Η εισήγηση του επίκουρου καθηγητή του Τμήματος Θεολογίας ΑΠΘ στο 15ο Διαχριστιανικό Συμπόσιο στην Ασίζη με θέμα «Η πνευματικότητα ως πρόκληση για τον σημερινό κόσμο»
Αν η πνευματικότητα αποτελεί πρόκληση για τον σύγχρονο κόσμο, κατά την εποχή της δημόσιας δράσης του Ιησού η πλέον γνωστή πρόκληση που αυτός αντιμετώπισε σύμφωνα με τις πληροφορίες των ευαγγελίων είναι αναμφίβολα εκείνη που καταγράφεται σε δύο από αυτά με τη μορφή τριών πειρασμών. H διήγηση των πειρασμών του Ιησού δημιουργεί αρκετά προβλήματα στους σύγχρονους αναγνώστες της Κ.Δ. Θα λέγαμε πως αποτελεί αναμφίβολα πρόκληση και για τη σύγχρονη ερμηνευτική. Ωστόσο εμείς θα εστιάσουμε το ενδιαφέρον μας εδώ στην αφηγηματική λειτουργία του κειμένου και κυρίως στο θεολογικό του στόχο χωρίς να επιμείνουμε σε θέματα όπως η ιστορία της σύνταξης και η ιστορικότητα της εν λόγω διήγησης.
Η διήγηση των πειρασμών του Ιησού διασώζεται μόνο στους συνοπτικούς ευαγγελιστές. Το κατά Ιωάννην δεν περιέχει τους πειρασμούς του Ιησού. Από τους συνοπτικούς ο Μάρκος δεν περιέχει το διάλογο μεταξύ Ιησού και διαβόλου. Συνεπώς η διήγηση των πειρασμών του Ιησού στην έρημο, όπως είναι σήμερα γνωστή στον χριστιανικό κόσμο, περιέχεται μόνο στα ευαγγέλια του Ματθαίου και του Λουκά. Η βασικότερη διαφορά στις εκδοχές του Ματθαίου και του Λουκά είναι η σειρά των δύο τελευταίων πειρασμών. Ο δεύτερος στη σειρά του Ματθαίου έχει τοποθετηθεί τελευταίος στο κατά Λουκάν και ο τρίτος έχει γίνει αντίστοιχα δεύτερος. Θεωρούμε πως αυτός ο οποίος διατήρησε τη σειρά που είχε η διήγηση στην Πηγή των Λογίων είναι ο Ματθαίος, ενώ ο Λουκάς για να εξυπηρετήσει τους δικούς του θεολογικούς στόχους μετακίνησε τον δεύτερο πειρασμό στη θέση του τρίτου. Η εκδοχή του Ματθαίου έχει μια κλιμάκωση των πειρασμών και έτσι θα πρέπει να είναι αυθεντικότερη. Αντίθετα ο Λουκάς τοποθέτησε τη σκηνή του πειρασμού στο ναό της Ιερουσαλήμ τελευταίο στη σειρά για να τη συνδέσει με το πάθος και τον θάνατο του Ιησού.
Ο Ματθαίος και ο Λουκάς δανείζονται τη διήγηση των πειρασμών του Ιησού από την Πηγή των Λογίων (Q). Πριν περάσουμε στους τρεις πειρασμούς ορισμένα ερωτήματα προκύπτουν αβίαστα. Τι είδους ιστορία έχουμε εδώ; Γιατί καταγράφεται ένας περίεργος διάλογος με παράθεση χωρίων που θυμίζει δύο ραββίνους να συζητούν έντονα σχετικά με χωρία της Γραφής; Ακόμη πιο εντυπωσιακή ίσως είναι η ειρωνεία ο σύγχρονος αναγνώστης να βρίσκει στο ίδιο ευαγγέλιο τις διηγήσεις του χορτασμού των πέντε (Μτ. 14:13-21) και των τεσσάρων χιλιάδων (Μτ. 15:32-39), όπου ο Ιησούς κάνει το θαύμα που συνδέεται με την τροφή, τη διήγηση της μεταμόρφωσης (Μτ. 17:1-13), όπου έχουμε παρέμβαση του Θεού και τη διήγηση της αποστολής των μαθητών (Μτ. 28:16-20) στην οποία ανακοινώνεται η εξουσία του Ιησού στον ουρανό και τη γη.
Αν μείνουμε στο συμβολικό στοιχείο της διήγησης, έχουμε ένα είδος παραβολής που έχει όμως διδακτικό στόχο. Δεν θα πρέπει επίσης να παραβλέψουμε το ενδεχόμενο η διήγηση να έχει συνταχθεί είτε για κατηχητικούς λόγους, είτε με απολογητική ή πολεμική διάθεση κατά της μαγείας, των εσφαλμένων μεσσιανικών αντιλήψεων της εποχής, ακόμη και της παρουσίασης του Ιησού ως θαυματοποιού. Πιστεύουμε πως εδώ έχουμε ένα χριστιανικό χαγγαδικό μιδράς, το οποίο παρουσιάζει τους πειρασμούς του Υιού του Θεού στηριζόμενο στο Δτ. 6:5.
Περιέργως η διήγηση των πειρασμών του Ιησού συνδέεται με διηγήσεις στα συνοπτικά στις οποίες περιγράφονται διάφοροι πειρασμοί. Κατά τη σταύρωση του Ιησού στο Μτ. 27:39-43 ο πειρασμός να κατεβεί ο Ιησούς από τον σταυρό και μάλιστα με την ίδια προϋπόθεση που θέτει ο διάβολος (εἰ υἱὸς εἶ τοῦ θεοῦ) στα Μτ. 4:3 και 6 δεν μπορεί παρά να προκαλεί ερωτήματα. Οι τρεις πειρασμοί φέρνουν επίσης στο νου του αναγνώστη το περιστατικό στη Γεθσημανή (Μτ. 26:36-46) αλλά και την τριπλή άρνηση του Πέτρου (Μτ. 26:69-75).
Στην ιστορία της ερμηνείας της διήγησης των πειρασμών αρκετά νωρίς οι εκκλησιαστικοί συγγραφείς πρότειναν συγκεκριμένα αμαρτήματα για κάθε έναν από αυτούς. Η δική τους επίδραση υπήρξε καθοριστική με αποτέλεσμα οι σύγχρονοι χριστιανοί να αντιλαμβάνονται ακριβώς έτσι τους τρεις πειρασμούς του Χριστού. Κατά συνέπεια η λαιμαργία, η ματαιοδοξία και η φιλοδοξία εμφανίστηκαν στις ερμηνευτικές προσπάθειες να κατανοηθεί η συγκεκριμένη διήγηση παραινετικά προκειμένου τα μέλη της Εκκλησίας να αποφεύγουν τους παραπάνω πειρασμούς, όπως έκανε ο Κύριος. Ο Αμβρόσιος είναι ο πρώτος ο οποίος πρότεινε μια τέτοια σύνδεση. Για γαστριμαργία, φιλαργυρία και κενοδοξία κάνει λόγο ο Μάξιμος ο Ομολογητής αργότερα. Περισσότερο όμως επιτυχημένη είναι η κατανόηση από τον Ντοστογιέφσκι στους αδελφούς Καραμαζόφ. Στο κεφάλαιο του μεγάλου ιεροεξεταστή οι τρεις πειρασμοί γίνονται αντιληπτοί σε σύνδεση με τρεις καταστάσεις προκλήσεις για τον άνθρωπο. Αυτές είναι το θαύμα, το μυστήριο και η κυριαρχία.
Μπορούμε τώρα να δούμε αναλυτικά τους τρεις πειρασμούς του Ιησού και τη λειτουργία τους σε σχέση με τη ζωή των πιστών του σύγχρονου κόσμου. Θα ακολουθήσουμε τη σειρά του Ματθαίου καθώς τη θεωρούμε αυθεντικότερη από εκείνη του Λουκά.
1ος πειρασμός (Μτ. 4:3-4//Λκ. 4:3-4)
Ο πρώτος πειρασμός του διαβόλου αφορά την τροφή. Ο διάβολος ζητά από τον Ιησού να μετατρέψει μερικές πέτρες που του υποδεικνύει σε ψωμιά. Πίσω από το συγκεκριμένο πειρασμό δεν μπορούμε να μη δούμε την πείνα του Ισραήλ στην έρημο και φυσικά τη θαυματουργική παρέμβαση του Θεού με το μάννα (Εξ. 16:14-16). Ο πειρασμός δεν συνίσταται στο να φανερωθεί η δύναμη του Υιού του Θεού προκαλώντας ένα θαύμα αλλά να προκληθεί ο Ιησούς να ενεργήσει ανεξάρτητα από τη θέληση του Πατέρα του.
Η φράση του διαβόλου «εἰ υἱὸς εἶ τοῦ θεοῦ» προς τον Ιησού είναι καθοριστική στη διήγηση, αφού επαναλαμβάνεται και στον επόμενο πειρασμό. Όλοι οι πειρασμοί ουσιαστικά έχουν στόχο να κλονίσουν αυτήν ακριβώς την ιδιότητα του Ιησού. Αυτή υπάρχει ακόμη και στον τρίτο πειρασμό (Μτ. 4:9) όπου η φράση «εἰ υἱὸς εἶ τοῦ θεοῦ» δεν χρησιμοποιείται. To εἰ δεν εκφράζει κάποια αμφιβολία από πλευράς διαβόλου, ούτε από πλευράς αυτοσυνειδησίας του Ιησού. Η υιότητα του Ιησού αποτελεί την προϋπόθεση των πειρασμών του διαβόλου. Ο Ιησούς προκαλείται εδώ να δράσει ως Υιός του Θεού για δικό του όφελος και φυσικά ανεξάρτητα από το σχέδιο του Πατέρα του.
Ο Ματθαίος στον πρώτο πειρασμό έχει «εἰπὲ ἵνα οἱ λίθοι οὗτοι ἄρτοι γένωνται». Ο Λουκάς αντίθετα έχει στο παράλληλό του ενικό (4:3). Ο Ιησούς αν και πεινά δεν κάνει το θαύμα για να ικανοποιήσει τον εαυτό του. Η σύγκριση με τον Ισραήλ, ο οποίος όταν πεινούσε διαμαρτυρόταν και απαιτούσε από τον Θεό να τον θρέψει είναι αναπόφευκτη στο σημείο αυτό. Ο διάβολος επιθυμεί να κλονίσει την εμπιστοσύνη που ο Ιησούς έχει στον Πατέρα του και έτσι να αλλάξει το σχέδιο της σωτηρίας.
Η απάντηση του Ιησού στον πειρασμό του διαβόλου «οὐκ ἐπ᾽ ἄρτῳ μόνῳ ζήσεται ὁ ἄνθρωπος, ἀλλ᾽ ἐπὶ παντὶ ῥήματι ἐκπορευομένῳ διὰ στόματος θεοῦ» αποτελεί παράθεση από το Δτ. 8:3β. Για να αντιληφθεί κανείς τον πρώτο πειρασμό χρειάζεται να γνωρίζει το Δτ. 8:1-10. Η απάντηση του Ιησού συνοψίζει την εμπειρία του Ισραήλ. Έτσι ο Ιησούς παρουσιάζεται να απαντά στον διάβολο χρησιμοποιώντας τη Γραφή. Η συνάφεια του παραθέματος είναι η δοκιμασία του Ισραήλ στην έρημο και ειδικότερα η πείνα του λαού που ξεπεράστηκε με την θεϊκή αποστολή του μάννα. Στη παραπάνω φράση από το Δευτερονόμιο υπάρχει κάτι παράδοξο. Η αντίθεση μεταξύ ἄρτου και παντὶ ῥήματος ἐκπορευομένῳ διὰ στόματος θεοῦ δεν φαίνεται να είναι φανερή. Τα λόγια του Θεού δεν τρέφουν τον άνθρωπο. Εδώ όμως τίθεται το ζήτημα της προτεραιότητας κάποιων πραγμάτων. Αν ο Ιησούς χρειαζόταν τροφή, ο Θεός θα του την είχε ήδη προσφέρει. Ο Ιησούς αποφεύγει λοιπόν να χρησιμοποιήσει την ιδιότητά του ως Υιός του Θεού για την προσωπική του ικανοποίηση και υπακούει στο θέλημα του Πατέρα του. Η υπακοή έγκειται στο να επιθυμεί και να κάνει ο Υιός όσα ακριβώς επιθυμεί ο Πατέρας. Η θεολογική σκέψη του Ματθαίου εδώ κινείται στη λογική ότι ο πιστός θα πρέπει απλώς να ακούει τον Θεό. Μία από τις ιδιότητες που αποδιδόταν στις αναμενόμενες μεσσιανικές προσωπικότητες του Ιουδαϊσμού ήταν και η δυνατότητα παροχής τροφής στο λαό. Εδώ όμως δεν υπάρχει πλήθος, παρά μόνο ο πειράζων και ο ίδιος και έτσι δεν θα είχε νόημα η πραγματοποίηση ενός θαύματος για την πρόκληση εντύπωσης και φανέρωσης της δύναμης του Υιού του Θεού ή της αποκάλυψης της μεσσιανικότητάς του. Αυτό που δοκιμάζεται είναι η εμπιστοσύνη του Υιού στον Πατέρα και όχι ο μεσσιανικός του σκοπός.
Στη σημερινή εποχή τα επιτεύγματα της ανθρώπινης δημιουργίας με τη συνδρομή της τεχνολογίας έχουν δώσει την εντύπωση πως και ο ίδιος ο άνθρωπος είναι ικανός για την πρόκληση θαυμάτων. Το αποτέλεσμα είναι τα όρια να ξεπερνούνται σε διάφορες πτυχές του καθημερινού βίου, ενώ αυτές οι επιτυχίες πολύ συχνά να συμβαίνουν για τη δημιουργία εντυπώσεων και κυρίως την ανακάλυψη των δυνατοτήτων του σύγχρονου ανθρώπου. Ο πνευματικός άνθρωπος θα πρέπει όμως να αντιμετωπίσει αυτόν τον πειρασμό χωρίς αυτό να σημαίνει ότι θα πρέπει να αρνηθεί την πρόοδο. Θα πρέπει όμως να γνωρίζει και να αποφύγει να προσπαθεί ν’ ανατρέψει τη θέση και το ρόλο του στο δημιουργικό πλάνο του Θεού.
Οι Εκκλησίες ανταποκρινόμενες στην τρέχουσα πραγματικότητα, η οποία μαστίζεται από μια πολύ σκληρή οικονομική κρίση κάνουν σίγουρα ό,τι μπορούν προκειμένου να καλύψουν τις βασικές ανάγκες των ανθρώπων. Η παροχή τροφής σε όσους έχουν εξαθλιωθεί είναι αξιέπαινη πράξη συμπαράστασης. Δεν θα πρέπει όμως να γίνει αφορμή οι εκκλησιαστικοί φορείς αυτών των υπηρεσιών να πέσουν στον πειρασμό να κατανοήσουν τους εαυτούς τους με μεσσιανικά πρότυπα. Αυτός που παρέχει το καθημερινό φαγητό συντηρεί τον άνθρωπο στη ζωή αλλά δεν αντικαθιστά τον Θεό.
2ος πειρασμός (Μτ. 4:5-7//4:9-10)
Σε αντίθεση με τον πρώτο πειρασμό, ο δεύτερος απαιτεί διαφορετικό σκηνικό και έτσι εδώ έχουμε μετακίνηση από την έρημο. Το ίδιο θα απαιτήσει και ο τρίτος. Ωστόσο ο παραλληλισμός με όσα βίωσε ο Ισραήλ στην έρημο θα συνεχιστεί. Ο διάβολος οδηγεί τον Ιησού «εἰς τὴν ἁγίαν πόλιν». Η Ιερουσαλήμ έχει ξεχωριστή θέση λόγω της παρουσίας του ναού. Ειδικότερα τώρα ο Ματθαίος μας εξηγεί ότι «ἔστησεν αὐτὸν ἐπὶ τὸ πτερύγιον τοῦ ἱεροῦ».
Το λογικότερο είναι να φανταστούμε εδώ το ψηλότερο σημείο του ναού, είτε πάνω από το ιερό, το οποίο είχε 50 μέτρα ύψος, είτε πάνω από το πρόπυλο, το οποίο εκτεινόταν πάνω από την κοιλάδα των κέδρων. Σε οποιοδήποτε σημείο του ναού και αν αναφέρεται η ασυνήθιστη λέξη πτερύγιον μπορεί να έχουμε εδώ ένα λογοπαίγνιο με τη φράση «ὑπὸ τὰς πτέρυγας αὐτοῦ» του Ψλ. 90:4 (Ο΄) με την οποία εκφράζεται η ασφάλεια του Θεού. Πιθανόν ο διάβολος οδηγεί τον Ιησού στο ναό, όπου σύμφωνα με την ιουδαϊκή αντίληψη η παρουσία του Θεού είναι πιο αισθητή.
Η απαίτηση του διαβόλου «βάλε σεαυτὸν κάτω» δεν θα πρέπει να κατανοηθεί σε σύνδεση με τη συγκεκριμένη τοποθεσία ως ένα δημόσιο θέαμα προκειμένου να εντυπωσιαστεί το πλήθος από τη θαυματουργική παρέμβαση του Θεού. Δεν αναφέρεται σε καμία εκδοχή της διήγησης η παρουσία ανθρώπων. Ο διάβολος θέλει να δοκιμάσει ένα άλλο χαρακτηριστικό του Υιού του Θεού. Στη διήγηση δεν παραθέτει μόνο ο Ιησούς χωρία από την Π.Δ. αλλά και ο διάβολος, ο οποίος εδώ προσφεύγει στο Ψλ. 90:11-12 (O΄). Νωρίτερα ο Ιησούς αντιμετώπισε τον πρώτο πειρασμό με τη Γραφή και τώρα ο διάβολος παραθέτει και ο ίδιος ως επιχείρημα ένα κείμενο από τη Γραφή. Ο διάβολος ζητά από τον Ιησού να πέσει από το ψηλό σημείο όπου βρίσκονται για να προκαλέσει την εμφάνιση των αγγέλων προκειμένου να σωθεί από την πτώση.
Ο δεύτερος πειρασμός έχει συνδεθεί με τη μεσσιανικότητα. Πιθανότατα όμως ο δεύτερος πειρασμός δεν θα πρέπει να κατανοηθεί ότι προκαλεί την φανέρωση του μεσσία. Αυτός συνδέεται με την επιθυμία για θαύματα και ίσως φανερώνει πόσο σημαντικό ήταν το ζήτημα αυτό για τους πρώτους χριστιανούς. Ας σκεφτούμε πόσο σημαντικά εξακολουθούν να είναι αυτά σήμερα για τους σύγχρονους πιστούς. Ο διάβολος θέλει και πάλι στην πραγματικότητα να δοκιμάσει την εμπιστοσύνη του Υιού στον Πατέρα. Θέλει να εκβιάσει τη θεία παρέμβαση μέσω των αγγέλων.
Ο Ιησούς αναιρεί τη Γραφή με την ίδια τη Γραφή. Το παράθεμα προέρχεται αυτή τη φορά από το Δτ. 6:16α. Ο Ιησούς αναιρεί το χωρίο που παραθέτει ο διάβολος όχι γιατί διαφωνεί για τις ενέργειες του Θεού οι οποίες περιγράφονται στο Ψλ. 90:11-12, ούτε γιατί το ένα κείμενο αναιρεί το άλλο, αλλά διότι απορρίπτει την πρόταση του διαβόλου να προκαλέσει την παρέμβαση του Θεού. Ο Ιησούς παραθέτει με τη σειρά του ένα άλλο χωρίο από την Π.Δ. Η συνάφεια του παραθέματος «οὐκ ἐκπειράσεις κύριον τὸν θεόν σου» αφορά και πάλι τη δοκιμασία που επέβαλε ο Ισραήλ στον Θεό του κατά την παραμονή του στην έρημο, όταν δεν είχε νερό. H ιστορία περιγράφεται στο Εξ. 17:1-7, όπου διαβάζουμε πως οι Ισραηλίτες απαίτησαν από τον Θεό να τους ξεδιψάσει θαυματουργικά. Στη διήγηση των πειρασμών ο Ιησούς αρνείται να προκαλέσει την παρέμβαση του Θεού για να τον σώσει. Έτσι δεν πειράζει τον Θεό. Την εποχή που μας ενδιαφέρει κυκλοφορούσαν διάφοροι θαυματοποιοί και συνεπώς τέτοιες θαυμαστές πράξεις θα ήταν το ζητούμενο του κόσμου προκειμένου να ηρωοποιήσει ή να θεοποιήσει το πρόσωπο που θα κατάφερνε κάτι τέτοιο. Αυτό που συμβαίνει κατά τον δεύτερο πειρασμό φανερώνει την υπακοή του Ιησού στον Πατέρα του καθόλη τη διάρκεια του βίου του και κυρίως κατά το πάθος του (Μτ. 26:52 ή 27:40).
Η απαίτηση για οποιοδήποτε θαύμα αποτελεί σταθερή πρόκληση για κάθε πιστό σήμερα. Ο χριστιανός δυστυχώς απαιτεί, ειδικά σε δύσκολες περιστάσεις, τη θαυματουργική παρέμβαση του Θεού στην ιστορία, ενώ σπανίως αντιμετωπίζει με αυτοσυγκράτηση μια τέτοια πρόκληση. Πόσοι άλλωστε θα μπορούσαν να μην απευθυνθούν στον Θεό όταν έχουν ν’ αντιμετωπίσουν σοβαρότητα ζητήματα υγείας ή οικονομικά τα οποία απειλούν τη ζωή τους; Ακόμη και η προσευχή εστιάζει στη δημιουργία θαύματος. Ο σύγχρονος πιστός δυστυχώς δεν εντάσσει τον εαυτό του στο σχέδιο της σωτηρίας του Θεού αλλά θεωρεί πως ο Θεός υπάρχει για να εξυπηρετεί τις ανάγκες που δεν μπορεί εκείνος να καλύψει. Η πραγματική πίστη όμως δεν απαιτεί, ούτε πιέζει την θεϊκή συνδρομή αλλά αντίθετα θα πρέπει να φανερώνει την απόλυτη εμπιστοσύνη στον Θεό.
3ος πειρασμός (Μτ. 4:8-10//Λκ. 4:5-8)
Η ιδέα του ψηλού βουνού έχει και βασιλικά χαρακτηριστικά, αφού σαν παράσταση χρησιμοποιείται συχνά στα αρχαία κείμενα ως σημείο παρουσίας ενός μονάρχη από το οποίο θεωρεί την περιοχή που υπόκειται στην κυριαρχία του. Ο διάβολος δείχνει στον Ιησού «πάσας τὰς βασιλείας τοῦ κόσμου καὶ τὴν δόξαν αὐτῶν». Η αναφορά στη δόξα ίσως δείχνει ότι ο διάβολος προσφέρει στον Ιησού τη δυνατότητα να γίνει βασιλιάς όλου του κόσμου. Αυτό το θέμα της παγκόσμιας κυριαρχίας υπάρχει εξάλλου στους ψαλμούς και τους προφήτες της Π.Δ. Η φράση του Ιησού στο Μτ. 28:18 ότι «ἐδόθη μοι πᾶσα ἐξουσία ἐν οὐρανῷ καὶ ἐπὶ [τῆς] γῆς» φανερώνει ότι αυτήν την εξουσία ο ίδιος την απέκτησε μέσω της υπακοής και της εμπιστοσύνης στο σχέδιο του Θεού και όχι έτσι όπως του προσφέρεται τώρα από τον διάβολο.
Στο στίχο 9 καταγράφεται η πρόταση του διαβόλου, αφού έχει δείξει στον Ιησού αυτό που θέλει. Ο τρίτος πειρασμός αποτελεί το ζενίθ της διήγησης. Ο διάβολος υπόσχεται «ταῦτά σοι πάντα δώσω» με έναν όρο που αναφέρεται στο τέλος του στίχου: «ἐὰν πεσὼν προσκυνήσῃς μοι». Ο Ματθαίος ίσως εδώ με τη χρήση του προσκυνήσῃς φανερώνει μια ειρωνεία που δεν είναι άλλη από την χρήση του ίδιου ρήματος νωρίτερα στο Μτ. 2:11 στη διήγηση της προσκύνησης των μάγων. Μια τέτοια προσκύνηση αξιώνει ο διάβολος για τον εαυτό του. Ασφαλώς η ιδέα της προσκύνησης του διαβόλου φέρνει στη μνήμη μας την ειδωλολατρική συμπεριφορά των Ισραηλιτών στο Εξ. 32.
Ο Ιησούς παραθέτοντας πάλι τη Γραφή απορρίπτει την τελευταία προσφορά του διαβόλου. Πριν όμως παραθέσει ο ευαγγελιστής το χωρίο από το Δευτερονόμιο (6:13), τοποθετεί τη μοναδική φράση του Ιησού στο σύνολο της διήγησης που δεν αποτελεί παράθεση της Γραφής. Η φράση «ὕπαγε, σατανᾶ» υπάρχει μόνο στην εκδοχή του Ματθαίου και συνεπώς προέρχεται από το χέρι του. Ο Ιησούς δεν σταματά έτσι κάθε διάλογο με τον διάβολο αλλά του ζητά αποφασιστικά να απομακρυνθεί. Ο Ιησούς με την παράθεση του Δτ. 6:13α «κύριον τὸν θεόν σου προσκυνήσεις καὶ αὐτῷ μόνῳ λατρεύσεις» δείχνει ποιος είναι ο σωστός τρόπος ζωής για κάθε πιστό.
Ο τρίτος πειρασμός φανερώνει στον σύγχρονο αναγνώστη δύο έννοιες: την κυριαρχία και την υποδούλωση. Αυτές οι δύο συνδέονται στενά μεταξύ τους. Κάποιος μπορεί να υπερισχύσει στους συνανθρώπους του και να αποκτήσει περισσότερα απ’ όσα ονειρεύτηκε αλλά την ίδια στιγμή για να τα αποκτήσει έχει πληρώσει ένα τίμημα. Έχει υποδουλωθεί σε κάτι. Δεν πρόκειται για δική του προσωπική επιτυχία αλλά για κάτι που του παραχωρήθηκε από κάποιον άλλον. Στη σημερινή εποχή ο άνθρωπος αντιμετωπίζει συνεχώς την πρόκληση για περισσότερες κατακτήσεις. Ομολογουμένως η ανθρωπότητα έχει καταφέρει πράγματα τα οποία νωρίτερα ήταν αδιανόητα. Η συνδρομή των τεχνολογιών και η εξέλιξη των επιστημών δημιούργησαν μια νέα πραγματικότητα. Σε αυτήν συχνά ο Θεός δεν έχει θέση. Ο άνθρωπος μόνο αρκεί. Ο πιστός θα πρέπει να αποφύγει μια τέτοια πρόκληση. Τα ανθρώπινα όρια είναι περιορισμένα. Οι πολιτικές, κοινωνικές, οικονομικές και πολιτισμικές επιτυχίες των ανθρώπων δεν μπορούν να αντικαταστήσουν τον Θεό, ούτε μπορούν να έχουν μεγάλη διάρκεια.
Η ιστορία έχει αποδείξει πως η προσπάθεια κατάκτησης μιας παγκόσμιας κυριαρχίας από οποιονδήποτε ισχυρό αυτού του πλανήτη κάποια στιγμή καταρρέει. Η δύναμη του ανθρώπου είναι περιορισμένη, ακόμη και της τεχνολογίας ή της ιατρικής. Είναι πράγματι απογοητευτικό οι χριστιανοί να υποκύπτουν σε μια τέτοια πρόκληση με σκοπό να πετύχουν το ανέφικτο. Το ευαγγέλιο του Χριστού το ξεκαθαρίζει: ένας είναι ο Κύριος.
Στην ιστορία της ερμηνείας της διήγησης των πειρασμών έχουν προταθεί διάφορες προσεγγίσεις. Θα μπορούσαμε να τις συνοψίσουμε σε τρεις κύριες κατευθύνσεις. Στην πρώτη ανήκουν όσες κατανοούν τη διήγηση των πειρασμών του Ιησού στο πλαίσιο της ιστορίας της σωτηρίας. Στη δεύτερη εντάσσονται εκείνες που προτιμούν να ερμηνεύουν χριστολογικά τη διήγηση. Στην τρίτη κατεύθυνση από την άλλη, ανήκουν όσες προσπάθειες θεωρούν το παραινετικό στοιχείο το κυρίαρχο της περικοπής. Σύμφωνα με αυτήν την πρόταση ο Ιησούς στη διήγηση των πειρασμών λειτουργεί ως πρότυπο για τους πιστούς, οι οποίοι αντιμετωπίζουν ποικίλες προκλήσεις στον καθημερινό τους βίο. Αν και πιστεύουμε πως στη διήγηση των πειρασμών υπάρχουν στοιχεία τα οποία μπορούν να αξιοποιηθούν καλύτερα με το συνδυασμό και των τριών παραπάνω προσεγγίσεων, μπορεί κανείς να αντιληφθεί γιατί η τρίτη προσέγγιση άσκησε μεγαλύτερη επίδραση στον χριστιανικό κόσμο.
