Μόσχος Γκουτζιούδης, Η χρήση της Καινής Διαθήκης στο έργο του Μιχαήλ Κωνσταντινίδη

Πόλη_608

Η εισήγηση του Επίκουρου Καθηγητή του Τμήματος Θεολογίας ΑΠΘ στο Διεθνές Επιστημονικό Συνέδριο για τον Αρχιεπίσκοπο Αμερικής Μιχαήλ Κωνσταντινίδη (Χάλκη 1-2 Σεπτεμβρίου 2017)

Είναι εξαιρετικά δύσκολο για έναν σύγχρονο ερευνητή να κρίνει και να αξιολογήσει τη γνώση και τη χρήση της Καινής Διαθήκης στο συνολικό έργο ενός ιεράρχη και ειδικά αν δεν είχε την ευκαιρία να τον γνωρίσει. Επομένως μόνο με τη σύντομη μελέτη των συγγραμμάτων του είναι πιθανό να τον αδικήσει. Σε αυτή την περίπτωση για να μελετήσουμε τη σχέση του αείμνηστου Αρχιεπισκόπου Αμερικής Μιχαήλ Κωσταντινίδη με το ευαγγέλιο του Χριστού θα πρέπει να λάβουμε και άλλους παράγοντες υπόψη, κυρίως όμως το ιστορικό και κοινωνικό πλαίσιο της εποχής του. Είναι προτιμότερο σε αυτή μας την προσπάθεια να ξεκινήσουμε με το βιογραφικό του και να αναζητήσουμε σε αυτό τις προϋποθέσεις γνώσης του ευαγγελίου και στη συνέχεια να αξιολογήσουμε το ποιμαντικό και συγγραφικό του έργο.

Πόλη_249

Ο Μιχαήλ Κωνσταντινίδης σπούδασε στη Θεολογική Σχολή της Χάλκης κατά το διάστημα 1907-1914 και ανάμεσα στα υπόλοιπα θεολογικά μαθήματα διδάχθηκε Εισαγωγή στην Καινή Διαθήκη. Φαίνεται πως η Καινή Διαθήκη τράβηξε το ενδιαφέρον του διότι αργότερα εκπόνησε διατριβή με θέμα: «Η περί Βασιλείας του Θεού διδασκαλία της Καινής Διαθήκης». Μάλιστα στη συνέχεια εργάστηκε ως υφηγητής της Καινής Διαθήκης στη Θεολογική Σχολή της Χάλκης δίπλα στον καθηγητή του, Μητροπολίτη Σελευκείας Γερμανό, διδάσκοντας στις κατώτερες τάξεις της Σχολής. Φαντάζει αρκετά περίεργο το γεγονός ότι κατά τα επόμενα χρόνια εκπόνησε διατριβή στην πατερική γραμματεία με θέμα σχετικό με τον Μέγα Αθανάσιο. Αυτό όμως ίσως μπορεί να δικαιολογηθεί από τη μεγάλη προτίμηση της εποχής στον Ορθόδοξο χώρο να μελετώνται με πάθος οι πατέρες της Εκκλησίας. Ο Μιχαήλ Κωνσταντινίδης δεν σταμάτησε εδώ αλλά μετέβη στη Θεολογική Ακαδημία της Πετρούπολης και στη συνέχεια του Κιέβου. Συμπεραίνουμε λοιπόν εδώ πως ήταν πολύγλωσσος, πολυταξιδεμένος, παραγωγικός και έτσι αξιοποιήθηκε γρήγορα από το Οικουμενικό Πατριαρχείο. Σε όσα ειπωθούν στη συνέχεια θα πρέπει να έχουμε υπόψη μας ότι ο σπουδαίος και ικανός αυτός ιεράρχης έζησε τα γεγονότα της κομμουνιστικής επανάστασης στη Ρωσία το 1917, διαχειρίστηκε το ζήτημα των προσφύγων κατά τη μικρασιατική καταστροφή το 1922 όσο βρισκόταν στην Κομοτηνή και μάλιστα σε μικρή ηλικία (27-28 ετών), έζησε δύο παγκόσμιους πολέμους, τον εμφύλιο και πολλά άλλα. Τα τραγικά αυτά γεγονότα είναι εξαιρετικά πολλά για να συνοδεύσουν το βίο και το έργο ενός εκκλησιαστικού άνδρα. Παρόλα αυτά το έργο του Μιχαήλ Κωνσταντινίδη είναι υπερβολικά αξιόλογο για μια τέτοια καταστροφική περίοδο που είχε την ατυχία να βιώσει σε όλη του τη ζωή.

Πόλη_204

Περνάμε αμέσως στο ποιμαντικό έργο του Μιχαήλ Κωνσταντινίδη προκειμένου να διαπιστώσουμε το ρόλο που έπαιζε το ευαγγέλιο σε αυτό. Τα κηρύγματα, οι ομιλίες και οι διάφορες εκκλησιαστικές δραστηριότητες θα μας βοηθήσουν εδώ αρκετά. Εξαρχής θα πρέπει να σημειώσουμε ότι ο Μιχαήλ Κωνσταντινίδης δείχνει ιδιαίτερη προτίμηση στον απόστολο Παύλο, προβάλλει τις θεολογικές του ιδέες και μιμείται το ήθος του σταθερά μέχρι το τέλος της ζωής του. Ως Μητροπολίτης Κορίνθου καθιερώνει την Εβδομάδα του Αποστόλου Παύλου με σειρά εκδηλώσεων και σκοπό την ανάδειξη του θεολογικού έργου του πολιούχου αγίου της πόλης. Αυτήν θα μεταφέρει και στην Αμερική με σκοπό να γιορτάζεται ετησίως από όλες τις κοινότητες της ομογένειας.

Ο αείμνηστος Αρχιεπίσκοπος Αμερικής εργαζόταν πάντα για την ενότητα εντός της Εκκλησίας. Τον ενδιέφεραν επίσης οι σχέσεις των Ορθοδόξων με τους χριστιανούς των άλλων παραδόσεων. Πήρε μέρος σε συναντήσεις του ΠΣΕ και στον διάλογο με τους Αγγλικανούς ως εκπρόσωπος του Οικουμενικού Πατριαρχείου και της Εκκλησίας της Ελλάδος αλλά και του Πατριαρχείου Αλεξανδρείας. Είναι αξιοσημείωτο το γεγονός ότι ο Κωνσταντινίδης θεωρούσε πως η ένωση των Εκκλησιών είναι αναγκαία σύμφωνα με τη διδασκαλία του Ιησού και των αποστόλων. Πίστευε μάλιστα πως το ευαγγέλιο αποτελούσε τον κοινό τόπο των συζητήσεων και των συνεργασιών πριν θιγούν τα δογματικά ζητήματα. Μετά τον εμφύλιο εργάστηκε για την ενότητα του πληρώματός του. Νωρίτερα ως Πρόεδρος του Γενικού Κρατικού Νοσοκομείου Κορίνθου φρόντιζε πάντα να νοσηλεύονται όλοι οι πολίτες χωρίς καμία απολύτως εξαίρεση. Ο Κωνσταντινίδης αντιμετωπίζει συχνά αιρετικές ομάδες και ιδιαίτερα της «προφητείες» κάποιου που εκμεταλλευόμενος τις δύσκολες πολιτικές και κοινωνικές συνθήκες της Ελλάδας διακηρύττει την έλευση των εσχάτων και της κρίσης. Ο Μιχαήλ διδάσκει την ορθή χριστιανική εσχατολογία. Ως Αρχιεπίσκοπος Αμερικής αργότερα κατάφερε να έχει διαρκώς αρμονική συνεργασία κλήρου και λαού.

Το κήρυγμα κατέχει σπουδαία θέση στο ποιμαντικό έργο του Μιχαήλ Κωνσταντινίδη. Χρησιμοποίησε το κήρυγμα για να διδάξει το ποίμνιό του. Μάλιστα είχε χάρισμα σε αυτό. Αξιοποιούσε επίσης για τον ίδιο σκοπό τις περιοδείες στα χωριά της επαρχίας του. Στην Αμερική δεχόταν τη χρήση της αγγλικής γλώσσας μόνο σε αυτό και την κατήχηση. Δημοσίευε τα κηρύγματά του σε εφημερίδες και συμμετείχε σε ραδιοφωνικές εκπομπές μέσω του δικτύου CBS από τις οποίες μεταδίδονταν τα κηρύγματά του.

Ο Κωνσταντινίδης έκανε τον καταρτισμό των κληρικών κύριο μέλημα στη ζωή του. Γνωρίστηκε με τον Π. Τρεμπέλα και συνεργάστηκαν στο κατηχητικό έργο της Αρχιεπισκοπής Αθηνών. Θα πρέπει να αναγνωρίσουμε το γεγονός ότι επικαιροποίησε τη θεολογία της Εκκλησίας στη δύσκολη εποχή του.

Καθόλη τη θητεία του στην Αμερική θα αγωνιστεί για τη διάδοση της ελληνικής γλώσσας με διάφορους τρόπους. Για τον Μιχαήλ η ελληνική γλώσσα ήταν η γλώσσα του ευαγγελίου και των πατέρων της Εκκλησίας. Αυτή ήταν η γλώσσα έλεγε με την οποία οι απόστολοι κήρυξαν το ευαγγέλιο σε όλον τον κόσμο. Κάποτε χρησιμοποίησε ένα παράδειγμα από το κατά Ιωάννην ευαγγέλιο σχετικά με τη χρήση της ελληνικής ως γλωσσικό μέσο ιεραποστολής. Αυτό δεν είναι παρά η διήγηση στην οποία κάποιοι Έλληνες ζητούν να δουν τον Ιησού (Ιω. 12:20-26). Ως επιχειρήματα χρησιμοποιούσε ακόμη το κήρυγμα του Παύλου και τη μετάφραση των Ο΄ για τους Ιουδαίους που δεν γνώριζαν εβραϊκά. Ελλάδα και Ορθοδοξία ήταν το σύνθημά του.

Η Καινή Διαθήκη τον επηρέαζε βαθύτατα στον τρόπο σκέψης και δράσης του. Το πρότυπο των κληρικολαϊκών συνελεύσεων δεν μπορεί παρά να προέρχεται από το βιβλίο των Πράξεων. Στις ομιλίες του κατά τις γιορτές των Χριστουγέννων και του Πάσχα χρησιμοποιεί την παύλεια θεολογία. Πίστευε πως η διδασκαλία του Κυρίου είναι η απάντηση σε όλα τα προβλήματα του σύγχρονου ανθρώπου. Αντιμετωπίζει τον χιλιασμό με χωρία από την Αγία Γραφή την οποία τα μέλη αυτής της αιρετικής ομάδας παραποιούν. Ο Μιχαήλ πίστευε πως μόνο με την ενημέρωση των πιστών θα αντιμετωπιζόταν η μεγάλη εξάπλωση των χιλιαστών στην Αμερική. Εξαιτίας των εμπόλεμων καταστάσεων που έζησε, έλεγε συχνά «όσοι επιθυμούν τον πόλεμο είναι με την πλευρά του αντίχριστου, ενώ όσοι επιδιώκουν την ειρήνη είναι με τον Χριστό».

Τις περισσότερες φορές η χρήση των αποσπασμάτων από τα ευαγγέλια που χρησιμοποιεί είναι πρόχειρη και δεν φανερώνει θεολόγο με ειδίκευση στην Κ.Δ. Συνδέει για παράδειγμα την επανάσταση του 1821 με τον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου σε πολλές ομιλίες. Τέτοιου είδους όμως χρήση της Αγίας Γραφής γίνεται σταθερά μέχρι σήμερα από τους περισσότερους ιεράρχες. Ο Κωνσταντινίδης δεν εισήγαγε καινοτομίες διότι ήταν υπερασπιστής της παράδοσης. Είχε πάρει σκληρή στάση απέναντι στον κομμουνισμό για τον οποίο αυτός προβαλλόταν ως αντίχριστος. Κάποια στιγμή πίστευε πως η Αμερική θα λειτουργούσε ως όργανο του Θεού και θα τιμωρούσε τον κομμουνισμό. Το υπόβαθρο αυτής της ιδέας είναι ασφαλώς και πάλι βιβλικό.

Πόλη_89

Ο Κωνσταντινίδης είχε πλούσιο συγγραφικό έργο. Συνέβαλε στην έκδοση και σύνταξη του μηνιαίου περιοδικού της Μητρόπολης Κορίνθου Απόστολος Παύλος και ως Αρχιεπίσκοπος Αμερικής του Greek Orthodox Theological Review το 1957. Με το δεύτερο σκόπευε να προβληθούν με αναλυτικό και ακαδημαϊκό τρόπο οι διάφορες πτυχές της Ορθόδοξης θεολογίας.

Ο αείμνηστος Αρχιεπίσκοπος Αμερικής παρουσίαζε τις ευαγγελικές διηγήσεις σε μόνιμη στήλη της εφημερίδας Νέος Αγών όταν βρισκόταν στην Αθήνα και υπηρετούσε ως γραμματέας και στη συνέχεια ως Μέγας Πρωτοσύγκελος της Αρχιεπισκοπής Αθηνών. Από εδώ φαίνεται η αγάπη του για το ευαγγέλιο του Χριστού. Θα επαναλάβουμε εδώ ότι ο Κωνσταντινίδης από το σύνολο των βιβλίων της Κ.Δ. προτιμά ξεκάθαρα τον απόστολο Παύλο στον οποίο παραπέμπει συχνά. Ο τίτλος της μελέτης του «Η εν Χριστώ ζωή» αποτελεί ασφαλώς δάνειο από την παύλεια θεολογική ορολογία. Ο Μιχαήλ μετέφρασε το έργο «Μίμησις Χριστού» του Θωμά Κεμπησίου, το οποίο σχετίζεται και πάλι με τον κορυφαίο απόστολο. Η προτίμηση στον Παύλο δικαιολογείται όχι μόνο από την ευρύτερη θεολογική τάση της εποχής στον Ορθόδοξο χώρο να προτιμάται η έρευνα των παύλειων επιστολών από τα ευαγγέλια αλλά και από την εκκλησιαστική του σταδιοδρομία. Ο Μιχαήλ διετέλεσε Μητροπολίτης Κορίνθου και ενθρονίστηκε στον Καθεδρικό Ναό του Αποστόλου Παύλου. Κέντρο της εκεί δράσης του ήταν ο εσταυρωμένος Ιησούς Χριστός, όπως άλλωστε αυτό είναι το κέντρο της παύλειας θεολογίας. Μετονόμασε το αρχείο μελετών της Κορίνθου από «Αριστοτέλης» σε «Παύλειον Καθίδρυμα». Στην Αμερική ίδρυσε ίδρυμα με τίτλο: «Ιεραποστολή Αποστόλου Παύλου».

Ο Μιχαήλ ασχολήθηκε όμως και με τις διηγήσεις των ευαγγελίων. Επιμελείται και εκδίδει όσο είναι ακόμη Μητροπολίτης Κορίνθου το 1945 κατηχητικό βοήθημα με τίτλο: Η Ιστορία του Χριστού για μικρά παιδιά. Το 1957 ως Αρχιεπίσκοπος Αμερικής το προσαρμόζει για τις εκεί συνθήκες. Το κείμενο που χωρίζεται σε διάφορες θεματικές και προέρχεται από τα ευαγγέλια, συνοδεύεται από ορθόδοξες εικόνες.

Το 1953 εκδόθηκε η 11η μετάφραση του κριτικού κειμένου της Καινής Διαθήκης στην αγγλική. Ο Μιχαήλ χρησιμοποιούσε το συγκεκριμένο γεγονός ως επιχείρημα της αδυναμίας αποδόσεως του πλούτου της ελληνικής γλώσσας με ικανοποιητικό τρόπο. Στόχος του ήταν η Αγία Γραφή, όπως και άλλα θεολογικά συγγράμματα να μεταφραστεί στην αγγλική γλώσσα από ελληνοαμερικανούς για τους ορθόδοξους θεολόγους. Το έργο της μετάφρασης είχε αναλάβει η Αρχιεπισκοπή Αμερικής με τον ίδιο να έχει μεταφράσει στην αγγλική ορισμένες από τις επιστολές του Παύλου. Εργάστηκε σταθερά για να αναδείξει την αξία της Αγίας Γραφής και τη μελέτη της από τους πιστούς. Για το λόγο αυτό δημιούργησε κύκλους μελέτης.

Σε πραγματεία του για την αναγκαιότητα της μελέτης των κληρικών, ο Μιχαήλ τονίζει την πρωτεύουσα θέση που έχει η μελέτη της Γραφής. Σύμφωνα με τον Μιχαήλ, ακόμη μια αρνητική συνήθεια των ιερέων είναι πως δεν μελετούν την Αγία Γραφή. Θεωρεί πως δεν είναι τυχαίο ότι όλοι οι πατέρες της Εκκλησίας χρησιμοποιούσαν την Αγία Γραφή ως πηγή των θεολογικών τους συγγραμμάτων. Έτσι, ουσιαστικά προτείνεται η αδιάλειπτη μελέτη της Γραφής ως το μέσο το οποίο μπορεί να βοηθήσει τον ιερέα να αναπτυχθεί θεολογικά και να προωθήσει καλύτερα το έργο του.

Ο Μιχαήλ πίστευε ότι η μελέτη της Γραφής δεν βοηθά μόνο στην εμβάθυνση, αλλά και στην προσωπική οικοδομή, κάτι που δεν είναι γνωστό και σύνηθες στους Ορθοδόξους Χριστιανούς. Εδώ ο Κωνσταντινίδης καινοτομεί και δεν διστάζει από φόβο μήπως παρεξηγηθεί και χαρακτηριστεί προτεστάντης. Ο Μιχαήλ παρουσιάζει πλείστα παραδείγματα από την Καινή Διαθήκη, που δείχνουν τους αποστόλους να μελετούν την Παλαιά Διαθήκη και να γνωρίζουν κάθε λεπτομέρειά της. Κορωνίδα όλων έλεγε είναι ο Χριστός που ως τέλειος άνθρωπος, μελέτησε τις Γραφές και «προέκοπτε σε σοφία και ηλικία».

Ως γνωστό αναφερόμαστε σε μια εποχή που δεν υπάρχουν βοηθήματα μελέτης των κειμένων της Αγίας Γραφής. Ο Μιχαήλ συστήνει ως καλό βοήθημα το έργο του Π. Τρεμπέλα, Καινή Διαθήκη μετά συντόμου ερμηνείας (ο τόμος με τις παύλειες και τις καθολικές επιστολές) για το οποίο δημοσίευσε και βιβλιοκρισία. Εκτιμούσε βαθύτατα τον αείμνηστο Τρεμπέλα και θεωρούσε ότι το έργο του δημιουργούσε νέα εποχή. Συχνά πρότεινε στους πιστούς εποικοδομητικά βοηθήματα και ελληνικές εκδόσεις της Αγίας Γραφής, διότι τα ερμηνευτικά βοηθήματα σπάνιζαν κατά την εποχή του.

Ο Κωνσταντινίδης θεωρούσε πως η αλήθεια βρίσκεται στην Αγία Γραφή και όχι στις διάφορες επιστημονικές θεωρίες. Αυτό σημαίνει πως δεν ακολουθούσε τις θεωρίες της εποχής του, οι οποίες προέρχονταν από τις φυσικές επιστήμες. Σε άρθρο του στην Κορινθιακή Ηχώ για τη θεολογική σημασία της ενανθρώπησης του Χριστού καταφεύγει στο χαρακτηρισμό του Χριστού ως το φως το αληθινό από τον τέταρτο ευαγγελιστή και αναφέρεται στα επιπόλαια συμπεράσματα του δαρβινισμού.

Στην Κ.Δ. ο Μιχαήλ καταφεύγει για να βρει επιχειρήματα για τη νηστεία της Μεγάλης Τεσσαρακοστής του Πάσχα αλλά και για το ζήτημα της ύπαρξης του πόνου στη ζωή του ανθρώπου, όπως και για το ζήτημα του γάμου των κληρικών.

Σε αρκετά μηνύματα της Αναστάσεως χρησιμοποιεί χωρία από τα ευαγγέλια. Τις περισσότερες φορές αυτά αποτελούν λόγια του Ιησού στις διηγήσεις του πάθους. Όταν όμως αναφέρεται στη σταύρωση και την ανάσταση του Κυρίου χρησιμοποιεί στοιχεία της παύλειας θεολογίας. Το ίδιο κάνει και στα μηνύματα των Χριστουγέννων. Για να αποδείξει την ανάσταση του Χριστού συγχέει πληροφορίες των ευαγγελικών διηγήσεων σχετικά με τις εμφανίσεις του αναστημένου Ιησού και στοιχεία της παύλειας θεολογίας. Παντού όμως αναπτύσσει στοιχεία από τη δογματική διδασκαλία της Εκκλησίας.

Ο Μιχαήλ ασχολήθηκε με θέματα εισαγωγής της Καινής Διαθήκης αλλά μόνο με τις παύλειες επιστολές και τα προβλήματά τους. Για τη σταύρωση του Ιησού θεωρεί υπεύθυνους τον προδότη μαθητή, τον Πιλάτο και τους Γραμματείς και φαρισαίους. Ο Μιχαήλ αναφέρεται στη δράση τους με βάση τις πληροφορίες των ευαγγελίων αλλά με πολύ προχειρότητα. Ο Μιχαήλ έγραψε άρθρο για τον ευαγγελιστή Λουκά. Ενώ σκιαγραφεί την προσωπικότητά του χρησιμοποιεί μεταγενέστερες πληροφορίες της χριστιανικής παράδοσης. Σχετικά με τα περιστατικά του βίου του Ιησού (π.χ. το περιστατικό με τη Μάρθα και τη Μαρία ή η παραβολή του σπλαχνικού πατέρα) που παρουσιάζει ο Λουκάς τα αντιμετωπίζει κυριολεκτικά και όχι κριτικά.

Με άρθρο του στο περιοδικό Εκκλησία επαινεί τη διάδοση της έκδοσης της Αγίας Γραφής της Βιβλικής Εταιρίας στην Αγγλία. Μεταφράζει σχετικό άρθρο των Times, ενώ θεωρεί πως είναι χρέος της Πανορθόδοξης Συνόδου να ασχοληθεί με το θέμα της διάδοσης της Αγίας Γραφής στον Ορθόδοξο κόσμο. Για τη μέχρι τότε προσπάθεια επαινεί επίσης την αδελφότητα Ζωή για το έργο της και αναφέρεται στην περίπτωση της Ρωσίας που αποτελεί το μόνο χώρο που αντιτίθεται σε μια τέτοια προσπάθεια λόγω του κομμουνιστικού καθεστώτος.

Πόλη_282

Το συγγραφικό έργο του αείμνηστου ιεράρχη δεν φανερώνει έναν συστηματικό καινοδιαθηκολόγο. Ο ίδιος, αν και υπήρξε υφηγητής της Καινής Διαθήκης στη Θεολογική Σχολή της Χάλκης, χρησιμοποιεί τις περισσότερες φορές για χάρη του ποιμαντικού του έργου πρόχειρα την Καινή Διαθήκη και όχι με καλή γνώση. Η αγάπη του γι’ αυτήν είναι βέβαια δεδομένη. Ο Μιχαήλ Κωνσταντινίδης δεν είναι ο καινοδιαθηκολόγος που συναντάμε στο πρόσωπο και το έργο του νυν Αρχιεπισκόπου Αμερικής κ. Δημητρίου Τρακατέλλη. Δεν είχε ασφαλώς τις δικές του ευκαιρίες και έζησε σε μια εποχή που ήταν καταστροφική, όχι απλώς για τις σπουδές αλλά για την ίδια τη ζωή. Ο Κωνσταντινίδης διάβαζε το ευαγγέλιο, το ερμήνευε, το κήρυττε, ξεκίνησε να το μεταφράζει στην αγγλική γλώσσα, κυρίως όμως και πάνω απ’ όλα, το έκανε πράξη στη ζωή του και επιθυμούσε διακαώς το ίδιο να κάνουν όλοι οι πιστοί, κληρικοί και λαϊκοί.

Share this post
          
 
   
Δημοσιεύθηκε στην ΣΥΝΕΔΡΙΑ ΚΑΙ ΗΜΕΡΙΔΕΣ και χαρακτηρίσθηκε , . Αποθηκεύστε τον μόνιμο σύνδεσμο.