Ο χώρος των εκδόσεων Εν πλω στην 11η Διεθνή Έκθεση Βιβλίου της Θεσσαλονίκης ήταν κατάμεστος ήδη από τις 19.00 σήμερα το απόγευμα. Ο λόγος η παρουσίαση του βιβλίου του Προέδρου και καθηγητή του Τμήματος Θεολογίας του ΑΠΘ Χρυσόστομου Σταμούλη: Κάλλος το άγιον. Προλεγόμενα στη φιλόκαλη αισθητική της Ορθοδοξίας δέκα χρόνια μετά την πρώτη έκδοση. Στην εκδήλωση παρευρέθηκαν καθηγητές των δύο Τμημάτων της Θεολογικής Σχολής αλλά και από άλλες σχολές του ΑΠΘ, θεολόγοι, προπτυχιακοί και μεταπτυχιακοί φοιτητές, φίλες και φίλοι του συγγραφέα και αρκετοί από τους επισκέπτες της έκθεσης βιβλίου. Στο τέλος ακολούθησε πολύ ενδιαφέρουσα συζήτηση.
Ποιος είναι εν τέλει ο άνθρωπος της Ορθοδοξίας; Είναι ο άνθρωπος των γεγυμνασμένων, των ασκημένων αισθητηρίων, ή ο άνθρωπος της “αναισθησίας”; Ποιος ο Θεός του; Ποιος ο κόσμος του; Ποια η Εκκλησία του; Ποια η σχέση του με τη Δύση, το άλλο και τους άλλους; Σε τέτοια και άλλα ερωτήματα που αφορούν τη σύγχρονη αυτοσυνειδησία της Ορθοδοξίας δοκιμάζει να απαντήσει στο βιβλίο αυτό ο Χρυσόστομος Σταμούλης, θέτοντας στο κέντρο της δουλειάς του το κάλλος το άγιο, την ομορφιά που αποκαλύπτεται σε όσους ξέρουν να βλέπουν, σε όσους αφήνουν τον εαυτό τους να γίνει παιχνίδι τ’ ανέμου προκειμένου να δει τη δόξα του πραγματικού. “Ένας που ξέρει να βλέπει βρίσκει την ομορφιά παντού”, ακόμη και εκεί που δεν λάμπει, δεν φωνασκεί, αλλά δηλώνει την παρουσία της εν ταπεινώσει και με πλήρη επίγνωση της αδυναμίας της. […]
Και ένα απόσπασμα από το βιβλίο:
Χωρίς να θέλω να αναγάγω την παθολογία της σύγχρονης Ορθοδοξίας σε ρίζες μακρινές, στις οποίες ο ανεύθυνος άνθρωπος αναζητά συνεχώς το λόγο για κάθε αστοχία του στο παρόν, οφείλω να ομολογήσω ότι και σήμερα το πρόβλημα σχετίζεται με την απώλεια της έκπληξης. Ο άνθρωπος της Ορθοδοξίας μοιάζει να κινδυνεύει τον ίδιο κίνδυνο. Κάποιες φορές μάλιστα αδυνατεί να συνειδητοποιήσει το μέγεθος του προβλήματος σε τέτοιο βαθμό, που δίνει την αίσθηση ότι ζει εκτός τόπου και εκτός χρόνου.
Αδυνατεί, δηλαδή, να αισθανθεί τη γυμνότητά του, ναρκισσευόμενος μέσα σε σχήματα, που ο ίδιος έφτιαξε, αισθάνεται πλήρης και δικαιωμένος απέναντι σε όλους, όσοι κατά την «ευλαβή» του συνείδηση αποτελούν κίνδυνο για την καθαρότητα του ιδεολογικού του δημιουργήματος, και πορεύεται δρόμο γεμάτο «σωτήρια» πλήξη και άνοια. Έτσι, Θεός, άνθρωπος και κόσμος αποτελούν γι’ αυτόν δεδομένο, που αισθάνεται ότι κατέχει δίκην κτήματος. Το δικαιούται, άλλωστε. Ουδεμία υποψία για τη χαρά «που παρέχει η λύση κάθε αινίγματος» και η οποία «έγκειται ακριβώς στη δυνατότητα μέσα από τα ευτελή και χειροπιαστά να μαντεύεις το άπειρο». Στον αντίποδα μιας τέτοιας «αναίσθητης» ζωής, μιας τέτοιας «αναισθησίας», σωματικής και πνευματικής, η οποία ορίζεται από τον άγιο Ιωάννη της Κλίμακος ως «νεκρωμένη αίσθησις εκ χρονίας νόσου και αμελείας εις αναισθησίαν καταλήξασα», στέκεται η ζωή των αγίων, των φίλων Θεού, που διώχνει τις σκιές πεσιμισμού, που βαραίνουν το εκκλησιαστικό σώμα, καθώς αποδεικνύει ότι η παρουσία του «αναίσθητου» ανθρώπου στα όρια της Ορθοδοξίας, που πολλές φορές αποτελεί τον καταθλιπτικό κανόνα, θα μπορούσε να ειδωθεί σήμερα σα μια δοκιμασία, μια ευκαιρία, κατά Ζωή Καρέλλη, μια ακόμη ευκαιρία που ο Θεός δίνει στους ανθρώπους, προκειμένου «να συναιστανθούν την πνευματική ευθύνη, το μυστικό σφάλμα, ν’ αποχτήσουν συνείδηση του εαυτού τους».
Μια τέτοια συνείδηση φαίνεται ότι απαιτεί ολάκερο τον άνθρωπο, τον άνθρωπο των γεγυμνασμένων αισθητηρίων που αναζητά το θαύμα όχι στις αγορές της εκμετάλλευσης, στους χώρους του «θρησκευτικού τουρισμού», αλλά στην καθημερινή λειτουργία του μυστηρίου της θείας Ευχαριστίας, που οι Ορθόδοξοι τελούν σ’ όλες τις γωνιές του κόσμου. Σ’ αυτήν την κατεύθυνση δείχνουν συνεχώς άγιοι με ποιητική ψυχή και ποιητές με σημάδια αγιότητας. Άνθρωποι, δηλαδή, σαν τον άγιο Συμεών τον Νέο Θεολόγο, τον άγιο Ρωμανό τον Μελωδό, αλλά και νεότεροι όπως ο γέρων Πορφύριος και ο γέρων Σωφρόνιος που άφησαν τη ψυχή τους να γίνει παιχνίδι τ’ ανέμου προκειμένου να δει τη δόξα του πραγματικού, άνθρωποι που δεν φοβήθηκαν να εγκαταλείψουν την ασφάλεια τους και να αναμετρηθούν γυμνοί με τον καιρό.
«Κι όπως το λέει η Μαρία Νεφέλη» σημειώνει ο Χατζιδάκις «όπως αυτή, έτσι κι ο ποιητής ζει στον αντίποδα της ηθικής. ‘Είναι όλο ήθος’. Μα ποιος μπορεί στ’ αλήθεια να το νιώσει, όταν ο καθένας μας εννοεί να ονομάζει τις συνήθειές του ηθική; Πως ν’ αρνηθεί κανείς την αξιοπρέπειά του, όταν με τόση απλοχεριά του την χαρίζει η ‘βολική ηθική’; Αλλά είπαμε: ο ποιητής είναι ελεύθερος. Διαθέτει ποιητικόν ήθος κι αντιπαθεί την κοινωνική ηθική. Αυτό μας διδάσκουν όλοι οι μεγάλοι ποιητές πριν μας διδάξουν Ποίηση». Δίχως άλλο, μόνο μέσα από μια τέτοια αίσθηση, ένα τέτοιο άγγιγμα της αλήθειας των πραγμάτων, μπορεί κανείς να καταλάβει και τον πρίγκιπα Μίσκιν, τούτον τον επιληπτικό και συνεπώς ευαίσθητο ήρωα του Ντοστογιέφσκυ, ο οποίος υποστήριζε ότι για να γίνει κανείς ζωγράφος δεν αρκεί να ξέρει να ζωγραφίζει, αλλά χρειάζεται και να βλέπει. Η ζωγραφική, δηλαδή, όπως και κάθε μορφή δημιουργίας, δεν είναι απλά και μόνο τεχνική, προηγείται η όραση και ακολουθεί η τεχνική για να δώσει σάρκα και αίμα σ’ αυτήν την όραση. Βέβαια, η όραση δεν είναι αποτέλεσμα μιας κάποιας βιολογικής αρτιότητας του ανθρώπου, τούτο εξάπαντος χρειάζεται, αλλά σχετίζεται με την άσκηση, το γύμνασμα των δώρων του Θεού προκειμένου να μάθει ο άνθρωπος να βλέπει. Δεν αρκούν, δηλαδή, τα αισθητήρια, όποιος έχει μάτια δεν είναι δεδομένο ότι βλέπει, -«αφού έχεις μάτια γιατί δεν βλέπεις» ρωτά τον πρίγκιπα η κυρία στρατηγού- το μυστήριο της οράσεως σε αυτό ακριβώς συνίσταται, στο ξεπέρασμα της ασφάλειας και της βεβαιότητας που γεννά η βιολογική αρτιότητα και την είσοδο στην τραγικότητα της αβεβαιότητας.
Αυτός εν τέλει είναι και ο μόνος δρόμος σύμφωνα με την ορθόδοξη αυτοσυνειδησία της αγιότητας να μπορέσει κανείς να ζωγραφίσει τη ζωή. Στάδιο πρώτο σε τούτη την πορεία υπήρξε για τον Μίσκιν η νίκη της πλήξης, το σπάσιμο της αντικειμενικής αλήθειας και το άνοιγμα στην έκπληξη, το οποίο δεν μπορεί παρά να είναι μια συνεχής σχοινοβασία, μια συνεχής άσκηση, με όσα αυτό συνεπάγεται. Και για να αρθούν αμέσως πιθανές παρεξηγήσεις σημειώνω ότι η αποδοχή της ανεπάρκειας των βιολογικών αισθητηρίων του ανθρώπου δε σημαίνει το ξεπέρασμά τους, την εγκατάλειψή τους, ακριβώς το αντίθετο συμβαίνει. Η κίνηση, η πορεία συνίσταται και εκφράζεται από μία και μόνο λέξη, μεταμόρφωση. Άλλωστε, καθώς σημειώνει ο Τάκης Βαρβιτσιώτης, «Ο ποιητής τα πράγματα ονομάζοντας/Τα σώζει από το θάνατο».
