Εισήγηση στο πλαίσιο των τριήμερων εκδηλώσεων του Τμήματος Θεολογίας του ΑΠΘ για την επέτειο των 1150 χρόνων από την αποστολή των Θεσσαλονικέων ιεραποστόλων Κυρίλλου και Μεθοδίου, φωτιστών των Σλάβων στη Μεγάλη Μοραβία
Η ερμηνεία της παλαιάς σλάβικης ιστορίας αποτελεί ένα πολύ ενδιαφέρον, αλλά και δύσκολο εγχείρημα. Οι παλαιοί Σλάβοι ήταν ένας λαός ο οποίος από την αρχή της «δημιουργίας» ήταν διωκόμενος, κυρίως επειδή είχε μεγάλη συμπάθεια και αγάπη προς το χριστιανισμό. Η γλώσσα των Σλάβων έχει μεγάλη ιστορία. Για οικονομία χρόνου όμως επιτρέψτε μου να ξεκινήσω με την πιο σημαντική στιγμή για το σλάβικο λαό. Η τελειοποίηση της γλώσσας αλλά και του πολιτισμού ξεκινάει με την άφιξη των Αγίων Κυρίλλου και Μεθοδίου, αλλά και των μαθητών τους, ιδιαίτερα του Ναούμ και του Κλήμης της Αχρίδας. Ο Κωνσταντίνος (και μετέπειτα με το μοναστικό όνομα, Κύριλλος) και ο Μεθόδιος ήταν αδέλφια Θεσσαλονικείς, τους οποίους έστειλαν οι Βυζαντινοί τον 9ο αιώνα μ.Χ. να διαδώσουν τον Χριστιανισμό και αναπόφευκτα την παιδεία και τον πολιτισμό τους, και να συμβάλουν στην καλλιέργεια και τον εμπλουτισμό της γλώσσας, δεδομένου ότι ήταν γνώστες της. Τα αδέλφια στάλθηκαν από τον τότε Βυζαντινό αυτοκράτορα Μιχαήλ Γ΄ μετά από θερμή παράκληση του πρίγκιπα της Μοραβίας Ράστισλαβ, ο οποίος αναγνώριζε το ρόλο της παιδείας και των γραμμάτων.
Οι άγιοι δάσκαλοι ήταν πολύ καλά προετοιμασμένοι για αυτό το δύσκολο αλλά και ευλογημένο έργο. Ο Κύριλλος συνέταξε το πρώτο σλαβικό αλφάβητο, το γλαγολιτικό, από το οποίο προέκυψε και το κυριλλικό στην Πρέσλαβα, και μαζί με αυτό μετέφρασε και τα ποιο σημαντικά βιβλία στη σλαβική. Ο Μεθόδιος μετέφρασε τη Βίβλο και προσπάθησε να μεταφέρει τη θεία λειτουργία στη σλάβικη γλώσσα. Αυτοί στην ουσία είναι οι δημιουργοί της πρώτης σλαβικής λογοτεχνίας και της λογοτεχνικής γλώσσας, η οποία συνεχίζεται μέχρι και σήμερα. Η Ορθοδοξία μεταδόθηκε και ενισχύθηκε στις βόρειες χώρες κατά τη διάρκεια όλων των αιώνων χάρη στη σλάβικη γλώσσα, η οποία ήταν κατανοητή τόσο από τους κληρικούς όσο και από τους λαϊκούς. Ακολούθως οι Ούγγροι, οι οποίοι ήρθαν μετά τον Κύριλλο και Μεθόδιο, έλαβαν στην αρχή το χριστιανισμό από τους Ορθόδοξους Σλάβους, ιδιαιτέρως από τους Σέρβους, αλλά αργότερα, επειδή έλαβαν τη βασιλεία από τον Πάπα, πλησίασαν την λατινική Εκκλησία. Η ενίσχυση της Ορθοδοξίας μεταξύ όλων των Σέρβων, παίρνοντας ως βάση τους Αγίους Κύριλλο και Μεθόδιο, έγινε κυρίως κατά τη διάρκεια της ιεραποστολής του πρώτου αρχιεπισκόπου της Σερβίας, του Αγίου Σάββα, μέχρι και την πτώση της Σερβίας στα χέρια των Τούρκων, αλλά και μετά την παλινόρθωση του Πατριαρχείου του Πέτς το 1557.
Οι πράξεις των αγίων δασκάλων Κυρίλλου και Μεθοδίου δεν είναι τόσο εύκολο να περιγραφούν. Η όλη παιδεία, αλλά και ο πολιτισμός των Σλάβων κατά κύριο λόγο θεμελιώνεται στο έργο των αγίων αδελφών. Επειδή έχουν κάνει τόσο σημαντικά έργα για τους Σλάβους, τους θυμόμαστε μέχρι και σήμερα, ιδιαιτέρως στη Σερβία, ως αποστόλους των Σλάβων. Μετά από όλα όσα ιστορικά αναφέραμε παραπάνω μπορούμε σιγά, σιγά να μπούμε και στην ουσία του θέματός μας: πώς οι Άγιοι συνδέονται με τους σλαβικούς λαούς, ειδικά με τους Σέρβους; Πόσο κοντά είμαστε σε αυτούς, και ποια είναι η σημασία που αποδίδεται σε αυτούς τους πολύ σημαντικούς και γνωστούς αγίους;
Από την άφιξή τους στη Μοραβία φαίνεται η στενή σχέση μεταξύ του ελληνικού πνεύματος και του σλαβικού λαού. Ο πρίγκιπας Ράστισλαβ ήταν πολύ φιλόξενος απέναντι στους δυο άγιους δασκάλους και ευχαρίστησε θερμά τον Βυζαντινό αυτοκράτορα, επειδή έστειλε κυριολεκτικά δυο άριστους ανθρώπους, για να φωτίσουν το δρόμο, να συμβάλουν στην ενίσχυση της πίστης και να βοηθήσουν στην καλλιέργεια της πνευματικής ζωής των Σλάβων, οι οποίοι μόλις ξεκίνησαν να γνωρίζουν το Χριστιανισμό και τον πραγματικό πολιτισμό.
Αυτή η σχέση, η αγάπη και ο αλληλοσεβασμός των δύο λαών στην πραγματικότητα κρατάει μέχρι και σήμερα. Τα δύο αδέλφια είχαν έρθει αποφασισμένοι να προσφέρουν κάτι καλό προς τον όμορό τους λαό, προκειμένου να βοηθήσουν όσο περισσότερο γίνεται, για να μεγαλώσει η αγάπη μεταξύ τους και οι δεσμοί τους να γίνουν ισχυρότεροι. Φυσικά αυτό το πέτυχαν.
Η άφιξή τους έγινε την κατάλληλη στιγμή: ήξεραν τι έκαναν και ήταν πανέτοιμοι για κάθε ενδεχόμενο, γεγονός που έπαιξε πολύ μεγάλο ρόλο στα μάτια των προγόνων μας. Ο σλαβικός κόσμος χρειαζόταν πολύ μεγάλη βοήθεια, διότι η παιδεία ήταν ελλιπής και η πίστη στο Χριστιανισμό ήταν στα σπάργανα. Έτσι καλύτερη βοήθεια δεν μπορούσαν να τύχουν. Κι εμείς ακόμη και σήμερα, μετά από τόσους αιώνες, εξακολουθούμε να μαθαίνουμε από αυτούς, τους αγίους μας, τους δημιουργούς της παιδείας και της λογοτεχνίας μας, τους αποστόλους μας, τους οποίους αισθανόμαστε ότι βρίσκονται πάντα μαζί μας.
Σχεδόν όλες οι σλάβικες χώρες συνδέονται στενά με αυτούς τους Αγίους. Στην πραγματικότητα σήμερα δεν υπάρχει ούτε ένας μορφωμένος άνθρωπος στις σλάβικες χώρες που να μην γνωρίζει ποιοι είναι οι Άγιοι Κύριλλος και Μεθόδιος. Όλα αυτά αποδεικνύουν πόση αγάπη υπάρχει προς τους δύο Αγίους από τους Σλάβους, ειδικά από τους Σέρβους. Το ενδιαφέρον των Σέρβων και των άλλων σλαβικών λαών για το έργο των δυο Αγίων αδελφών Κυρίλλου και Μεθοδίου αυξάνεται καθημερινά. Το όνομά τους εμφανίζεται όχι μόνο στη θρησκευτική ζωή, τα εκκλησιαστικά ημερολόγια, και τις τελετουργίες, αλλά και σε πολιτιστικές και εκπαιδευτικές δραστηριότητες και το δημόσιο βίο. Πολλές εκκλησίες, μοναστήρια, μνημεία, εκκλησιαστικά λύκεια και γυμνάσια, εκκλησιαστικές χορωδίες είναι αφιερωμένες στους Αγίους Κύριλλο και Μεθόδιο, σε όλο το σλαβικό κόσμο, αλλά κυρίως στη Σερβία. Για παράδειγμα: Ένα από τα μεγαλύτερα, πιο γνωστά και πρόσφατα εκκλησιαστικά λύκεια βρίσκεται στο Νις (νότια Σερβία), και φέρει το όνομα των πολυαγαπημένων αγίων μας. Επιπλέον, υπάρχουν και πολλές άλλες εκκλησίες, πολλά άλλα θεσμικά όργανα στην πρωτεύουσα, στο Βελιγράδι, και φυσικά σε άλλες πόλεις σε ολόκληρη τη Σερβία. Οδοί και πλατείες σε πολλές από τις πόλεις μας έχουν τα ονόματα των Αγίων Κυρίλλου και Μεθοδίου, αλλά και πολλοί σύγχρονοι ναοί αφιερώνονται στους Αγίους. Στο Βελιγράδι, πριν από μερικά χρόνια είχε ανεγερθεί ένα άγαλμα των Αγίων Κυρίλλου και Μεθοδίου. Από την αγαπημένη Ελλάδα δεν μπορώ να ξεχάσω ότι ακόμη και στο Κιλκίς λειτουργούσε εκκλησιαστικό λύκειο και γυμνάσιο αφιερωμένο στους Αγίους Κύριλλο και Μεθόδιο, στο οποίο και άκουσα τα πρώτα μαθήματα ελληνικής γλώσσας, ενώ στην παραλία της Θεσσαλονίκης, όπου τώρα σπουδάζω δεσπόζει ναός προς τιμήν τους και άγαλμα τους στο πλαϊνό πάρκο με το σλαβικό αλφάβητο. Επίσης στην παραλίμνια οδό την Αχρίδας των γειτονικών Σκοπίων υπάρχει άγαλμα των Αγἰων, καθώς επίσης και στο Κίεβο της Ουκρανίας. Και η εθνική βιβλιοθήκη της Βουλγαρίας στη Σόφια φέρει το όνομά των αγίων και στην είσοδό του υπάρχει άγαλμά τους. Συμπερασματικά, η προσφορά των δύο αγίων αδελφών και δασκάλων είναι πολύ μεγάλη: η δική τους αποστολική διακονία στους Σλάβους είναι ανεκτίμητη και ασύγκριτη.
Όλα τα παραπάνω είναι αποδείξεις της πίστεως και αγάπης προς τους αγαπητούς μας δασκάλους, οι οποίοι είχαν αγωνιστεί τόσο πολύ για όλους μας: έδωσαν τον καλύτερό τους εαυτό, για να δημιουργήσουν ένα νέο αλφάβητο για τη σωστή θεμελίωση της παιδείας, της θρησκείας και του πολιτισμού. Έτσι, με βάση όλα αυτά τα στοιχεία με πολύ μεγάλη περηφάνια μπορούμε να πούμε ότι την παιδεία, τον πολιτισμό και τη λογοτεχνία έχουμε λάβει από τους Έλληνες, οι οποίοι ήταν πάντα δίπλα μας, σε μας τους Σλάβους, αλλά ιδιαιτέρως στην αδελφική τους χώρα, τη Σερβία.
Νιώθω την υποχρέωση να καταθέσω τη δική μου προσωπική μαρτυρία, όταν μόνος μου διαπίστωσα κατά τη φοίτησή μου σε σχολεία της αγαπητής μου Ελλάδας την ισχυρή σχέση, αγάπη και υποστήριξη, που μόλις προανέφερα, οι οποίες πάντα υπήρχαν, και ελπίζω ειλικρινά ότι θα συνδέουν τους δύο λαούς.
Κλείνοντας θα ήθελα, με αφορμή αυτό το έτος που γιορτάζουμε τα 1150 έτη από την δημιουργία της παιδείας και του πολιτισμού όλων των Σλάβων, ειλικρινά να ευχαριστήσω εξ ονόματος όλων των σλαβικών λαών, κυρίως της πατρίδας μου, της Σερβίας, εσάς, αγαπητοί μας αδελφοί, Έλληνες, και όλους τους προγόνους σας, και ιδιαιτέρως τους Αγίους δασκάλους Κύριλλο και Μεθόδιο, για όλα αυτά που μας έχετε προσφέρει, και επειδή είστε πάντα μαζί μας, και περισσότερο από όλα διότι, έχοντάς μας δώσει την παιδεία, τον πολιτισμό και το χριστιανισμό, μας χαρίσατε το νέο μας κόσμο, πιστεύοντας ότι όλα αυτά προήλθαν και θα συνεχίσουν να υπάρχουν από την αγάπη της ενότητας της Ορθοδοξίας.
