Διεθνές Επιστημονικό Συνέδριο πραγματοποιήθηκε από την Ελληνική Βιβλική Εταιρία σε συνεργασία με τη Θεολογική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών με θέμα «Το Διάταγμα Ανεξιθρησκίας του 313 μ.Χ. και το αίτημα του 21ου αιώνα για καταλλαγή: Ο ρόλος της Αγίας Γραφής στην ειρηνική συμβίωση των ετεροτήτων», την Παρασκευή 13 και το Σάββατο 14 Δεκεμβρίου 2013.
Από τη Θεολογική Σχολή του ΑΠΘ συμμετείχαν οι καθηγητές: Μιλτιάδης Κωνσταντίνου, π. Ιωάννης Σκιαδαρέσης, Χαράλαμπος Ατματζίδης, Αικατερίνη Τσαλαμπούνη, οι ομότιμοι καθηγητές Ιωάννης Καραβιδόπουλος, Ιωάννης Γαλάνης και Δημήτριος Καϊμάκης.
Στις τρεις θεματικές ενότητες του συνεδρίου διατυπώθηκαν ιδιαίτερα ενδιαφέρουσες απόψεις για την κατανόηση και ερμηνεία του Ευαγγελικού μηνύματος από πλευράς Ορθοδόξων, Ρωμαιοκαθολικών και Ευαγγελικών ομιλητών. Τις εργασίες άνοιξαν με χαιρετισμούς τους ο Σεβ. Μητροπολίτης Δημητριάδος Ιγνάτιος, Πρόεδρος της Ελληνικής Βιβλικής Εταιρίας, και ο καθηγητής Μάριος Μπέγζος, Κοσμήτωρ της Θεολογικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών.
Ο καθηγητής της Θεολογικής Σχολής του ΑΠΘ Μιλτιάδης Κωνσταντίνου ως πρόεδρος της Επιστημονικής Επιτροπής του συνεδρίου έκανε την κεντρική εισήγηση μιλώντας για τη συνεργασία των Ηνωμένων Βιβλικών Εταιριών (ΗΒΕ) με την Ορθόδοξη και τη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία για τη διάδοση του ευαγγελικού μηνύματος στον σύγχρονο κόσμο. Αναφέρθηκε σε σταθμούς και αποφάσεις της συνεργασίας αυτής, στα προβλήματα, αλλά και τις θετικές προοπτικές για το μέλλον. Ιδιαίτερα τόνισε την ανάγκη για ενίσχυση της συνεργασίας μεταξύ Ορθόδοξης Εκκλησίας και ΗΒΕ, σύμφωνα με την επιθυμία, τις ανάγκες και τις προϋποθέσεις που η Ορθόδοξη Εκκλησία έχει θέσει μέσω των Ορθοδόξων αντιπροσώπων στην ειδική επιτροπή των ΗΒΕ για τις σχέσεις με την Ορθόδοξη Εκκλησία. Η εισήγηση του καθηγητή Μ. Κωνσταντίνου είχε ιδιαίτερη βαρύτητα, καθώς ο ίδιος είναι μέλος της προαναφερθείσας επιτροπής, μέλος του Παγκόσμιου Διοικητικού Συμβουλίου των ΗΒΕ, μέλος της Επιτροπής για την Προώθηση των Σχέσεων των Βιβλικών Εταιριών με τις Εκκλησίες και πρόεδρος της Επιτροπής για τον Καθορισμό της Μεταφραστικής Πολιτικής.
Ο Κωνσταντίνος Ζάρρας, επίκουρος καθηγητής του Τμήματος Θεολογίας Αθηνών παρουσίασε κατά την έναρξη της πρώτης θεματικής ενότητας του συνεδρίου για την Αγία Γραφή και την Ανεξιθρησκία εισήγηση με θέμα “Pax deorum” και “Πάνθεον” ως θρησκευτικές και θεσμικές προϋποθέσεις για το Διάταγμα των Μεδιολάνων. Ο εισηγητής επεσήμανε σημαντικές εκφάνσεις της αρχαίας ρωμαϊκής ευσέβειας, την ιεροπραξία της evocatio και την επίτευξη της Pax deorum, με την ενσωμάτωση θεοτήτων των κατακτημένων, οι οποίες αποσκοπούσαν και στην ειρήνευση των λαών˙ μαζί δε με την αποθέωση του Ιουλίου Καίσαρα, έφεραν σε ύπαρξη το ονομαστό Πάνθεον στη Ρώμη. Μέσα από αυτό το πρίσμα, το Διάταγμα των Μεδιολάνων βρίσκεται σε ευθεία γραμμή εξέλιξης με το πνεύμα των προαναφερθέντων.
Ακολούθησε εισήγηση από τη λέκτορα του Ελληνικού Βιβλικού Κολεγίου Μυρτώ Θεοχάρους με θέμα «Η πίστη στην αποκλειστικότητα του Γιαχβέ και το ζήτημα της ανεκτικότητας προς τους πιστούς άλλων θρησκειών». Η εισηγήτρια, εξετάζοντας συγχρονικά τον συμβολισμό του κατ’ εξοχήν εχθρού του βιβλικού Ισραήλ, την Αίγυπτο, έδειξε πως υπάρχουν αρκετά στοιχεία στα κείμενα ικανά να υπονομεύσουν τη μονόπλευρη απεικόνιση του «εχθρού», και η χρήση των κειμένων για υποστήριξη μιας εθνικής ανωτερότητας ή βίας προς τον Άλλο δεν είναι παρά το αποτέλεσμα μιας επιλεκτικής ανάγνωσης των Γραφών. Η αποκλειστικότητα του Γιαχβέ δεν ισούται με μη-ανεκτικότητα. Αντίθετα, προϋποθέτει ότι ο Γιαχβέ είναι εξίσου ενεργός στην ιστορία κάθε έθνους και συνεπώς, ακόμα κι ο «εχθρός» αποτελεί μέρος του εσχατολογικού ορίζοντα των πιστών παρόλο που αυτό μπορεί να μην είναι ορατό στο παρόν.
Ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα ήταν η εισήγηση του π. Σεβαστιανού Φρέρη, Διευθυντή της Βιβλιοθήκης των Ιησουιτών στην Αθήνα με θέμα «Ο λαός του Θεού και οι λαοί του κόσμου. Σκέψεις στο Μκ. 16,15, αναφερόμενος και στο Ησ. 11,10-12 και σχετικές αποφάσεις της Β΄ Βατικανής Συνόδου».
Στην ίδια θεματική ενότητα παρουσιάστηκε η εισήγηση του λέκτορα του Ελληνικού Βιβλικού Κολεγίου Στέφανου Μιχαλιού με θέμα «Η ανοχή εν όψει της αποκλειστικής ερμηνείας. Η πρώιμη Χριστιανική ερμηνεία του Ιουδαϊσμού στο πλαίσιο της θρησκευτικής ανοχής (Ιω 8,44 και Απ 2,9• 3,9)». Ο εισηγητής ξεκίνησε με τη διαπίστωση ότι πολλοί σχολιαστές βλέπουν στο ευαγγέλιο του Ιωάννη μια έντονη φυλετική αντισημιτική διάσταση, ή στην καλύτερη περίπτωση μια θρησκευτική αντι-ιουδαϊκή στάση. Αυτό συμβαίνει ιδιαίτερα με τη χρήση του όρου «Ιουδαίοι», ο οποίος χρωματίζεται ως επί το πλείστον αρνητικά, ως μια ομάδα επιθετική, που επανειλημμένα παρανοεί την αλήθεια του Θεού, και συνεπώς δεν ανήκει σε αυτόν. Πώς μπορεί να κατανοηθεί αυτή η στάση του ευαγγελίου προς τους «Ιουδαίους» στο πλαίσιο της θρησκευτικής ανοχής και της αγάπης; Η εισήγηση επιχείρησε την ανασύνθεση της πρώιμης χριστιανικής αντίληψης του Ιουδαϊσμού σύμφωνα με το ευαγγέλιο του Ιωάννη, ώστε να κατανοηθεί το ιστορικό και ερμηνευτικό πλαίσιο στο οποίο εκφέρονται οι δηλώσεις του.
Στη δεύτερη θεματική ενότητα για την θέση της Αγίας Γραφής στον σύγχρονο κόσμο ο Αθανάσιος Παπαθανασίου, Δρ Θεολογίας και αρχισυντάκτης του περιοδικού «Σύναξη» εισηγήθηκε το θέμα «Απελπισία και απελευθέρωση. Πανανθρώπινες διαδρομές με τη Βίβλο». Η κραυγή και ο στεναγμός του αδικημένου, που υψώνεται στον ουρανό και φτάνει στα αυτιά του Θεού, αποτελεί σημαντικό άξονα της Γραφής και πανανθρώπινη εμπειρία. Το Ευαγγέλιο έρχεται ως ανταπόκριση απελευθερωτική, πράγμα που αποτυπώνεται στις ιστορικές διαδρομές πολλών λαών. Η απελευθέρωση είναι ουσιαστικός άξονας και της καταλλαγής, αφού αμφότερες σημαίνουν τη ρήξη με το κακό και την ανάδυση ενός ριζικά νέου κόσμου.
Στη συνέχεια, η Αικατερίνη Τσαλαμπούνη, λέκτωρ του τμήματος Ποιμαντικής και Κοινωνικής Θεολογίας του ΑΠΘ, παρουσίασε τη μελέτη της με θέμα «‘Ζητεῖτε δὲ πρῶτον τὴν βασιλείαν καὶ τὴν δικαιοσύνην αὐτοῦ, καὶ ταῦτα πάντα προστεθήσεται ὑμῖν’ (Μτ 6,33): Μια βιβλική πρόταση προσέγγισης του παγκόσμιου αιτήματος για δικαιοσύνη». Στην εισήγηση εξετάστηκε ο τρόπος που παρουσιάζεται η δικαιοσύνη μέσα στην Αγία Γραφή με αφετηρία το γνωστό χωρίο Μτ 6, 33 από την επί του Όρους Ομιλία. Ειδικότερα υποστηρίχθηκε ότι η δικαιοσύνη εδώ (α) πρέπει να κατανοηθεί λαμβάνοντας υπόψη την παλαιοδιαθηκική αντίληψη για αυτήν, όπου είναι μία σώζουσα ενέργεια του Θεού κι απορρέει από το έλεος και την πιστότητά του και (β) συνδέεται άμεσα με την έννοια της Βασιλείας, ως της νέας πραγματικότητας σχέσεων ανθρώπου με τον Θεό, τον συνάνθρωπο και την υπόλοιπη δημιουργία. Η δικαιοσύνη ως γνώρισμα της Βασιλείας του Θεού εκδηλώνεται ως κάλεσμα προς όλους, ως χαρά και περιχώρηση αλλά κι ως αμφισβήτηση των κατεστημένων δομών εξουσίας. Είναι το μόνιμα ζητούμενο για τους ανθρώπους της Βασιλείας του Θεού αλλά και το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό τους.
Ο Σεβ. Μητροπολίτης Ζιμπάμπουε Σεραφείμ του Πατριαρχείου Αλεξανδρείας παρουσίασε την ενδιαφέρουσα εισήγησή του για την θρησκευτική ανεκτικότητα στην Αφρικανική ήπειρο, όπου η Ιεραποστολή για τη διάδοση του Ευαγγελικού μηνύματος βρίσκεται σε πλήρη άνθηση.
Ο Σεβ. Μητροπολίτης Αλεξανδρουπόλεως Άνθιμος ανέπτυξε την ανάγκη για ανεκτικότητα και εντατικοποίηση της συνεργασίας ανάμεσα στις δυο όχθες του Αιγαίου πελάγους, ανάμεσα στην Ελλάδα και την Τουρκία στην αρχή της δεύτερης δεκαετίας του 21ου αιώνα.
Ζωηρό ενδιαφέρον στους παριστάμενους προκάλεσε η εισήγηση του Dr. Simon Crisp, του συντονιστή των Μεταφραστικών Προγραμμάτων και Επιστημονικών Εκδόσεων των Ηνωμένων Βιβλικών Εταιριών με θέμα «Why Translate the Bible for Muslims?». Ο Dr. Simon Crisp έχει εργαστεί για παραπάνω από τρεις δεκαετίες στη μετάφραση του βιβλικού κειμένου. Τα περισσότερα από τα προγράμματα στα οποία συμμετείχε αφορούσαν μεταφράσεις για το μουσουλμανικό κοινό (Ρωσία, Καύκασος και Κεντρική Ασία). Στην εισήγησή του ανέλυσε τα προβλήματα σχετικά με το ζήτημα της μετάφρασης της Βίβλου για μουσουλμάνους και τις επιπλοκές που υπάρχουν στις τεχνικές της μετάφρασης. Μία από τις απαντήσεις που έδωσε στο γενικότερο ερώτημα της εισήγησής του ήταν ότι η μετάφραση της Βίβλου για τους μουσουλμάνους, όπως και για οποιοδήποτε μη χριστιανικό κοινό, θα πρέπει να γίνει κατανοητή μέσα σε ένα ευρύτερο ιεραποστολικό πλαίσιο. Προσφέρουμε τη μετάφραση της Βίβλου μας, ως μία πράξη αγάπης, χωρίς προκατάληψη για το κατά πόσο θα γίνει αποδεκτή, και χωρίς καμία διάθεση να μειώσουμε τον παραλήπτη.
Η τρίτη θεματική ενότητα του συνεδρίου για την Αγία Γραφή στη Χριστιανική Οικουμένη άνοιξε με την πολύ ενδιαφέρουσα εισήγηση του Σεβ. Μητροπολίτη Μεσσηνίας Χρυσόστομου, Καθηγητή Θεολογίας του πανεπιστημίου Αθηνών.
Ο Σεβ. Μητροπολίτης Μεσσηνίας ανέπτυξε το ενδιαφέρον θέμα της επικαιρότητας του βιβλικού λόγου υπό το φως της πατερικής ερμηνευτικής. «Το ζήτημα της επικαιρότητας και της ερμηνείας του βιβλικού λόγου είναι θέμα θεολογικών αρχών και κριτηρίων και αφετέρου υπαρξιακής προοπτικής όχι έκφραση κάποιας φιλελεύθερης ή συντηρητικής ιδεολογίας ή ηθικής αντίληψης ή συμπεριφοράς» ανέφερε μεταξύ άλλων ο κ. Χρυσόστομος στην εισήγησή του, η οποία προκάλεσε το ζωηρό ενδιαφέρον πολλών συμμετεχόντων με ένα κύκλο ερωτήσεων και απαντήσεων επί της εισήγησής του.
Ο fr. Rosario Scorgnamiglio, καθηγητής στο Instituto di Teologia Ecumenica “San Nicola” του Bari, ανέπτυξε σε άπταιστα ελληνικά την εισήγησή του για τις νέες προοπτικές στην κατανόηση της Βίβλου μετά την Β’ Βατικανή Σύνοδο και την ερμηνευτική του διαλόγου.
Η Βασιλική Σταθοκώστα, λέκτωρ του Τμήματος Θεολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών μίλησε για τη θέση της Αγίας Γραφής στην οικουμενική κίνηση και ειδικότερα στο Παγκόσμιο Συμβούλιο Εκκλησιών. Σε τρεις ενότητες μελέτησε α) τον ενοποιητικό ρόλο της Αγίας Γραφής για τους χριστιανούς, καθώς αποτελεί την κοινή κληρονομιά τους, β) τον ρόλο της Αγίας Γραφής στους θεολογικούς διαλόγους και τα θεολογικά ζητήματα που ανακινεί η μελέτη της από διαφορετικές Εκκλησίες και Ομολογίες και γ) συγκεκριμένες μελέτες – σταθμούς στη διαδρομή των Εκκλησιών με την Αγία Γραφή. Από την εισήγησή της προέκυψαν ιδιαίτερα ενδιαφέροντα συμπεράσματα για α) τα σημεία συμφωνίας των Εκκλησιών-μελών της Πίστης και Τάξης, της σημαντικότερης Επιτροπής του ΠΣΕ, για τις θεολογικές και ερμηνευτικές προϋποθέσεις, όπως και για τη μέθοδο και τους στόχους μελέτης της Αγίας Γραφής μέχρι τη δεκαετία του ’50, β) την υπέρβαση του διπόλου «Sola Scriptura» ή «Γραφή και Παράδοση» που έχει πλέον επιτευχθεί στο πλαίσιο της οικουμενικής κίνησης και γ) την πορεία για αναζήτηση ορισμένων ερμηνευτικών αρχών κοινά αποδεκτών από τις Εκκλησίες – μέλη του ΠΣΕ.
Στη συνέχεια ο Jeffrey W. Baldwin, καθηγητής του Ελληνικού Βιβλικού Κολεγίου, εξέτασε την πρόσληψη του 4ου κεφαλαίου του Ιωάννη από διάφορους εκκλησιαστικούς πατέρες, μεταρρυθμιστές και σύγχρονους ερμηνευτές ανά τους αιώνες. Η ιστορία της Σαμαρείτισσας προσφέρει εύφορο έδαφος για ανάλυση λόγω της ελλειπτικής περιγραφής της γυναίκας, γεγονός που αποτελεί εφαλτήριο ερμηνείας προς διάφορες κατευθύνσεις. Μέσω της ιστορίας της πρόσληψης αναδεικνύεται πως η «αιρετική» γυναίκα ερμηνεύεται κυρίως αρνητικά από τους διάφορους ιστορικούς ερμηνευτές (με εξαίρεση τον Χρυσόστομο) και αυτό οφείλεται κυρίως στις πολιτισμικές γνώσεις και τις δογματικές διαμάχες με τους εκάστοτε «αιρετικούς» της δικής τους εποχής. Οι ερμηνευτικοί περιορισμοί κάθε γενιάς, λοιπόν, γίνονται ορατοί μόνο με την έκθεση στην ερμηνεία του Άλλου. Το κείμενο μπορεί να γίνει ζωή όταν οι έχοντες συνείδηση ότι κατέχουν το ζωντανό νερό, δεν μένουν στην αυτοτέλειά τους, αλλά κατά το πρότυπο της ενσάρκωσης, καταδέχονται να δεχτούν ένα ποτήρι νερό από τα χέρια αντίστοιχων σημερινών «Σαμαρειτών».
Οι εργασίες του διήμερου συνεδρίου κατέληξαν σε συζήτηση στρογγυλής τράπεζας όπου παρουσιάστηκε το έργο της Ελληνικής Βιβλικής Εταιρίας στην υπηρεσία των Εκκλησιών.
Επιστημονική Επιτροπή
– Μιλτιάδης Κωνσταντίνου, Καθηγητής Τμήματος Θεολογίας ΑΠΘ
– Χρήστος Καρακόλης, Αναπληρωτής Καθηγητής Τμήματος Θεολογίας ΕΚΠΑ
– Βασιλική Σταθοκώστα, Λέκτωρ Τμήματος Θεολογίας ΕΚΠΑ
Οργανωτική Επιτροπή
– Σεβ. Μητροπολίτης Δημητριάδος & Αλμυρού κ. Ιγνάτιος, Πρόεδρος της Ελληνικής Βιβλικής Εταιρίας
– Μάριος Μπέγζος, Κοσμήτωρ Θεολογικής Σχολής ΕΚΠΑ
– Μιχαήλ Χατζηγιάννης, Διευθυντής της Ελληνικής Βιβλικής Εταιρίας
– Καθολικός Αρχιεπίσκοπος Κερκύρας κ. Ιωάννης Σπιτέρης
– Ιωάννης Κρεμμύδας, Καθηγητής στο Ελληνικό Βιβλικό Κολέγιο
– π. Ιγνάτιος Σωτηριάδης, Γραμματέας της Συνοδικής Επιτροπής της Εκκλησίας της Ελλάδος επί των Διορθοδόξων και Διαχριστιανικών Σχέσεων
– Κωνσταντίνος Ζάρρας, Επίκουρος Καθηγητής Τμήματος Θεολογίας ΕΚΠΑ
– Γεώργιος Σώχος, Υπεύθυνος Δημοσίων Σχέσεων της Ελληνικής Βιβλικής Εταιρίας
