται γύρω από τους τίτλους «Υιός του Ανθρώπου» και «Ύψιστος Αρχιερέας» κατορθώνει να προσφέρει πολύτιμη συνδρομή στη θεολογία της μεσιτείας του Χριστού και να θέσει σε πρώτο πλάνο το ζήτημα της μοναδικότητας και της οικουμενικότητας του Χριστού. Στα συμπεράσματα της ανακοίνωσης, ο καθηγητής Lieggi σχολίασε τη σημασία αυτού του ζητήματος που πηγάζει από μια σοβαρή θεώρηση της σχέσης ανάμεσα στην χριστολογία και την πνευματολογία, επικαλούμενος στο σημείο αυτό τη σχετική διδασκαλία του μητροπολίτη Περγάμου Ιωάννη Ζηζιούλα.

Από το σύνολο των ανακοινώσεων αναδείχθηκε ο πλούτος του υπό εξέταση θέματος, κυρίως από την ιδιαίτερη πατερική άποψη που ενδιέφερε το Σεμινάριο. Μια τέτοια προσέγγιση από τη μια πλευρά αποφεύγει τη συχνή κατηγορία εναντίον της δυτικής θεολογίας, σχετικά με την αποκλειστική κυριαρχία του ρόλου του Χριστού («χριστομονισμός») και από την άλλη, διασώζει τους μεγάλους πυλώνες της πατερικής σκέψης που δεν ταυτίζονται ούτε με την Ανατολή ούτε με τη Δύση αλλά συνθέτουν μια κοινή κληρονομιά για όλες τις εκκλησίες καθώς και μια στέρεη βάση για την ανάπτυξη γόνιμου διαλόγου και κοινωνίας μεταξύ τους. Όπως έλεγε ένας μεγάλος θεολόγος της Ορθόδοξης Εκκλησίας, ο μητροπολίτης Περγάμου Ιωάννης, «ο ίδιος ο όρος ‘πατερικός’ σημαίνει καθολικός και οικουμενικός Γι’ αυτό ή επιστροφή στους Πατέρες παρουσιάζεται ως μια νεοπατερική σύνθεση που απαιτεί, για να πραγματωθεί, ένα οικουμενικό πλαίσιο». Με αφορμή την πραγματοποίηση του Σεμιναρίου, αυτό το πλαίσιο καθαγιάστηκε όχι μόνο από το γεγονός ότι οι καθηγητές και οι φοιτητές έζησαν μαζί σε ένα περιβάλλον σφραγισμένο από τη μοναστική και λειτουργική παράδοση της Ορθόδοξης Εκκλησίας, αλλά και χάρη στις επισκέψεις και στις διαπροσωπικές σχέσεις που διαμόρφωσαν ένα κλίμα αμοιβαίας γνωριμίας, σεβασμού και αγάπης. Οι διοργανωτές του Σεμιναρίου στο σημείο αυτό ακολούθησαν το παράδειγμα του Διευθυντή του Ινστιτούτου αείμνηστου π. Dalmazio Mongillo, που πάντοτε άκουγε με προσοχή τους ορθοδόξους ως ένας «ζητιάνος της αλήθειας».

Ιδιαίτερα θετική ήταν η εμπειρία των συμμετεχόντων στο Σεμινάριο κατά την επίσκεψή τους στην αρχαία Κόρινθο. Δύο ορθόδοξοι πρεσβύτεροι, εφημέριοι στη μικρή ενορία της περιοχής, καθ’ υπόδειξη του οικείου ιεράρχη, κυριολεκτικά αφιέρωσαν όλη τη μέρα τους στην υποδοχή και την εξυπηρέτηση των επισκεπτών. Οι πατέρες Πέτρος και Νικόλαος μας άνοιξαν την αγκαλιά τους από την πρώτη στιγμή, μας παρέθεσαν γεύμα και παρέμειναν μαζί μας και στη διάρκεια των εργασιών και αργότερα, μοιράστηκαν μαζί μας την αρτοκλασία που τελέστηκε σε ένα τοπικό προσκύνημα, αφιερωμένο στη μνήμη των δύο αναργύρων ιατρών, του Κοσμά και του Δαμιανού. Χάρη και σε αυτές τις εμπειρίες, το Σεμινάριο δεν υπήρξε μόνο μια υπέροχη ευκαιρία μελέτης και ακαδημαϊκών αναζητήσεων αλλά και συγκομιδή ευλογημένων καρπών ενότητας και ειρήνης μεταξύ των αδελφών Εκκλησιών.

Share this post
          
 
   
Δημοσιεύθηκε στην ΣΥΝΕΔΡΙΑ ΚΑΙ ΗΜΕΡΙΔΕΣ και χαρακτηρίσθηκε . Αποθηκεύστε τον μόνιμο σύνδεσμο.