Τα πορίσματα επιμελήθηκε η υποψ. Δρ. Θεολογίας Αικατερίνη Μπατσιόλα
Το 14ο Συνέδριο της Ελληνικής Εταιρίας Βιβλικών Σπουδών το οποίο διοργανώθηκε με τη φροντίδα του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτη Σερρών και Νιγρίτης κυρίου Θεολόγου είχε ως θέμα του «Το πρόσωπο της Μητέρας του Χριστού στην Αγία Γραφή». Οι εισηγήσεις που παρουσιάστηκαν εξέτασαν το πρόσωπο της Μητέρας του Χριστού όπως αυτό προτυπώνεται στην Παλαιά Διαθήκη, όπως παρουσιάζεται στα βιβλία της Καινής Διαθήκης αλλά και με τη μέθοδο της κρητικής ερμηνείας του κειμένου και της πρόσληψης, σε ποικίλες νέες συνάφειες συγκεκριμένων χωρίων και περικοπών.
Οι εργασίες του συνεδρίου ξεκίνησαν με την εναρκτήρια εισήγηση του Κοσμήτορα της Θεολογικής Σχολής του ΑΠΘ και Προέδρου της Ελληνικής Εταιρείας Βιβλικών Σπουδών καθηγητή Μιλτιάδη Κωνσταντίνου, με θέμα «Ο ρόλος της Μητέρας του Χριστού στην ιστορία της Θείας Οικονομίας». Με αφορμή μια σπάνια εικόνα της Παναγίας ο κ. Κωνσταντίνου αναφέρθηκε διεξοδικά στην σύνδεση της Παλαιάς με την Καινή Διαθήκη.
Στις τρεις ημέρες του συνεδρίου παρουσιάστηκαν 7 εισηγήσεις σχετικές με την Παλαιά Διαθήκη και πως προεικονίζεται σε αυτήν το πρόσωπο της Παναγίας. Ο αναπληρωτής καθηγητής κ. Αθανάσιος Παπαρνάκης αναφέρθηκε στο αειπάρθενο της Θεοτόκου και πως αυτό θεμελιώνεται στην Παλαιά Διαθήκη παρουσιάζοντας τα σημαντικότερα από τα σχετικά κείμενα και τα βασικά σημεία της ερμηνευτικής τους προσέγγισης. Δυο εισηγήσεις είχαν ως αφορμή το χωρίο του Ησαϊα 7,14. Ο ομότιμος καθηγητής κ. Καϊμάκης αφού ενέταξε το κείμενο στο ιστορικό του πλαίσιο εξέτασε πως αυτό ερμηνεύεται καταλήγοντας ότι η πρώτη Εκκλησία χρησιμοποίησε και ερμήνευσε το παρόν χωρίο αναφερόμενη στην εκ Παρθένου γέννηση του Χριστού, τακτική που ακολούθησαν οι Πατέρες της Εκκλησίας. Έτσι η εξέλιξη της λατρευτικής ζωής έδωσε στην Παρθένο Μαρία την ξεχωριστή θέση που κατέχει τόσο στη γη, όσο και στους ουρανούς. Ο καθηγητής του Πανεπιστημίου του Σεράγιεβο π. Vladislav Topalovic αναφέρθηκε στη σπουδαιότητα του στίχου και σε σχέση με την αναφορά του Ματθαίου για τη γέννηση του Μεσσία. Ακολούθως η καθηγήτρια του Πανεπιστημίου του Μεγάλου Τυρνόβου κ. Stefka Koncheva αναφέρθηκε στη γιορτή των Εισοδίων η οποία είναι μια γιορτή γεμάτη από εικόνες και ιδέες της Παλαιάς Διαθήκης. Στην εισήγηση του επίκουρου καθηγητή κ. Χρήστου Καραγιάννη παρουσιάστηκε και αναλύθηκε η Σκηνή του Μαρτυρίου και τα λατρευτικά της αντικείμενα ως προτυπώσεις της Θεοτόκου επί τη βάσει του βιβλικού κειμένου σε άμεση συνάρτηση με την πατερική ερμηνεία, την υμνολογία και την αγιογραφία. Η διδάκτωρ θεολογίας κ. Μαρία Παζάρσκη παρουσίασε τις περιπτώσεις και τα είδη μεσιτείας που συναντούμε στην Παλαιά Διαθήκη και τη σημασία αυτών καθώς και την εξέλιξη της έννοιας. Τέλος, η επίκουρη καθηγήτρια κ. Αλεξάνδρα Παλάντζα παρουσίασε το ιστορικό και θρησκειολογικό υπόβαθρο της διήγησης από τους Κριτές Κεφάλαιο 6 στίχοι 36-40 και την επίδραση που δέχτηκε από άλλες λαϊκές παραδόσεις.
Ένας σημαντικός αριθμός εισηγήσεων είχαν ως θέμα τους συγκεκριμένα χωρία και περικοπές της Καινής Διαθήκης. Εφτά ομιλίες επικεντρώθηκαν σε χωρία των Ευαγγελίων. Ο αναπληρωτής καθηγητής κ. Χρήστος Καρακόλης χρησιμοποιώντας την αφηγηματική μέθοδο κριτικής ασχολήθηκε με το πρόσωπο της μητέρας του Ιησού στο Κατά Ιωάννη ευαγγέλιο, παρουσιάζοντας αρχικά το πρόβλημα της ανωνυμίας της σε αντιπαραβολή προς την ανωνυμία του αγαπημένου μαθητή, ακολούθησε ερμηνευτική ανάλυση του πρώτου σημείου του Ιησού στην Κανά και τέλος παρουσιάστηκαν ερωτήματα που είχαν ως σκοπό την ανάδειξη της σημασίας της μητέρας του Ιησού. Ο επίκουρος καθηγητής κ. Μόσχος Γκουτζιούδης ασχολήθηκε με το Μτ. 1,16 και τις διάφορες παραλλαγές του στη χειρόγραφη παράδοση. Με αφορμή τις συριακές μεταφράσεις εξηγήθηκε πως από μεταφραστικά σφάλματα δίνεται η εντύπωση ότι ο Ιωσήφ παρουσιάζεται ως βιολογικός πατέρας του Ιησού αλλά στην πραγματικότητα οι εκδοχές αυτές γνωρίζουν τη θεολογική ιδέα της εκ Παρθένου γεννήσεως του Ιησού. Τέλος, παρουσιάστηκαν οι διάφοροι τρόποι με τους οποίους οι πρώτοι εκκλησιαστικοί συγγραφείς αντιμετώπισαν τις δυσκολίες του γενεαλογικού καταλόγου του κατά Ματθαίον ευαγγελίου. Ακολούθως, ο αναπληρωτής καθηγητής κ. Κωνσταντίνος Μπελέζος αναφέρθηκε στην έλλειψη πληροφοριών για την καταγωγή της Θεοτόκου και επικεντρώθηκε σε τρεις κατηγορίες συγγενών της, στους εξ αίματος, εξ αγχιστείας και εξ υιοθεσίας.
Ο Δρ. Θεολογίας πρωτοπρεσβύτερος Κωνσταντίνος Παπαθανασίου αναφέρθηκε στην παρουσία της μητέρας του Ιησού στον Γολγοθά, όπως αναφέρεται στο Κατά Ιωάννην 19,25-28α. Τέλος, ο αναπληρωτής καθηγητής και πρόεδρος του Τμήματος Θεολογίας της Θεολογικής Σχολής του ΕΚΠΑ Θωμάς Ιωαννίδης, με αφορμή το Μτ 1,25 αναφέρθηκε στη διδασκαλία περί παρθενίας της Θεοτόκου η οποία αποτέλεσε πηγή διχογνωμιών.
Με την παύλεια γραμματεία ασχολήθηκε η αναπληρώτρια καθηγήτρια κ. Κυριακούλα Παπαδημητρίου αναλύοντας το Γαλ 4.4-6 και εστιάζοντας στην εξέταση του ρόλου της Θεοτόκου στη διαμόρφωση της χριστιανικής έναντι της ιουδαϊκής ταυτότητας κατά τον Απόστολο Παύλο. Η μητέρα του Χριστού, που έδωσε στον Υιό του Θεού τα στοιχεία της ανθρώπινης και ιουδαϊκής του φύσης, υπήρξε ταυτόχρονα η ίδια που αποδέχθηκε από αυτόν τα στοιχεία της χριστιανικής ταυτότητας, την εν Χριστώ ελευθερία από την αμαρτία και τον νόμο. Επιπλέον, με τη δική της συνέργεια, η κατάρα του νόμου αντιστρέφεται, καθώς εκλεκτός λαός του Θεού δεν είναι πλέον αποκλειστικά οι Ιουδαίοι, που κατέχουν τον νόμο, αλλά ελεύθερα όλα τα έθνη, που πιστεύουν στον Ιησού Χριστό.
Σχετικά με την Αποκάλυψη του Ιωάννη υπήρξαν τρεις εισηγήσεις. Αρχικά ο λέκτορας της Θεολογικής Σχολής του Sibiu κ. Daniel Mihoc ασχολήθηκε με το 12ο κεφάλαιο της Αποκάλυψης το οποίο αναφέρεται στη γέννηση του Χριστού. Ο αναπληρωτής καθηγητής κ. Χαράλαμπος Ατματζίδης εξέτασε το Απ. 12, 1-6α από δυο κεντρικούς ερμηνευτικούς δρόμους της προσέγγισης του κειμένου, την ιστορική κριτική και την κριτική της πρόσληψης, ενώ έγινε προσπάθεια να αναδειχθεί ποιος από τους δυο δικαιώνει ερμηνευτικά το κείμενο. Ο διατελέσας αναπληρωτής καθηγητής πρωτοπρεσβύτερος Ιωάννης Σκιαδαρέσης υποστήριξε πως το κεφάλαιο 12 περνάει από τα μοτίβα της Μητέρας του Ιησού σε κυρίαρχα μοτίβα της Εκκλησίας.
Δυο εισηγήσεις άντλησαν το περιεχόμενό του από την απόκρυφη χριστιανική γραμματεία. Αρχικά ο ομότιμος καθηγητής κ. Ιωάννης Καραβιδόπουλος αναφέρθηκε στα απόκρυφα κείμενα που περιέχουν πληροφορίες για τη ζωή και το πρόσωπο της Παναγίας, την πηγή πληροφοριών τους, τη σχέση τους με τα κανονικά ευαγγέλια καθώς και τη σχέση τους με τις πατερικές ομιλίες σε θεομητορικές γιορτές. Τέλος, ο διδάκτωρ θεολογίας της Θεολογικής Σχολής του ΕΚΠΑ κ. Βασίλειος Τζέρπος παρουσίασε δυο απόκρυφες διηγήσεις και τα παράλληλά τους στα Συνοπτικά Ευαγγέλια από τους πάπυρους Oxy 210 και Cair 10735.
Το πρόσωπο όμως της Παναγίας δεν έπαψε να αποτελεί πηγή έμπνευσης και πέρα από τα κείμενα της χριστιανικής γραμματείας. Αποτέλεσε και συνεχίζει ακόμα να αποτελεί πηγή έμπνευσης στην υμνογραφία, την αγιογραφία αλλά και στην λογοτεχνία και την ποίηση. Συνολικά 7 ομιλίες εμπίπτουν σε αυτήν την κατηγορία. Αρχικά η καθηγήτρια κ. Άννα Κόλτσιου υποστήριξε πως η παρουσία της μητέρας του Χριστού στον σταυρό αποτέλεσε πηγή για τη δημιουργία διαχρονικά μιας πλούσιας παράδοσης λόγου και τέχνης. Η διδάκτωρ θεολογίας της Θεολογικής Σχολής του ΑΠΘ κ. Άννα Τιρικαννίδου επιχείρησε να σκιαγραφήσει το πρόσωπο της Παναγίας όπως αυτό παρουσιάζεται στις γραπτές πηγές του ελληνικού λόγου, δηλαδή στη λογοτεχνία, την ποίηση, τις παροιμίες αλλά και στα προσωνύμια- Θεοτοκονύμια. Παρουσιάστηκε επίσης η απεικόνιση της μητέρας του Χριστού στη ζωγραφική, ελληνική και διεθνή, αφικνούμενη από την παλαιολόγεια αναγέννηση μέχρι τον 20ο αιώνα. Ακολούθως η διδάκτωρ θεολογίας κυρία Ευανθία Αδαμτζίλογλου παρουσίασε μια βιβλική κριτική στον Jakob Boehme και στους Ρώσους σοφιολόγους. Ο διδάκτωρ Θεολογίας της Θεολογικής Σχολής του ΑΠΘ κ. Τιμολέων Γαλάνης αναφέρθηκε στο πως παρουσιάζεται το πρόσωπο της Παναγίας στο Ταλμούδ αλλά και στον εθνικό φιλόσοφο Κέλσο και σε μια παράδοση που στοχεύει στην αναίρεση της «από Αγίου Πνεύματος συλλήψεως» του Σωτήρος. Ο ομότιμος καθηγητής κ. Χρήστος Οικονόμου παρουσίασε το βιβλικό υπόβαθρο για τη Θεοτόκο Μαρία στα συγγράμματα του Αγίου Νεοφύτου του Εγκλείστου, τα οποία επικεντρώνονται στο Γενέθλιο, τα Εισόδια, τον Ευαγγελισμό, την Υπαπαντή και την Κοίμηση της Θεοτόκου. Ο ομότιμος καθηγητής της Θεολογικής Σχολής της Σόφιας κ. Ivan Dimitrov παρουσίασε τα γεγονότα περί της Κοιμήσεως της Θεοτόκου στη διδασκαλία της Ορθόδοξης Εκκλησίας και στα λειτουργικά κείμενα. Τέλος, ο διδάκτωρ Θεολογίας της Θεολογικής Σχολής του ΑΠΘ κ. Αλέξανδρος Αναγνωστόπουλος στηριζόμενος στην παράδοση της Εκκλησίας για την ύπαρξη εικόνων που αγιογράφησε ο ευαγγελιστής Λουκάς παρουσίασε αρκετές από αυτές και τις σχολίασε.
Αναμφισβήτητα λοιπόν, η μητέρα του Χριστού αποτελεί μια ξεχωριστή και ενδιαφέρουσα μορφή η οποία εξακολουθεί να ασκεί ιδιαίτερη γοητεία σε ειδικούς και μη. Αυτό άλλωστε είναι φανερό και από την πληθώρα εισηγήσεων στο παρόν συνέδριο αλλά και επιπλέον από την σημαντική συμμετοχή σε αυτό.
Το συνέδριο του οποίου οι εργασίες έφτασαν στο τέλος τους θεωρούμε ότι ανέδειξε κάποιες πτυχές του προσώπου της μητέρας του Χριστού στα κείμενα της Αγίας Γραφής, πρότεινε λύσεις σε δύσκολα χωρία και σαφώς έδωσε το έρεισμα για περαιτέρω θεολογική συζήτηση, έρευνα και θεολογικό στοχασμό.
