Το τελευταίο δείπνο του Ιησού – Ανατομία και σημασία (Μέρος Β΄)

BM_49

Του Αναπληρωτή Καθηγητή του Τμήματος Θεολογίας ΑΠΘ Χαράλαμπου Γ. Ατματζίδη

Στο πρώτο μέρος του άρθρου μας για το τελευταίο δείπνο του Ιησού εξετάσαμε τη  γιορτή του Εβραϊκού Πάσχα, την τελετουργία του Εβραϊκού πασχαλίου δείπνου (σέντερ) και το τελευταίο δείπνο του Ιησού (Μκ 14,12-26 πρλ.) σε ό,τι αφορά τα ιστορικά ζητήματα και τον αφηγηματικό του χαρακτήρα. Στο δεύτερο μέρος θα συνεχίσουμε με την εξέταση της αφήγησης του τελευταίου δείπνου του Ιησού σε σχέση με τη διακειμενικότητα και με την τελετουργία. Θα κλείσουμε με τη σημασία της αφήγησης του τελευταίου δείπνου του Ιησού.

Πλαστήρα_145

Ι

Η αφήγηση του τελευταίου δείπνου του Ιησού και η διακειμενικότητα

Πρέπει να σημειώσουμε ότι η αφήγηση του τελευταίου δείπνου του Ιησού, ιδιαίτερα όσα αναφέρονται στο Μκ 14,22-24, μας ωθούν να τα συνδυάσουμε με την αφήγηση του Εβραϊκό πασχαλίου δείπνου που περιγράφεται στο Εξ 12,1-13. Η σύνδεση αυτή ίσως θεωρηθεί περιττή.  Όμως, κατά τη γνώμη μας, είναι σχεδόν αδύνατο να αγνοήσουμε το βουητό της αφήγησης του Εβραϊκού πασχαλίου δείπνου (σέντερ). Πιθανολογούμε, λοιπόν, ότι έχουμε εμπρός μας ένα  ακόμη παράδειγμα διακειμενικότητας. Θεωρούμε δηλαδή ότι έχουμε εμπρός μας ένα διακείμενο, που έχει ως θέμα: «δείπνο και σωτηρία». Σε αυτό ενυπάρχουν η αφήγηση του Εβραϊκού πασχαλίου δείπνου και η αφήγηση του τελευταίου δείπνου του Ιησού. Με άλλα λόγια συμβαίνει κάτι ανάλογο με αυτό που συμβαίνει με το χιόνι στον παγετώνα, αυτή τη μεγάλη μάζα πάγου η οποία σχηματίζεται από τη συνεχή ανακρυστάλλωση του χιονιού στις περιοχές όπου οι καιρικές συνθήκες δεν επιτρέπουν την τήξη του κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού[1].

Για να διαπιστώσουμε την ύπαρξη του σχετικού διακειμένου χρειάζεται να παραλληλίσουμε τις δύο αφηγήσεις ή αλλιώς κειμενικά στοιχεία, εκείνο του Εβραϊκού πασχαλίου δείπνου και εκείνο του τελευταίου δείπνου του Ιησού. Έχοντας αναφερθεί ήδη στην αφήγηση (κειμενικό στοιχείο) του Εξ 12,1-13, επικεντρώνουμε στην αφήγηση (κειμενικό στοιχείο) του Μκ 14,22-24. Σε αυτό ο Ευαγγελιστής μας αφηγείται: «Καὶ ἐσθιόντων αὐτῶν λαβὼν (ο Ιησούς) ἄρτον εὐλογήσας ἔκλασεν καὶ ἔδωκεν αὐτοῖς καὶ εἶπεν· λάβετε, τοῦτό ἐστιν τὸ σῶμά μου. καὶ λαβὼν ποτήριον εὐχαριστήσας ἔδωκεν αὐτοῖς, καὶ ἔπιον ἐξ αὐτοῦ πάντες. καὶ εἶπεν αὐτοῖς· τοῦτό ἐστιν τὸ αἷμά μου τῆς διαθήκης τὸ ἐκχυννόμενον ὑπὲρ πολλῶν»[2] .

Από την ανάγνωση των δύο αφηγήσεων, του Εβραϊκού πασχαλίου δείπνου (Εξ 12,1-13) και του τελευταίου δείπνου του Ιησού (Μκ 14,22-24), διαπιστώνουμε πρώτ’ απ’ όλα ότι και τα δύο έχουν ως θέμα: «το δείπνο και η σωτηρία». Ταυτόχρονα, όμως, παρατηρούμε ότι οι δύο αφηγήσεις (κειμενικά στοιχεία) έχουν διαφορετική στόχο. Στην αφήγηση του Εβραϊκού πασχαλίου δείπνου στόχος είναι η θύμηση της σωτηρίας από τον Θεό. Στην αφήγηση του τελευταίου δείπνου του Ιησού στόχος είναι η θύμηση της σωτηρίας από τον Θεό μέσω του Ιησού. Ακόμη, παρατηρούμε ότι και οι δύο αφηγήσεις (κειμενικά στοιχεία) έχουν τους ίδιους κώδικες, διαφοροποιημένους όμως ως προς το περίβλημα. Αυτοί είναι:

Πρώτον,  ο κώδικας «άρτος».

Αυτός είναι στην αφήγηση του Εβραϊκού πασχαλίου δείπνου ο άζυμος άρτος που σπάζεται, ευλογείται και διαμοιράζεται από τον αρχηγό της οικογένειας. Ο κώδικας «άρτος» στην αφήγηση του τελευταίου δείπνου του Ιησού είναι ο άρτος που ευλογείται, σπάζεται και διαμοιράζεται από τον Ιησού, είναι το σώμα του Ιησού («τοῦτό ἐστιν τὸ σῶμά μου»).

Δεύτερον, ο κώδικας «ποτήρι με τον οίνο της σωτηρίας».

Αυτός  είναι στην αφήγηση του Εβραϊκού πασχαλίου δείπνου το ποτήρι με τον οίνο με το οποίο οι συμμετέχοντες στο γιορτινό τραπέζι θυμούνται τη σωτηρία τους από τον Θεό. Στην αφήγηση του τελευταίου δείπνου του Ιησού ο κώδικας «ποτήρι με τον οίνο της σωτηρίας» είναι το ποτήρι που υψώνει ο Ιησούς και δίνει να πιουν από αυτό οι μαθητές, ώστε να θυμούνται τη σωτηρία που προσφέρεται από τον Θεό μέσω του Ιησού προς  όλους.

Τέλος τρίτον, ο κώδικας «αίμα σωτηρίας».

Αυτός είναι στην αφήγηση του Εβραϊκού πασχαλίου δείπνου το αίμα του αρνιού, με το οποίο οι Ισραηλίτες άλειψαν τους παραστάτες και το ανώφλι της πόρτας των σπιτιών τους, πριν την έξοδο τους από την Αίγυπτο και έτσι απέφυγαν την τιμωρία του Θεού (Εξ 12,1-3). Στην αφήγηση του τελευταίου δείπνου του Ιησού ο κώδικας «αίμα σωτηρίας» είναι ο ίδιος ο Ιησούς, ακριβέστερα  «τὸ αἷμά μου (του Ιησού) …τὸ ἐκχυννόμενον ὑπὲρ πολλῶν» (Μκ 14,23-24· πρβλ. Α΄ Κορ 11,23-26).

Σχηματικά το εν λόγω διακείμενο έχει ως εξής:

Διακείμενο (Εξ 12,1-13/Μκ 14,22-24) 

I. ΚΟΙΝΟ ΘΕΜΑ ΤΩΝ ΑΦΗΓΗΣΕΩΝ (ΚΕΙΜΕΝΙΚΩΝ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ)

«Το δείπνο και η σωτηρία»

II. ΣΤΟΧΟΙ ΤΩΝ ΑΦΗΓΗΣΕΩΝ (ΚΕΙΜΕΝΙΚΩΝ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ)

Αφήγηση

 (Κειμενικό στοιχείο)

 

Στόχος

Εξ 12,1-13 Η θύμηση της σωτηρίας από τον Θεό
Μκ 14,22-24 Η θύμηση της σωτηρίας από τον Θεό μέσω του Ιησού

ΙΙΙ. ΚΟΙΝΟΙ ΚΩΔΙΚΕΣ

Αφήγηση (Κειμενικό στοιχείο) κώδικας«άρτος» κώδικας  «ποτήρι με τον οίνο της σωτηρίας» κώδικας: «αίμα σωτηρίας»
Εξ 12,1-13 Ο άζυμος άρτος της αφήγησης του Εβραϊκού πασχαλίου δείπνου (σέντερ) Το ποτήρι με τον οίνο της θύμησης της σωτηρίας από τον Θεό Το αίμα του αμνού, με το οποίο οι Ισραηλίτες άλειψαν τους παραστάτες και το ανώφλι της πόρτας των σπιτιών τους, πριν την έξοδο τους από την Αίγυπτο
Μκ14,22-24 Ο «άζυμος» άρτος του τελευταίου δείπνου του Ιησού (Το σώμα του Ιησού) Το ποτήρι με τον οίνο της θύμησης της σωτηρίας «ὑπὲρ πολλῶν» από τον Θεό μέσω του Ιησού Το ποτήρι με τον οίνο της θύμησης της σωτηρίας από τον Θεό μέσω του Ιησού(Τὸ αἷμά του Ιησού …τὸ ἐκχυννόμενον ὑπὲρ πολλῶν»)

Από την παραπάνω ακτινοσκόπηση της επικοινωνίας που συντελείται στο διακείμενο μεταξύ των κειμενικών στοιχείων, του προ-κειμένου Εξ 12,1-13 με το μετά-κειμένου Μκ 14,22-24 αναδεικνύεται η στενή εξάρτηση του ευαγγελικού κειμένου από το κείμενο της Εξόδου. Η εξάρτηση αυτή είναι δημιουργική και καθόλου δουλική. Μέσα από το Μκ 14,22-24 ξεχειλίζει η διαπλαστική υιοθέτηση αρχέγονων κωδίκων, που αναδεικνύουν την προσωπικότητα του Ιησού και την δυναμική του τελευταίου δείπνου του Ιησού. Ακριβέστερα μέσα από τους διαπλαστικά επαναχρησιμοποιούμενους αυτούς κώδικες περιγράφεται η μετάλλαξη ενός πατροπαράδοτου θεσμού και η αλλαγή του μηνύματός του. Το μετά-κείμενο Μκ 14,22-24 σηματοδοτεί τη νέα  παρέμβαση του Θεού στον κόσμο και την τελική και αποφασιστική ολοκλήρωση της φάσης θεμελίωσης της ΒτΘ  πάνω στο κεντρικό αγκωνάρι, τον Ιησού και της αυτό-προσφοράς του υπέρ των πολλών. Η γερά θεμελιωμένη ΒτΘ, από τον Θεό και πάνω στον Ιησού και το πολύμορφο έργο του, είναι πανέτοιμη ν’ αντέξει στον χρόνο μέχρι τα έσχατα.

BM_147

ΙΙ

Η αφήγηση του τελευταίου δείπνου του Ιησού και η τελετουργία

Ενδιαφέρουσα και χρήσιμη είναι επίσης, η ανάδειξη της σχέσης του τελευταίου δείπνου του Ιησού, αλλά και του Εβραϊκού πασχαλίου δείπνου  με την τελετουργία[1]. Σημειώνουμε επιγραμματικά ότι με τον όρο τελετουργία εννοείται ένα σύνολο «πρακτικών», που διαθέτουν ή προσδίδεται σε αυτές συμβολικό νόημα, το οποίο τις διακρίνει από τις καθημερινές «πρακτικές». Οι συμβολικές αυτές «πρακτικές» μπορεί να είναι είτε σωματικές, π.χ. έγερση του ατόμου από το κάθισμά του με σκοπό την αναγγελία κάποιου σημαντικού πράγματος, είτε η εκφορά συγκεκριμένου λόγου, όπως η διήγηση κάποιου συμβάντος, είτε η κατανάλωση συγκεκριμένων τροφών, όπως κρέατος και οίνου.

Σημειώνουμε ότι η τελετουργία μετουσιώνει δυναμικά αυτό που κρύβουν οι διάφορες συμβολικές πρακτικές. Ταυτόχρονα η τελετουργία συμβάλλει αποφασιστικά στη σύνδεση του ατόμου ή της ομάδας με την κοινωνική οργάνωση. Στις αφηγήσεις του Εξ 12,1-13 και του Μκ 14,12-26, που αναφέρονται στο πρώτο Εβραϊκό πασχάλιο δείπνο και στο τελευταίο δείπνο του Ιησού με τους μαθητές του, ανακαλύπτουμε τέτοιες τελετουργίες. Σημειώνουμε ότι οι κειμενικές αυτές ενότητες αποτελούν αφηγηματική μεταφορά συγκεκριμένων παραδόσεων. Η τελετουργία και η αποτύπωσή της σε συγκεκριμένες  κειμενικές ενότητες, ή αλλιώς  η σχέση της τελετουργίας  με το κείμενο  απασχόλησε του ερευνητές. Αυτοί επιχείρησαν να εξηγήσουν τη σχέση αυτή με πολλούς τρόπους.  Αναφέρουμε ενδεικτικά  τους εξής:

Πρώτον, θεωρήθηκε γενικά ότι η εκάστοτε τελετουργία εντάσσεται σε συγκεκριμένες κειμενικές ενότητες και ερμηνεύει πρακτικές που περιγράφονται σε άλλα προηγούμενα κείμενα. Ως προς το θέμα μας, η τελετουργία που βρίσκεται στο Εξ 12,1-3 εντάσσεται διαπλαστικά σε άλλα κείμενα, όπως σε αυτά της Μισνά, και έτσι δημιουργήθηκε η παράδοση του Εβραϊκού πασχαλίου δείπνου (σέντερ)[2].

Αντίστοιχα, μπορούμε να ισχυριστούμε ότι η τελετουργία που βρίσκεται στην προϋπάρχουσα παράδοση για το τελευταίο δείπνο του Ιησού εντάσσεται στο κείμενο Μκ 14,22-26 (πρβλ. Λκ 22,7-23· Α΄ Κορ 11,23-26) και έτσι δημιουργείται η χριστιανική παράδοση της θείας Ευχαριστίας.

Η περιγραφή των συγκεκριμένων τελετουργιών στη Μισνά (Misna Pesachim, Mishnah Seder Moed)[3] και στο Μκ 14,22-26 (πρβλ. Λκ 22,7-23· Α΄ Κορ 11,23-26) αποσκοπεί να ευαισθητοποιήσει τον αναγνώστη ως προς τη σημασία των περιγραφόμενων πράξεων[4]. Έτσι η τελετουργία που περιγράφεται στη Μισνά για το Εβραϊκό πασχάλιο δείπνο αποσκοπεί στο να τονίσει  τη σημασία του γεγονότος της Εξόδου των Ισραηλιτών από την Αίγυπτο για την Ισραηλιτική κοινότητα. Πρόκειται για μια παρέμβαση του Θεού για τη σωτηρία των Ισραηλιτών.

Αντίστοιχα η τελετουργία που περιγράφεται στα Μκ 14,22-26 (πρβλ. Λκ 22,7-23· Α΄ Κορ 11,23-26) αποσκοπεί στο να εξάρει  τη σημασία του γεγονότος του τελευταίου δείπνου του Ιησού για την χριστιανική κοινότητα. Πρόκειται για μια παρέμβαση του Θεού για τη σωτηρία των χριστιανών μέσω του Ιησού.

Δεύτερον, θεωρήθηκε[5] ότι η τελετουργία καθρεφτίζει ένα ευρύτερο κοινωνικό δρώμενο (“social drama”). Το κοινωνικό όμως αυτό δρώμενο εμπεριέχει πολλά επιμέρους είδη κοινωνικών δρώμενων, στα οποία καθρεφτίζονται διάφορα είδη τελετουργίας. Αυτά στη συνέχεια εντάσσονται σε κείμενα, τα οποία εξιστορούν τόσο το συγκεκριμένο κοινωνικό δρώμενο όσο και την τελετουργία του. Έτσι, η τελετουργία που περιγράφεται στο Εξ 12,1-13 αποτελεί μεταφορά και εξιστόρηση στο κείμενο της Εξόδου του συγκεκριμένου ιστορικού συμβάντος και της τελετουργίας που αναπτύχθηκε γύρω από αυτό. Το συμβάν αυτό αναφέρεται στη συγκέντρωση των Ισραηλιτών κατά ομάδες πριν απελευθερωθούν  από την σκλαβιά των Αιγυπτίων, στη συμμετοχή τους στο πασχάλιο Εβραϊκό δείπνο και στην τελετουργία του δείπνου αυτού.

Αντίστοιχα η τελετουργία που περιγράφεται στο Μκ 14,22-26 αποτελεί μεταφορά και εξιστόρηση στο κείμενο του Ευαγγελίου του συγκεκριμένου ιστορικού συμβάντος και της τελετουργίας που αναπτύχθηκε γύρω από αυτό. Το συμβάν αυτό αναφέρεται στη συγκέντρωση του Ιησού με τους μαθητές του πριν το Πάθος του, στη συμμετοχή όλων στο τελευταίο δείπνο με τον διδάσκαλό τους και στην τελετουργία του τελευταίου αυτού δείπνου.

Τρίτον τέλος, θεωρήθηκε[6] ότι η τελετουργία καθρεφτίζει την μετατροπή διάφορων μεταφορών ή εικόνων σε τελετουργικά δρώμενα (ritualization of metaphors). Ως μεταφορά εννοείται εδώ η συμβολική κατανάλωση συγκεκριμένων τροφών κ.ά. Έτσι στο Εξ 12,1-18 περιγράφεται η τελετουργία της κατανάλωσης συγκεκριμένων τροφών (αμνού, άζυμου άρτου και πικρών χόρτων) και της εντολής προς τους Ισραηλίτες να θυμούνται το γεγονός της Εξόδου. Η τελετουργία αυτή είναι δραματοποίηση της βασικής θεολογικής θέσης της Ισραηλιτικής κοινότητας ότι ο Θεός έσωσε του Ισραηλίτες από την σκλαβιά της Αιγύπτου. Σημειώνουμε ότι η όλη αυτή διαδικασία συντελείται  τον πρώτο αιώνα μ.Χ., στηρίζεται στην βασική αφήγηση του Εξ. 12,1-18 και αποτυπώνεται στο κείμενο της Μισνά, ακριβέστερα στην περιγραφή του Εβραϊκού πασχαλίου δείπνου (σέντερ).

Αντίστοιχα, στο Μκ 14,22-26 περιγράφεται η τελετουργία που περιλαμβάνει το σπάσιμο του άρτου από τον Ιησού, το μοίρασμα των κομματιών στους μαθητές, την προτροπή του Ιησού να καταναλώσουν τον άρτο και τη ρήση του ότι ο άρτος εκείνος είναι το σώμα του («τοῦτό ἐστιν τὸ σῶμά μου»). Η τελετουργία αυτή είναι δραματοποίηση της βασικής θεολογικής θέσης της χριστιανικής κοινότητας ότι ο Θεός στο πλαίσιο της ΒτΘ σώζει τους χριστιανούς δια του Ιησού. Σημειώνουμε ότι η όλη αυτή διαδικασία συντελείται τον πρώτο αιώνα μ.Χ., στηρίζεται στη σχετική παράδοση και αποτυπώνεται στο κατά Μάρκον Ευαγγέλιο (Μκ 14,22-26· πρβλ. Λκ 22,7-23· Α΄ Κορ 11,23-26).

Μετά την παράθεση των παραπάνω θεωριών που εξετάζουν το κοινωνικό φαινόμενο της τελετουργίας και της σχέσης της με τα διάφορα κείμενα, μπορούμε να παραθέσουμε τις σημαντικότερες, κατά τη γνώμη μας, τελετουργικές πρακτικές που βρίσκουμε στις κειμενικές παραδόσεις του Εξ 12,1-18 και του Μκ 14,22-26. Στο Εξ 12,1-18 βρίσκουμε την τελετουργία της επάλειψης των δύο παραστάδων και του ανωφλιού των θυρών των σπιτιών των Ισραηλιτών με το αίμα του σφαγμένου αμνού, της σύναξης της οικογένειας και της κατανάλωσης συγκεκριμένων τροφών (αμνός, άζυμος άρτος, πικρά χόρτα), ώστε η Ισραηλιτική κοινότητα να θυμάται το σωτήριο αυτό γεγονός.

Στο Μκ 14,22-26 βρίσκουμε επίσης την τελετουργία με το σπάσιμο του άρτου από τον Ιησού, με το μοίρασμα των κομματιών του στους μαθητές και με τη ρήση του Ιησού ότι ο άρτος αυτός  είναι το σώμα του.  Επίσης βρίσκουμε την τελετουργία με το ποτήρι με τον οίνο. Ο Ιησούς προσφέρει το ποτήρι με τον οίνο  στους μαθητές, τους καλεί να πιούν και τους τονίζει ότι ο οίνος αυτός είναι το αίμα του «τὸ ἐκχυννόμενον ὑπὲρ πολλῶν». Με τις τελετουργικές αυτές πρακτικές η χριστιανική κοινότητα θυμάται τη σωτηρία των χριστιανών από τον Θεό μέσω του Ιησού.

Υπογραμμίζουμε ότι οι παραπάνω γενικές θεωρίες για το κοινωνικό φαινομένου της τελετουργίας, καθώς και για την εφαρμογή τους στις κειμενικές παραδόσεις του Εξ 12,1-18 και Μκ 14,22-26 δεν λειτουργούν ανταγωνιστικά μεταξύ τους. Αντίθετα αυτές λειτουργούν παραπληρωματικά  και μας βοηθούν να προσεγγίσουμε κοινωνιολογικά το Εβραϊκό πασχάλιο δείπνο και το τελευταίο  δείπνο του Ιησού με τους μαθητές του.

Επίσης οι παραπάνω γενικές θεωρίες για το κοινωνικό φαινόμενο της τελετουργίας μας βοηθούν να διαπιστώσουμε την ομοιότητα των δύο  αφηγήσεων ως προς τις τελετουργικές πρακτικές τους. Και οι δύο χρησιμοποιούν το δείπνο ως την κοινωνική εκδήλωση εφαρμογής της τελετουργίας και του βαθύτερου νοήματος που αυτή εμπεριέχει. Επίσης και οι δύο αφηγήσεις μας περιγράφουν την κατανάλωση κοινών τροφών, όπως είναι ο άρτος και ο οίνος. Με την κατανάλωση αυτή δηλώνεται η βαθύτερη θεολογική σημασία των δύο αυτών δείπνων.

Τέλος, οι παραπάνω γενικές θεωρίες για το κοινωνικό φαινόμενο της τελετουργίας μας βοηθούν να διαπιστώσουμε την διαφορά των δύο τελετουργιών  ως προς τον σκοπό που αυτές υπηρετούν.

Από τη μια μεριά η τελετουργία του Εβραϊκού πασχαλίου δείπνου αποσκοπεί να τονίσει την διαχρονική ενότητα της Ισραηλιτικής κοινότητας, η οποία επιβεβαιώνεται με τη συμμετοχή των μελών της Ισραηλιτικής κοινότητας στο Εβραϊκό πασχάλιο δείπνο, που συμβολίζει τη σωτηρία των Ισραηλιτών από τον Θεό.

Από την άλλη μεριά η τελετουργία του τελευταίου δείπνου του Ιησού  με τους μαθητές του αποσκοπεί να ξεχωρίσει τη χριστιανική κοινότητα από την Ισραηλιτική κοινότητα και να αναδείξει την ταυτότητα της χριστιανικής κοινότητας. Αυτά επιτυγχάνονται  μέσα από τη συμμετοχή των μελών της χριστιανικής κοινότητας στο τελευταίο δείπνο του Ιησού με τους μαθητές του (θεία Ευχαριστία), που συμβολίζει τη σωτηρία των χριστιανών από τον Θεό μέσω του Ιησού.

Πλαστήρα_146

ΙΙΙ

Σημασία της αφήγησης του τελευταίου δείπνου του Ιησού

Η αφήγηση του τελευταίου δείπνου του Ιησού αποτελεί μέρος της αφήγησης του Πάθους του Ιησού και περιγράφει αφηγηματικά τα διάφορα συμβάντα που σχετίζονται με το τελευταίο δείπνο του Ιησού. Ο αφηγηματικός χαρακτήρας της αναφοράς του τελευταίου δείπνου του Ιησού έχει ως συνέπεια τα επιμέρους περιγραφόμενα συμβάντα να υφίστανται την διαπλαστική παρέμβαση πρωτίστως του αφηγητή Ευαγγελιστή Μάρκου και δευτερευόντως των άλλων Ευαγγελιστών. Και αυτό συμβαίνει, γιατί ο Μάρκος είναι εκείνος που διαμορφώνει πρώτος την αφήγηση για το τελευταίο δείπνο του Ιησού, βασιζόμενος στην παράδοση της πρωτοχριστιανικής κοινότητας, όπως αυτή διασώθηκε από τον Απ. Παύλο στο Α΄ Κορ 11,23-26.

Συνοπτικά, μπορούμε να πούμε ότι η αφήγηση του τελευταίου δείπνου του Ιησού θίγει δύο κυρίως θέματα. Το ένα σχετίζεται με τον Ιησού και την αυτοσυνειδησία του και το άλλο με τη χριστιανική κοινότητα και την αυτοσυνειδησία της.

1) Σε ό,τι αφορά τον Ιησού και την αυτοσυνειδησία του, διαπιστώνουμε ότι ο Ιησούς προβάλλει ενσυνείδητα το δικό του πρότυπο για να ξεπεραστεί η ορατή Ισραηλιτική θρησκευτικό-κοινωνική κρίση. Το πρότυπό του αυτό συνοψίζεται σε όσα λέει και πράττει ο Ιησούς στο τελευταίο του δείπνο με τους μαθητές του. Ο Ιησούς στο πλαίσιο της γιορτής του Εβραϊκού Πάσχα και του Εβραϊκού πασχάλιου δείπνου (σέντερ) προβάλλει τη δική του πρόταση για την έξοδο από το θρησκευτικό και κοινωνικό αδιέξοδο. Η πρότασή του είναι: ταύτιση των Ισραηλιτών με τον Ιησού και αποδοχή της ΒτΘ.  Οι πιστοί εμπνεόμενοι από τον νέο τους ηγέτη, τον Ιησού και εφοδιασμένοι κατάλληλα είναι έτοιμοι για την έξοδό τους  από την θρησκευτική και κοινωνική κρίση.

2) Σε ό,τι αφορά την αφήγηση του τελευταίου δείπνου και την αυτοσυνειδησία της χριστιανικής κοινότητας παρατηρούμε τα εξής: Πρώτ’ απ’ όλα  η πρώτη χριστιανική κοινότητα αγκαλιάζει την πρωτοβουλία του Ιησού για υπέρβαση της θρησκευτικής και κοινωνικής κρίσης. Στην αρχή εντάσσει το πρωτοποριακό αυτό μήνυμα του Ιησού στις φόρμουλες πίστης, που εκφωνούν τα μέλη της στις λατρευτικές συνάξεις τους. Στη συνέχεια αυτή μετατρέπει το μήνυμα του Ιησού σε αφήγημα και το εντάσσει στα Ευαγγέλιά της. Είναι αξιοπρόσεκτο ότι η περιγραφόμενη στα Ευαγγέλια τελετουργία του τελευταίου δείπνου του Ιησού μοιάζει με την τελετουργία του Εβραϊκού πασχαλίου δείπνου (σέντερ). Ταυτόχρονα όμως στις αφηγήσεις του τελευταίου δείπνου επέρχεται η κρίσιμη διαπλαστική χριστιανική παρέμβαση.  Στην αφήγηση  προβάλλεται ότι ο άρτος που μοιράζεται είναι ο ίδιος ο Ιησούς και ο οίνος που προσφέρεται  είναι πάλι ο ίδιος ο Ιησούς. Στο Εβραϊκό πασχάλιο δείπνο, η συμμετοχή των Ισραηλιτών στο δείπνο επιβεβαιώνει τους δεσμούς τους με τους προγόνους τους και πιστοποιεί την Ισραηλιτική τους ταυτότητα. Οι Ισραηλίτες είναι εκείνοι που ο Θεός σώζει. Στο τελευταίο δείπνο του Ιησού, η συμμετοχή των μαθητών σε αυτό σηματοδοτεί τους δεσμούς των χριστιανών με τον Ιησού και πιστοποιεί την χριστιανική τους ταυτότητα. Έτσι με το τελευταίο δείπνο του Ιησού, όπως αυτό προσλήφτηκε από την πρώτη χριστιανική κοινότητα, η πρόταση του Ιησού για την υπέρβαση της θρησκευτικής και κοινωνικής κρίσης υπερβαίνει τα όρια της Ισραηλιτικής κοινότητας και απευθύνεται πλέον προς όλους όσους την αποδεχθούν. Το μήνυμα του Ιησού για μια ατομική και συλλογική αλλαγή έχει καταστεί πλέον οικουμενικό.

Έφεσος_97

[1] Βλ., μεταξύ των άλλων,  D. E. Smith, «Meal Customs: Greco-Roman Meal Customs», ABD, vol. 4, 650-655· του ίδιου, From Symposium to Eucharist: The Banquet in the Early Christian World, Fortress Press, 2009· J. Brumberg-Kraus, “’Not by Bread Alone…’: The Ritualization of Food and Table Talk in the Passover Seder and in the Last Supper”, A. Brenner/J. van Henten, (Eds.) Semeia, 86, (1999), 165–191· R. E. DeMaris, The New Testament in its Ritual World, Routledge, 2008.

[2] Βλ. B. Bokser, “Ritualizing the Seder;” JAAR 56 (1988), 443–471.

[3] Βλ. Sefaria, A Living Library of Jewish Texts, https://www.sefaria.org (ανάκτηση 10/08/2017).

[4] J. Z. Smith, To Take Place: Toward Theory in Ritual, Chicago, 1987.

[5] V. Turner, “Social Dramas and Stories About Them”, Critical Inquiry, 7 (1908), 141-168.

[6] I. G. Marcus, The Rituals of Childhood, Yale University Press, New Haven, 1996.

Share this post
          
 
   
Δημοσιεύθηκε στην ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝΤΑ ΑΡΘΡΑ και χαρακτηρίσθηκε , . Αποθηκεύστε τον μόνιμο σύνδεσμο.