Από τον πρόλογο του βιβλίου
Η παράδοση της εξόδου των Ισραηλιτών από την Αίγυπτο, αποτελεί ένα από τα πιο σημαντικά τμήματα της βιβλικής ιστορίας και Θεολογίας και διατρέχει σχεδόν όλη την Παλαιά Διαθήκη. Η έξοδος είναι το εθνικό ορόσημο του λαού του Θεού με ιδιαίτερη λυτρωτική και σωτηριολογική διάσταση. Οδήγησε σύμφωνα με τη βιβλική αντίληψη στη δημιουργία του έθνους και της θρησκείας του. Χωρίς αυτή την απελευθερωτική πράξη δεν θα φτάναμε ποτέ σε ένα ισραηλιτικό έθνος και η πίστη στο Γιαχβέ, το Θεό του Ισραήλ, δεν θα είχε σημασία. Στην έξοδο ο Ισραήλ βιώνει τις αρχές της εθνικής ιστορίας του και ζει την εμπειρία της δύναμης και του μεγαλείου του Θεού. Γι’ αυτό μπορούμε να πούμε ότι η έξοδος δεν είναι μόνο μια απελευθερωτική πράξη, αλλά βοήθησε κυρίως στη δημιουργία της εθνικής και θρησκευτικής ταυτότητας του ισραηλιτικού λαού. Σήμερα ιδίως με τα έντονα κοινωνικά και υπαρξιακά προβλήματα η παράδοση αυτή έχει ιδιαίτερη σημασία και βρίσκεται στο προσκήνιο και την επικαιρότητα.
Η έξοδος του λαού Ισραήλ από την Αίγυπτο είναι ταυτόχρονα εθνικό ορόσημο για τον Ισραήλ και σύμβολο που διαπερνά όλη τη βιβλική γραμματεία. Ο Μωυσής ο προφήτης, ο ηγέτης, ο ελευθερωτής του λαού Ισραήλ και ο νομοθέτης αποτελεί το κεντρικό πρόσωπο στην παράδοση της εξόδου. 0 Μωυσής είναι αυτός ο οποίος αναλαμβάνει να αφυπνίσει ένα λαό που καταδυναστεύεται από τους Αιγυπτίους και να συνδέσει τη σωτηρία και την ελευθερία του ανθρώπου με την πίστη στον ένα και μοναδικό Θεό. Επικοινωνεί με το Θεό «πρόσωπο προς πρόσωπο» και επομένως βρίσκεται σε μοναδική σχέση με το Θεό. 0 Μωυσής υπήρξε ο «θεράπων του οίκου» και «μεσίτης» της Διαθήκης. Μόνο στο Μωυσή απεκάλυψε ο Θεός το όνομα και τη δόξα του, στο δε θαυμαστό γεγονός της φλεγόμενης και μη καιόμενης βάτου, όπου κατά την Ορθόδοξη Δογματική παρίσταται το τρισυπόστατο της Θεότητας, έχουμε την αφετηρία της εκδηλούμενης συμπαράστασης του Θεού προς τον καταδυναστευόμενο λαό Ισραήλ. Το γεγονός αυτό σηματοδοτεί την εύνοια και την πρόνοια του Θεού προς τον περιούσιο λαό του, η οποία εμφανίζεται καθ’ όλη την ιστορική πορεία του.
Η παράδοση της εξόδου μέσα από την επέμβαση του Θεού, τα θαυμαστά γεγονότα, την αποκάλυψη του ονόματος του, τη νομοδοσία, τη διαθήκη Σινά, αποτελεί τη βάση για την κατανόηση βασικών θεματικών ενοτήτων της Θεολογίας της Π. Διαθήκης. Η εκλογή του Ισραήλ από το Θεό ως περιούσιου λαού και η Διαθήκη Σινά αποτέλεσαν το συνδετικό κρίκο της παράδοσης της εξόδου. Η Διαθήκη Σινά ανανεώνεται στην πορεία του ισραηλιτικού λαού και αποκτά σπουδαία θεολογική σημασία σχεδόν σε όλη τη βιβλική γραμματεία. Την περίοδο αυτή διδάσκεται η μονοθεΐα με κυρίαρχο στοιχείο την πιστότητα του Θεού που σώζει και προστατεύει. Τώρα μαρτυρείται έντονα η παρουσία, συμμετοχή, συνεργασία του Θεού στην ιστορική πορεία του λαού Ισραήλ. Παράλληλα αποκαλύπτει μια ουσιώδη πτυχή του θείου σχεδίου, που αφορά στην επιθυμία του Θεού να δημιουργήσει μια κοινωνία ανθρώπων αφιερωμένη στην υπηρεσία του, μια λατρευτική κοινότητα πιστή στο Νόμο, η οποία θα βρει την πληρότητά της στην εκκλησία της Κ. Διαθήκης.
Στην παράδοση της εξόδου ιδιαίτερη σημασία έχει το μοτίβο του γογγυσμού, το οποίο δεν αναφέρεται για να εκφράσει απλά μια δυσαρέσκεια. Αντιθέτως περιγράφει μια ανοιχτή εξέγερση. Η πράξη του γογγυσμού είναι μια ανοιχτή πρόκληση, η οποία αν δεν αντιμετωπισθεί καταλήγει προφανώς σε τιμωρία και ίσως και θάνατο. Ο Ισραήλ προφανώς αισθανόταν την ανάγκη να περιγράψει και να ομολογήσει την ιστορία του ως μια ιστορία αμαρτίας και αποστασίας εναντίον του Γιαχβέ και απομάκρυνσης από αυτόν. Αυτό έχει πιθανόν τις απαρχές του στην ετυμηγορία των προαιχμαλωσιακών προφητών (λ.χ. Αμώς 4,6-12. Ωσηέ 2,4 εξ. Ιερεμίας 2,4-13. 3,21-4,2), οι οποίοι στις κρίσεις τους δεν μπορούσαν ή δεν ήθελαν να δουν μόνο το παρόν ως αμαρτωλό, αλλά συμπεριελάμβαναν έτσι ως παράδειγμα για αυτό το θέμα και το παρελθόν. Ο Ισραήλ ως λαός με συναίσθηση της σημασίας της ιστορίας και της ταυτότητάς του, ήταν απαραίτητο για αυτόν να ανακαλεί στη μνήμη του, ξανά και ξανά, με έναν έντονο τρόπο, τις ανατρεπτικές καταστάσεις του παρελθόντος, εφόσον θα έπρεπε να καθιερωθεί ως ο μοναδικός λαός του Θεού. Η παράδοση του γογγυσμού εξυπηρέτησε ακριβώς αυτόν το σκοπό, όπως θα δούμε στην πορεία της μελέτης μας.
Η όλη παράδοση της εξόδου αποτυπώθηκε έντονα σε τέσσερις ύμνους, δηλαδή του Μωυσή (Μαριάμ), της Δεββώρας, της Άννας, του Δαβίδ. Αυτοί οι ύμνοι είναι συνήθως μικροί σε έκταση, συμπυκνωμένοι στη διατύπωση και λειτουργούν ως ομολογίες πίστης προς το πρόσωπο και το λυτρωτικό έργο του Θεού. Εκφράζουν την ευγνωμοσύνη και την ευχαριστία προς το Θεό για τη σωτηρία του Ισραήλ. Παράλληλα καταδεικνύουν σαφώς τη διαρκή επέμβαση του Θεού στην ιστορία του βιβλικού Ισραήλ, ο οποίος παρά τα ποικίλα και συνεχή προβλήματα που του δημιούργησε ο εκλεκτός λαός του, φάνηκε τελικά καρτερικός, υπομονετικός και με αγάπη. Οι ύμνοι δείχνουν την πιστότητα του λαού προς το Θεό και αντίστροφα.
