Η εισήγηση του Δρ. Θεολογίας ΑΠΘ και προϊστάμενου του Ιερού Ναού Αγίων Αποστόλων Πέτρου και Παύλου στο Haverhill, MA στο Διεθνές Επιστημονικό Συνέδριο για τον Αρχιεπίσκοπο Αμερικής Μιχαήλ Κωνσταντινίδη που έγινε στη Χάλκη (1-2 Σεπτεμβρίου 2017)
Ο Σεβασμιώτατος Αρχιεπίσκοπος Αμερικής Μιχαήλ Κωνσταντινίδης υπήρξε μεγάλη εκκλησιαστική προσωπικότητα, καθώς αναδείχθηκε σ’ ένα μορφωμένο, φωτισμένο και δραστήριο ιεράρχη της Εκκλησίας μας. Ο ίδιος θεωρείται μία από τις επιφανέστερες προσωπικότητες της Ορθόδοξης Εκκλησίας τον 20ό αιώνα, καθώς διακρίθηκε για την εκκλησιαστική του δράση σε δύσκολες εποχές για τον ελληνισμό, ενώ προσέφερε σημαντικό συγγραφικό και θεολογικό έργο τόσο για τους μελετητές όσο και για τους κληρικούς.
Στον αείμνηστο Αρχιεπίσκοπο απονεμήθηκαν πλήθος τιμητικών διακρίσεων, όπως το οφφίκιο του Μεγάλου Αρχιμανδρίτη του Αγιωτάτου Αποστολικού και Πατριαρχικού Οικουμενικού Θρόνου ο «Μεγαλόσταυρος του Φοίνικος», ο «Σταυρός του Αγίου Μάρκου» του Πατριαρχείου Αλεξάνδρειας και ο «Ταξιάρχης του Παναγίου Τάφου», δίπλωμα εξαιρετικών πράξεων από το Σωματείο Φιλαδέλφειας της Πενσυλβανίας, ενώ ανακηρύχτηκε επίτιμος διδάκτωρ Θεολογίας από τη Θεολογική Σχολή του Αγίου Σεργίου στο Παρίσι(1953), το Πανεπιστήμιο Yale (1954), και από το Επισκοπελιανό General Theological Seminary of New York (1956).
Επίσης, το Οικουμενικό Πατριαρχείο του απένειμε το 1953 τον τιμητικό τίτλο «Έξαρχος Ωκεανών Ειρηνικού και Ατλαντικού», με τον οποίο θα αποκαλείτο από εκείνη τη στιγμή και μετά ο Αρχιεπίσκοπος Αμερικής. Από τη μελέτη της εκκλησιαστικής του δράσης και των δημοσιευμένων του έργων γίνεται φανερό πως ο Μιχαήλ έτρεφε μεγάλο σεβασμό και είχε αφοσιωθεί πλήρως στην εξυπηρέτηση των σκοπών και των αναγκών του Οικουμενικού Πατριαρχείου μέχρι και το τέλος της ζωής του. Αυτή η διαπίστωση μπορεί να διαφανεί τόσο από την προσφορά του στις θέσεις ευθύνης που του εμπιστεύθηκε το Πατριαρχείο όσο και από τα αποτελέσματα της διακονίας του προς το Ορθόδοξο ποίμνιο.
Η σχέση ζωής με το Οικουμενικό Πατριαρχείο
Σπουδές-Ακαδημαϊκή καριέρα
Η πρώτη επαφή του Μιχαήλ με το Οικουμενικό Πατριαρχείο ξεκίνησε το 1907 σε ηλικία 15 ετών, όταν εισήχθη στη Θεολογική Σχολή της Χάλκης, αφού ολοκλήρωσε τις σπουδές του στο ημιγυμνάσιο Ξάνθης. Αποφοίτησε τη Σχολή αριστούχος το 1914 και για ένα χρόνο υπηρέτησε ως υφηγητής της. Ο Πατριάρχης Γερμανός Ε΄, διακρίνοντας τη φιλομάθεια και το ήθος του Μιχαήλ, φρόντισε να μεταβεί την επόμενη χρονιά για ευρύτερες σπουδές με υποτροφία του Οικουμενικού Πατριαρχείου στις Θεολογικές Ακαδημίες της Αγίας Πετρούπολης και του Κιέβου.
Εξαιτίας των πολιτικών εξελίξεων στην Ρωσία με την Κομμουνιστική Επανάσταση το 1917, αναγκάστηκε να φύγει από την Αγία Πετρούπολη, παραμένοντας και ολοκληρώνοντας τις σπουδές του στο Ροστώφ μέχρι το 1919. Οι θεολογικές σπουδές που έγιναν με υποτροφία του Οικουμενικού Πατριαρχείου βοήθησαν τον Μιχαήλ να αποκτήσει στέρεες θεολογικές γνώσεις και να παρουσιαστεί έτοιμος στην προβολή και τεκμηρίωση της Ορθόδοξης θεολογίας και πνευματικότητας στο δυτικό κόσμο.
Εκκλησιαστική σταδιοδρομία
Το 1920 λίγο μετά από την επιστροφή του Μιχαήλ από τη Ρωσία στην Κωνσταντινούπολη, του ανατέθηκε η πρώτη σημαντική αποστολή από τον Οικουμενικό θρόνο. Απεστάλη καταρχήν ως έξαρχος της Ιεράς Μητροπόλεως Μαρωνείας, ενώ στη συνέχεια παρέμεινε ως τοποτηρητής της για τρία και πλέον χρόνια επιτελώντας σημαντικότατο ποιμαντικό και εθνικό έργο. Μετά από τέσσερα χρόνια δημιουργικής παρουσίας στην Αρχιεπισκοπή Αθηνών ως Μέγας Πρωτοσύγγελος, διορίστηκε το 1927 ιερατικώς προϊστάμενος του ιστορικού Καθεδρικού Ναού της του Θεού Σοφίας στο Λονδίνο μετά από παράκληση του δασκάλου του στη Θεολογική Σχολή της Χάλκης, Μητροπολίτη Θυατείρων Γερμανού. Παρέμεινε στο Λονδίνο για δώδεκα έτη επιδεικνύοντας σημαντική υπηρεσία σε ποιμαντικό, πνευματικό και εκπαιδευτικό επίπεδο, όπως μαρτυρούν τα πολυάριθμα δημοσιεύματα και μελέτες του.
Ο Μιχαήλ, ύστερα από τις πολύτιμες υπηρεσίες και τη διακονία που προσέφερε ως Μητροπολίτης Κορινθίας, εξελέγη στις 11 Οκτωβρίου 1949 παμψηφεί Αρχιεπίσκοπος Αμερικής, με σκοπό να εξυπηρετήσει τα συμφέροντα της ελληνικής ομογένειας και να ποιμάνει τη μεγαλύτερη επαρχία του Οικουμενικού Πατριαρχείου στη Δύση. Είναι χαρακτηριστικό πως στον ενθρονιστήριο λόγο του υπογράμμισε πως ο σκοπός του ήταν να διατηρήσει τα ελληνικά ιδεώδη, την ορθόδοξη πίστη και τη συνεργασία με τη μητέρα Εκκλησία, το Οικουμενικό Πατριαρχείο.
Σε μια αποστροφή του λόγου του τόνισε πως «… Ὃλοι δέ ἡμεῖς Κληρικοί καί Λαϊκοί εἰς τόν δρόμον τοῦ ἱεροῦ καθήκοντός μας καί τῆς ἁγίας μας ἐθνικοθρησκευτικῆς ἀποστολῆς μας ἂς ἒχωμεν ὡς ὁδηγόν μας τό ὑψηλόν παράδειγμα τοῦ Προκαθημένου τῆς Ὀρθοδοξίας, Παναγιωτάτου Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου κυρίου, κυρίου Ἀθηναγόρου ὁ Ὁποῖος ἢνοιξε τόν δρόμον, τόν ὁποῖον θά βαδίσωμεν ἡμεῖς καί ὁ Ὁποῖος ὑπῆρξεν ὁ σπουδαιότερος καί σημαντικώτερος σκαπανεύς καί πρωτοπόρος τῆς Ἐκκλησιαστικῆς διοργανώσεως καί κοινοτικῆς διορθώσεως των Ἑλλήνων ἀπάσης τῆς Ἀμερικῆς».
Ο Αρχιεπίσκοπος αναγνώριζε ότι ήταν αντιπρόσωπος του Οικουμενικού Πατριαρχείου στο δυτικό ημισφαίριο και υπηρετούσε την ποιμαντική μέριμνα της Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας για όλους τους πιστούς της Ορθόδοξης Εκκλησίας.
Οι αποστολές και τα επιτεύγματά του
Ιερά Μητρόπολη Μαρωνείας
Για να κατανοήσουμε την αξία του έργου του Μιχαήλ, είναι απαραίτητο να καταγράψουμε τις σημαντικότερες στιγμές από την προσφορά του σε κάθε αποστολή που του ανατέθηκε από το Οικουμενικό Πατριαρχείο. Όπως αναφέρθηκε παραπάνω, η πρώτη του αποστολή αποτέλεσε η Ιερά Μητρόπολη Μαρωνείας. Μετά το θάνατο του Μητροπολίτη Μαρωνείας Μελισσηνού, ο Μιχαήλ ανέλαβε να κατευθύνει πνευματικά ως τοποτηρητής την επαρχία της Μαρωνείας για τρία και πλέον χρόνια. Ο ίδιος ανταποκρίθηκε με μεγάλη επιτυχία στο δύσκολο έργο που του ανατέθηκε, καθώς χρειάστηκε να διαχειριστεί το μεγάλο εθνικό πρόβλημα των προσφύγων της Μικρασιατικής καταστροφής.
Συγκεκριμένα, το 1922 ήταν πρόεδρος της επιτροπής αποκαταστάσεως των προσφύγων της Μικράς Ασίας και Ανατολικής Θράκης, όπου αποκατέστησε χιλιάδες πρόσφυγες στην περιφέρεια της Κομοτηνής. Ο Μιχαήλ, ο οποίος είχε καταγωγή από την περιοχή της Κομοτηνής, ανέλαβε να ποιμάνει μια επαρχία με ιδιαιτερότητες, γεγονός που αποδεικνύει τη μεγάλη εμπιστοσύνη που είχε το Οικουμενικό Πατριαρχείο στις ικανότητες και στην προσαρμοστικότητά του ανάλογα με το ιδιόμορφο γεωπολιτικό περιβάλλον.
Ιερά Μητρόπολη Θυατείρων
Ο Μιχαήλ κατά την παρουσία του στην Αγγλία ανέλαβε την οργάνωση της Ιεράς Μητροπόλεως Θυατείρων, επέδειξε σημαντική ποιμαντική δράση εντός της Ελληνικής παροικίας, αλλά και πλούσια συγγραφική δραστηριότητα θεολογικών και άλλων μελετών. Εκτός από την ευθύνη διαποίμανσης της ενορίας του και οργάνωσης της Μητροπόλεως Θυατείρων, διετέλεσε εκπρόσωπος του Οικουμενικού Πατριαρχείου στο συνέδριο «Πίστις και Τάξις» στη Λωζάννη το 1927 και στο Εδιμβούργο το 1937, και στο Συνέδριο «Ζωή και Εργασία» στην Οξφόρδη, αντιπρόσωπος της Εκκλησίας της Ελλάδος στη διάσκεψη Αγγλικανών και Ορθοδόξων στο Λονδίνο για την προετοιμασία του συνεδρίου του Λάμπεθ το 1930, αλλά και αντιπρόσωπος του Πατριαρχείου Αλεξανδρείας στη δογματική επιτροπή μεταξύ Αγγλικανών Ορθοδόξων το 1931.
Θα πρέπει να σημειώσουμε πως εντυπωσιάστηκε από την οργάνωση του ποιμαντικού έργου της Αγγλικανικής Εκκλησίας και κυρίως από την κοινωνική δράση των ιερέων. Παρατήρησε ότι οι ιερείς εκτός από τα λειτουργικά τους καθήκοντα τελούσαν και τις ποιμαντικές τους υποχρεώσεις μέσα από την ενεργητική παρουσία τους στην κοινωνία με συχνές επισκέψεις στις οικίες και στο χώρο εργασίας των ενοριτών. Οι κοινωνικές παρεμβάσεις της Αγγλικανικής Εκκλησίας και η προσφορά βοήθειας σε κάθε κοινωνική τάξη ενέπνευσε τον Μιχαήλ να αξιοποιήσει την προϋπάρχουσα εμπειρία της Αγγλικανικής εκκλησίας στο ποιμαντικό έργο της ορθόδοξης Εκκλησίας, στηρίζοντάς το όμως και προσαρμόζοντας τη δομή του στην πνευματική ζωή και τις ποιμαντικές ανάγκες των ορθοδόξων στην Αμερική.
Ελληνική Αρχιεπισκοπή Αμερικής
Ο Μιχαήλ ως Αρχιεπίσκοπος Αμερικής από την πρώτη ημέρα εργάστηκε ακατάπαυστα με ζήλο και ενθουσιασμό, για να οργανώσει την Αρχιεπισκοπή. Ο Μιχαήλ ανέπτυξε το πρόγραμμά του πάνω σε δύο αρχές: Ελλάδα και Ορθοδοξία. Ο σκοπός του ήταν να διατηρήσει τα ελληνικά ιδεώδη, την ορθόδοξη πίστη και τη συνεργασία με την μητέρα Εκκλησία, το Οικουμενικό Πατριαρχείο.
Εξαρχής αναγνώρισε ότι θα αποτελέσει τον θρησκευτικό ηγέτη 800 χιλιάδων Ορθοδόξων, στοιχείο που φανερώνει ότι είχε κατανοήσει πλήρως την αποστολή του. Προχώρησε άμεσα σε χειροτονίες νέων βοηθών επισκόπων, πάντα με την έγκριση και ευλογία του Οικουμενικού Πατριαρχείου, το οποίο ενέκρινε και το νέο σχέδιο οργανώσεως της Αρχιεπισκοπής από τον Μιχαήλ σε αρχιεπισκοπικές περιφέρειες, που είχαν σαν κέντρο μία πρωτεύουσα πόλη, στην οποία ήταν εγκατεστημένοι βοηθοί τιτουλάριοι επίσκοποι του Αρχιεπισκόπου για την καλύτερη εξυπηρέτηση του ποιμνίου του.
Επίσης, ο Μιχαήλ πραγματοποίησε σημαντικές παρεμβάσεις σε διάφορους τομείς. Μέσα από τις πέντε Κληρικολαϊκές συνελεύσεις της θητείας του πέτυχε να διαμορφώσει ένα καινούργιο οργανισμό υπηρεσιών και γραφείων στην Αρχιεπισκοπή, καθιέρωσε το θεσμό του δεκαδολλαρίου, αύξησε τα έσοδα της Αρχιεπισκοπής και τον αριθμό των κοινοτήτων, οργάνωσε εξολοκλήρου το εκπαιδευτικό πρόγραμμα της ομογένειας συμβάλλοντας στην ενίσχυση της Ελληνικής γλώσσας, φρόντισε για την ανάπτυξη των εκπαιδευτικών και κοινωνικών ιδρυμάτων της Αρχιεπισκοπής, ενώ ενδιαφέρθηκε ιδιαίτερα για τα θέματα της νεολαίας (GOYA) και του ομογενειακού ελληνικού τύπου. Επίσης, συνέβαλε στην αναγνώριση της Ελληνικής Ορθόδοξης Εκκλησίας ως Επίσημης Αναγνωρισμένης Θρησκείας (Major Faith), ενώ βελτίωσε σημαντικά τη θέση του ελληνισμού μέσα από παρεμβάσεις και επίσημες συνομιλίες με τον εκάστοτε Πρόεδρο των ΗΠΑ. Παράλληλα, συμμετείχε στις συνεδριάσεις του Εθνικού Συμβουλίου των Εκκλησιών της Αμερικής, ενώ κατείχε μία θέση εκ των προέδρων του Παγκοσμίου Συμβουλίου των Εκκλησιών, εκπροσωπώντας επίσημα το Οικουμενικό Πατριαρχείο και παραμένοντας πιστός στις αρχές της πρότασης του Οικουμενικού Πατριαρχείου το 1920 για την συνεργασία των Εκκλησιών μέσα από μια Κοινωνία των Εκκλησιών, αντίστοιχης της Κοινωνίας των Εθνών.
Η οικονομική ενίσχυση της μητέρας εκκλησίας
Ιδιαίτερη αξία είχε και η καθιέρωση από τον Μιχαήλ ενός τακτικού προγράμματος οικονομικής ενίσχυσης του Οικουμενικού Πατριαρχείου κατά την παρουσία του στην Αμερική. Μια από τις πρωτοβουλίες λοιπόν του Μιχαήλ, για να υποστηρίξει όχι μόνο τα προγράμματα της Αρχιεπισκοπής, αλλά έμμεσα και το Οικουμενικό Πατριαρχείο ήταν να θεσπίσει το θεσμό του δεκαδολλαρίου. Συγκεκριμένα, ο Αρχιεπίσκοπος σε εγκύκλιό του ανέφερε πως «…Ἡ λογία ὑπέρ τοῦ Πατριαρχείου εἶναι τό ποσόν τό ὁποῖον ἀποδίδουν οἱ δίσκοι τῶν Χριστουγέννων καί τοῦ Πάσχα. Πόσον ἀξιοπρεπέστερον θά εἶναι διά τό κέντρον τῆς Ὀρθοδοξίας νά μή περιφέρεται δίσκος διά τάς ἀνάγκας του, ἀλλά νά ἀποστέλλεται ποσόν, καί μάλιστα μεγαλύτερον ἀπό ἐκεῖνο, πού ἀποδίδουν οἱ δύο δίσκοι, ἀπό το Ταμεῖον τῆς Ἀρχιεπισκοπής, πρᾶγμα τό ὁποῖον, ὃμως θά ἐπιτευχθῇ ἂν τό μονοδολλάριον γίνῃ δεκαδολλάριον».
Επίσης, ο Μιχαήλ είχε καθιερώσει τακτικό έρανο για την ανοικοδόμηση του Οικουμενικού Πατριαρχείου εξαιτίας της καταστροφικής πυρκαγιάς του 1941 και των θλιβερών γεγονότων το Σεπτέμβριο του 1955. Είναι χαρακτηριστικό πως ο Μακαριστός Αρχιεπίσκοπος θεωρούσε ότι είναι ιερά και αγία υποχρέωση όλων των ομογενών της Αμερικής να συνδράμουν υπέρ του Οικουμενικού Πατριαρχείου, διότι όπως τόνιζε ο ίδιος «… εἶναι τό Κέντρον τῆς Ὀρθοδόξου κατά Ἀνατολάς Ἐκκλησίας, τῆς περιλαμβανούσης εἰς τούς κόλπους της διακόσια περίπου ἑκατομμύρια Ὀρθοδόξων Χριστιανῶν. Εἶναι ἡ αἰωνόβιος πνευματική ἑστία, ἐκ τῆς ὁποίας μετεδόθη τό πῦρ τῆς Ὀρθοδόξου Πίστεως εἰς ἃπαντας τούς σημερινούς ἀλλοεθνεῖς Ὀρθοδόξους Χριστιανούς. Εἶναι ἡ Ἱερά Κιβωτός ἡ διαφυλάξασα ἐπί ἑκατονταετηρίδας ὁλοκλήρους τάς παραδόσεις μας τάς τιμιωτάτας καί ἱεράς, θρησκευτικάς τε καί ἐθνικάς, κοινωνικάς καί οἰκογενειακάς. Εἶναι ἡ Ὑπάτη Ἐκκλησιαστική Ἀρχή ἡμῶν τῶν Ὀρθοδόξων, εἰς τήν ὁποίαν καταφεύγουν οἱ διωκόμενοι ἐκζητοῦντες προστασίαν, οἱ ἀδικούμενοι ἐκζητοῦντες δικαιοσύνην, οἱ ἑτερόδοξοι οἱ ἀπό τήν πρωταρχικήν καθαράν καί ἀνόθευτον πηγήν ἐπιθυμοῦντες νά ἀντλήσουν τό ζωογόνον Ὓδωρ τῆς Χριστιανικῆς Θρησκείας. Εἶναι ἡ τοῦ Χριστοῦ Μεγάλη Ἐκκλησία, τῆς ὁποίας καί ἡ ἐξωτερική ἐμφάνισις ὀφείλει νά εἶναι ἀνάλογος μέ τό αἰωνόβιον πνευματικόν καί ἠθικόν μεγαλεῖον της».
Συνοψίζοντας
Ο Αρχιεπίσκοπος Μιχαήλ αφιέρωσε ολόκληρη τη ζωή του στον Χριστό και την Εκκλησία Του. Ήταν πιστός και υπάκουος πνευματικός υιός της Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας, πετυχαίνοντας να διαδώσει την ορθόδοξη θεολογία στο δυτικό κόσμο. Ο μακαριστός διάδοχός του, ο τότε Μητροπολίτης Μελίτης κυρός Ιάκωβος σε ευλαβές αφιέρωμα προς την μνήμη του μεγάλου ιεράρχη σημείωσε για τη μεγάλη αγάπη και αφοσίωση του Μιχαήλ για το Οικουμενικό Πατριαρχείο: «…Τό Οἰκουμενικόν Πατριαρχεῖον ἦτο ἡ διαρκής σκέψις του. Τό ἒζη. Δέν ἠρκεῖτο εἰς τό νά τό ὁραματίζηται ἢ εἰς τό νά προσεύχηται δι’ αὐτό.
Ἐπελαμβάνετο πάσης εὐκαιρίας διά νά τό ἀναδείξῃ. Διά νά τό θέσῃ ἐπί τήν λυχνίαν ἐνώπιον τῶν ὀμμάτων τοῦ Λευκοῦ Οἲκου, ἀλλά καί τῆς κοινῆς Ἀμερικανικῆς γνώμης. Ἡ Χαλκίτις Σχολή δέν ἦτο ἀπλῶς ἡ θεολογική του Ἂλμα Μάτερ, ἀλλ’ ἡ Μητέρα. Καί τήν ἐνοστάλγει μέ τόσην στοργήν». Ο Μιχαήλ Κωνσταντινίδης ήταν ένας φωτισμένος, πιστός και ακούραστος δούλος του Θεού, ο οποίος προσέφερε ανεκτίμητες υπηρεσίες στην Εκκλησία, το Γένος και τον Ελληνισμό.
