Η εισήγηση του Σχολικού Συμβούλου Θεολόγων στην ημερίδα του Πανελλήνιου Θεολογικού Συνδέσμου ΚΑΙΡΟΣ με θέμα: «Μάθημα Θρησκευτικών και Δημόσιος Χώρος»
Εισαγωγή
Κατά το σχολικό έτος 2010-2011, στο πρόγραμμα του Υπουργείου Παιδείας για το Νέο Σχολείο, εκπονήθηκαν νέα Προγράμματα Σπουδών (ΠΣ) σε όλα τα μαθήματα της Υποχρεωτικής Εκπαίδευσης, Δημοτικό και Γυμνάσιο και κατά συνέπεια στο μάθημα των Θρησκευτικών (Γιαγκάζογλου, 2013: 15).
Αυτό το Νέο Πρόγραμμα Σπουδών στα Θρησκευτικά εφαρμόστηκε από το σχολικό έτος 2011-2012.[1] Τα πρώτα δύο χρόνια εφαρμόστηκε πιλοτικά σε 99 Δημοτικά και 68 Γυμνάσια.[2] Από το σχολικό έτος 2013-2014 στην κατάσταση των σχολείων που θα εφάρμοζαν πιλοτικά το νέο Πρόγραμμα προστέθηκαν και όλα τα Πειραματικά Σχολεία της χώρας. Εδώ στη Θεσσαλονίκη το πρόγραμμα εφαρμόστηκε σε τρία Γυμνάσια και στα τέσσερα Πειραματικά Σχολεία της πόλης.
Το Νέο Πρόγραμμα Σπουδών στα Θρησκευτικά παρουσιάζει ένα μάθημα ανοικτό και πλουραλιστικό με γνωστικό και παιδαγωγικό χαρακτήρα (Ανδρεόπουλος, 2011: 187). Στο πρόγραμμα λαμβάνονται υπόψη οι απαιτήσεις των καιρών οι σύγχρονες μορφωτικές ανάγκες των μαθητών, οι χριστιανικές παραδόσεις της Ευρώπης οι άλλες θρησκείες. Το θρησκευτικό φαινόμενο προσεγγίζεται με τρόπο ερευνητικό, κριτικό, διαλεκτικό, πλουραλιστικό και με σεβασμό στην ετερότητα.
- Γενικοί σκοποί του Νέου Προγράμματος Σπουδών
Ως γενικούς σκοπούς αποβλέπει στο α) να οικοδομήσει ένα στιβαρό μορφωτικό πλαίσιο γνώσης και κατανόησης του Χριστιανισμού και της Ορθοδοξίας, ως πνευματικής και πολιτισμικής παράδοσης της Ελλάδας και της Ευρώπης αλλά και ως ζωντανής πηγής έμπνευσης, πίστης, ηθικής και νοηματοδότησης για τον κόσμο και τον άνθρωπο, τη ζωή και την ιστορία, β) Να παρέχει στους μαθητές ικανοποιητική κατάρτιση για τη φύση και το ρόλο του θρησκευτικού φαινομένου, στο σύνολό του και στις επιμέρους εκφάνσεις του (τις θρησκείες του κόσμου), θεωρώντας τες ως ζωντανή πηγή πίστης, πολιτισμού και ηθικού τρόπου ζωής, γ) να δημιουργήσει τις προϋποθέσεις και να προσφέρει τις ευκαιρίες για να αναπτύξουν οι μαθητές ικανότητες και επάρκειες – αλλά και διαθέσεις και στάσεις – που χαρακτηρίζουν τον θρησκευτικά εγγράμματο άνθρωπο, καλλιεργώντας παράλληλα την ηθική και κοινωνική του ευαισθησία, δ) να προάγει τη γνωριμία, την κριτική κατανόηση, τον σεβασμό και τον διάλογο μεταξύ ανθρώπων με διαφορετικές απόψεις, αντιλήψεις ή δεσμεύσεις πάνω σε ζητήματα πίστης και ηθικού προσανατολισμού, ε)να συνεισφέρει στον ελεύθερο και υπεύθυνο αυτοπροσδιορισμό της προσωπικής τους ταυτότητας καθώς και στην ολόπλευρη (θρησκευτική, γνωστική, πνευματική, κοινωνική, ηθική, αισθητική και δημιουργική) ανάπτυξη των μαθητών, μέσα από την αναζήτηση του νοήματος και την υπαρξιακή αναμέτρηση με την πολυπλοκότητα του μυστηρίου της ζωής (Οδηγός Σπουδών 2011: 41).
Εκτός από τα παραπάνω στο Νέο Πρόγραμμα Σπουδών υπάρχουν και οι επιμέρους προσανατολισμοί που είναι η ανάδειξη των οικουμενικών αξιών , η σημασία της τοπικής θρησκευτικής ιστορίας και παράδοσης, η προσέγγιση της θρησκευτικής πίστης με πολλαπλά κριτήρια, η αποκωδικοποίηση του θρησκευτικού υπόβαθρου του πολιτισμού, η παρουσίαση των θετικών και αρνητικών όψεων του θρησκευτικού φαινομένου, ο προβληματισμός και ευαισθητοποίηση , ο σεβασμός της θρησκευτικής ελευθερίας η αναγνώριση και σεβασμός στη θρησκευτική προέλευση κάθε μαθητή, η ανάπτυξη οικολογικής συνείδησης κ.α. (ό.π., 42)
Όσον αφορά τα περιεχόμενα του Νέου Προγράμματος Σπουδών έχουμε να παρατηρήσουμε ότι κατ’ αρχήν είναι θεμελιώδη για την κατανόηση της Ορθοδοξίας, του δυτικού Χριστιανισμού αλλά και άλλων θρησκειών. Επίσης ενθαρρύνουν τους μαθητές να ερμηνεύουν τα φαινόμενα του πολιτισμού, εντός του οποίου ζουν. Επιπλέον έχουν χρησιμότητα για την ιδιωτική και δημόσια ζωή των μαθητών. Παιδαγωγικά προάγουν τις ικανότητες και δεξιότητες των μαθητών απαραίτητες για να ζήσουν δημιουργικά στο παρόν και το μέλλον τους και ταυτόχρονα προκαλούν ενδιαφέρον και ευχαρίστηση στους μαθητές
Καταρχήν θα πρέπει να επισημανθεί ότι το Νέο Πρόγραμμα Σπουδών είναι ένα πρόγραμμα διαδικασίας και έχει τετράστηλη μορφή δηλαδή τα προσδοκώμενα αποτελέσματα, τα βασικά θέματα, οι δραστηριότητες και το εκπαιδευτικό υλικό.
Δίδει ιδιαίτερη σημασία στον:
- Προσανατολισμό της διδακτικής διεργασίας και στις εκδηλώσεις της μάθησης.
- Σε κάθε Θεματική Ενότητα υπάρχουν στόχοι που αφορούν στην ανάπτυξη ποικιλίας μαθησιακών εκδηλώσεων (αφήγηση, στοχασμός, διασαφήνιση, εξήγηση, προβληματισμός, αξιολόγηση, κρίση, έλεγχος κ.ά.).
- Οι στόχοι είναι διατυπωμένη με σαφήνεια έτσι ώστε να συμβάλλουν στην καλλιέργεια συγκεκριμένων επαρκειών (δεξιότητες, αξίες, στάσεις, κριτική σκέψη κ.ά.) Άμεση σχέση με τους γενικούς σκοπούς του ΜτΘ.
- Βασικό κίνητρο του ΠΣ είναι ο μετασχηματισμός της γνώσης (κριτική σκέψη, ηθική ανάπτυξη, ανάπτυξη στάσεων και πρακτικών, μεταγνώση).
- Περιεχόμενα του Νέου Προγράμματος Σπουδών
Το Νέο Πρόγραμμα των Θρησκευτικών στο Γυμνάσιο αναφέρεται στην θρησκεία και στην ιστορία ως έκφραση πολιτισμού δηλαδή δίνει έμφαση στη ζωή, στην ιστορία, στην τέχνη, και στον πολιτισμό μέσα από κριτική παρουσίαση μέσω θεμελιωδών αξόνων όπως: θεός, κόσμος, άνθρωπος, ηθική, κοινωνία, πολιτισμός, σύγχρονη ζωή.
Στην Α΄ τάξη που φέρει τον τίτλο: «Πορεία και ανάπτυξη» περιλαμβάνει το πέρασμα από την Π.Δ. στην Κ.Δ., Ορθόδοξη-Χριστιανική Παράδοση και περιέχει μικρές ενότητες για τον Ιουδαϊσμό, το Ισλάμ, και ορισμένων Απωανατολικών θρησκειών (Πρόγραμμα Σπουδών, 2011: 27-37) και (Πρόγραμμα Σπουδών, Αναθεωρημένη Έκδοση 2014: 102-117).
Στη Β΄ τάξη που φέρει τον τίτλο: «Πορεία μέσα από αντιθέσεις» δίδεται ιδιαίτερη έμφαση στην ιστορία και στον πολιτισμό που σάρκωσε η Εκκλησία με δημιουργικό και παιγνιώδη τρόπο, διάλογος με το θρησκευτικό φαινόμενο (Πρόγραμμα Σπουδών, 2011: 32-47)[3] και (Πρόγραμμα Σπουδών, Αναθεωρημένη Έκδοση 2014: 117-135).
Στη Γ΄ τάξη που φέρει τον τίτλο: «Από το τοπικό στο Οικουμενικό» γίνεται κριτική παρουσίαση και διερεύνηση συγχρόνων όψεων του Χριστιανισμού και γενικότερα του θρησκευτικού φαινομένου στον ευρωπαϊκό και παγκόσμιο χώρο. Δίδεται ιδιαίτερη έμφαση σε πρόσωπα, ηθικά ζητήματα, κοινωνικά και υπαρξιακά προβλήματα, αρνητικές όψεις της ζωής, προοπτικές ελπίδας και αλλαγής (Πρόγραμμα Σπουδών, 2011: 48-60) και (Πρόγραμμα Σπουδών, Αναθεωρημένη Έκδοση 2014: 136-152).
- Οι καινοτομίες του Νέου Προγράμματος Σπουδών
Όπως αναφέρθηκε παραπάνω το Νέο Πρόγραμμα Σπουδών είναι ένα πρόγραμμα διαδικασίας. Δηλαδή ευνοεί μία πολυτροπική, διερευνητική, βιωματική και συνεργατική διαδικασία. Έχει διαδικαστικό και πρακτικό χαρακτήρας. Προωθεί τη σύνθεση σχολείου και ζωής,. Ειδικότερα τα περιεχόμενα του οργανώνονται γύρω από θέματα που σχετίζονται με τα ενδιαφέροντα και τις ανάγκες των μαθητών. Το Νέο Πρόγραμμα απαιτεί συμμετοχικές διαδικασίες, ομαδοσυνεργατικές δραστηριότητες, συζήτηση και διαβουλεύσεις. Οι σκοποί και οι στόχοι εμπλέκονται και αναδύονται από τις εμπειρίες των μαθητών. Τα περιεχόμενά του μπορεί να εμπλουτίζονται κατά την διαδικασία μάθησης. Προτείνει μεθόδους, διαδικασίες και δραστηριότητες που συναποφασίζονται ανάλογα με τις ανάγκες και συνθήκες κάθε τάξης. Επιχειρεί ανοίγματα διεπιστημονικά και διαθεματικά, (Επιτροπή εμπειρογνωμόνων, 2012: 121-124).
Αλλά και ο ρόλος του εκπαιδευτικού στο Νέο Πρόγραμμα Σπουδών αλλάζει ριζικά ο εκπαιδευτικός είναι πλέον ο πρωταγωνιστής στη διαμόρφωση του Προγράμματος Σπουδών διαδικασίας. Διερευνά, σχεδιάζει, συνεργάζεται, δοκιμάζει νέες στρατηγικές μάθησης, αξιολογεί την δράση του.
Το Πρόγραμμα Σπουδών δεν είναι διδακτικό βιβλίο αλλά παιδαγωγικό και διδακτικό εργαλείο με πολλές εναλλακτικές διαδικασίες. Η διδασκαλία και μάθηση γίνεται μέσω σχεδιασμού. Έτσι επέρχεται βαθειά αλλαγή στην «κουλτούρα» της διδασκαλίας και της μάθησης. Δίδεται ιδιαίτερη σημασία στην προσωποκεντρική και κοινωνιοκεντρική προσφορά και αναφορά της γνώσης (διαφοροποιημένη μάθηση) (Οδηγός Σπουδών, 2011: 193-201).
Αυτό το Νέο Πρόγραμμα Σπουδών εισάγει ορισμένες καινοτομίες. Ποιες είναι αυτές οι καινοτομίες. Οι καινοτομίες λοιπόν εστιάζονται κυρίως στις δραστηριότητες του νέου Προγράμματος Σπουδών που αλλάζουν δραστικά τον τρόπο που μαθαίνουν οι μαθητές, αφού αλλάζει ο ρόλος του διδάσκοντος και διαφοροποιείται ο ρόλος των μαθητών. Ο εκπαιδευτικός από μεταφορέας πληροφορίας και γνώσης γίνεται συντονιστής και καθοδηγητής στην ανακάλυψή της.
Οι μαθητές πλέον εμπλέκονται στο μάθημα, συνεργάζονται, ασκούνται στην ομαδικότητα, ενδιαφέρονται να κοινοποιήσουν το αποτέλεσμα των ερευνών τους στην τάξη, στο σχολείο, στην τοπική κοινωνία, στο διαδίκτυο. Ότι παράγουν, είναι προσωπικές συνθέσεις, αποτέλεσμα άσκησης των δικών τους δεξιοτήτων. Με την εφαρμογή των Προγραμμάτων Σπουδών οι μαθητές ασχολούνται μεταξύ άλλων, με τη δημιουργική επίλυση προβλημάτων αντί της πληροφόρησής τους περί των καταστάσεων, με την προσέγγιση της ύλης τους αντί της παράδοσης, με την πολύπλευρη έρευνα αντί της ανάγνωσης, με την ανακάλυψη αντί της αποστήθισης, με τη συνεργατική άμιλλα και την ομαδική εργασία αντί του ατομικού ανταγωνισμού. Κατά συνέπεια, το ανακοινώσιμο αποτέλεσμα της μάθησής τους είναι εκπαιδευτικό υλικό, προσαρμοσμένο στις δεξιότητες των μαθητών, αντίστοιχο με τις τοπικές συνθήκες, που τώρα δεν κατατάσσονται σε θετικές ή αρνητικές, αλλά λειτουργούν ως πρόσκληση στη ρεαλιστική προσέγγιση πλούσιας άσκησης στη γνώση, στις δεξιότητες και στις στάσεις ζωής.
Συγκεκριμένα για το μάθημα των Θρησκευτικών, οι μαθητές ασκούν τη δυνατότητά τους να αποκτήσουν γνώσεις για την Ορθόδοξη Εκκλησία, το χριστιανισμό και βασικά θρησκεύματα, με τρόπους που τους ελκύουν να προσεγγίσουν το θρησκευτικό φαινόμενο σε πολλές και πλούσιες εκφράσεις. Με το εργαλείο της κριτικής σκέψης οι μαθητές έχουν τη δυνατότητα να γνωρίσουν τη θρησκευτική πολλαπλότητα, καλλιεργώντας παράλληλα την ηθική και κοινωνική ευαισθησία τους.
- Η επιμόρφωση των Συμβούλων Προώθησης και των Σχολικών Συμβούλων Θεολόγων στο Νέο Πρόγραμμα Σπουδών
Οι Σύμβουλοι Προώθησης και οι Σχολικοί Σύμβουλοι κατά την περίοδο 2011-2012 παρακολούθησαν Πρόγραμμα Επιμόρφωσης συνολικά 39 ωρών στο Επιστημονικό Πεδίο «Θρησκευτικά» στο πλαίσιο των Νέων Προγραμμάτων Σπουδών.[4] Στο πλαίσιο αυτών των επιμορφώσεων οι Σχολικοί Σύμβουλοι ενημερώθηκαν σε μεγάλο βαθμό για το Νέο Πρόγραμμα Σπουδών αλλά και τον Οδηγό του Εκπαιδευτικού που το συνοδεύει. Επίσης ακολούθησε εκτενή ενημέρωση για τα καινοτομικά στοιχεία του ΝΠ. Επίσης δόθηκε ιδιαίτερη έμφαση στο σχεδιασμό της διδασκαλίας των θεματικών ενοτήτων. Περαιτέρω οι Σχολικοί Σύμβουλοι επιμορφώθηκαν στις νέες μεθόδους, στρατηγικές και τεχνικές διδασκαλίας που είναι απαραίτητες για την υλοποίηση του ΝΠ στην πράξη (Τεχνικές διδασκαλίας όπως Arthful Thinking, 5Π1Γ, Ανάλυση Διαστάσεων, Μελέτη Περίπτωσης, Ανακριτική Καρέκλα, Ρόλος στον Τοίχο κ.α.). Τέλος οι Σχολικοί Σύμβουλοι επιμορφώθηκαν και στην αξιολόγηση των μαθητών που με το ΝΠ αλλάζει πλέον φιλοσοφία.
- Η επιμόρφωση των εκπαιδευτικών των πιλοτικών σχολείων στο Νέο Πρόγραμμα Σπουδών
Πριν αναφερθώ στην πιλοτική εφαρμογή του νέου Προγράμματος Σπουδών οφείλω να επισημάνω ορισμένα ζητήματα που αφορούν την επιμόρφωση των Θεολόγων των πιλοτικών σχολείων. Η επιμόρφωση τους έγινε σε 2 φάσεις η μια στο τέλος του 2011[5] και η άλλη στις αρχές του 2012[6] από εκπαιδευτικούς που ήδη είχαν επιμορφωθεί στα νέα Προγράμματα Σπουδών και στο τέλος 2012[7] έγινε νέα επιμόρφωση από τους σχολικούς συμβούλους που είχαν πιλοτικά σχολεία στην περιοχή της ευθύνης τους. Είναι χαρακτηριστικό ότι ενώ στην Α΄ Φάση της επιμόρφωσης έλαβαν μέρος περίπου το 50% των εκπαιδευτικών της Περιφέρειας της Κεντρικής Μακεδονίας στη Β΄ φάση το ποσοστό ανέβηκε στο 90%. Αυτό επισημαίνεται για να καταδειχθεί ότι η αρχική επιφυλακτική στάση ορισμένων εκπαιδευτικών στο νέο Πρόγραμμα Σπουδών τροποποιήθηκε, άρχισαν δηλαδή να προσεγγίζουν πιο φιλικά και κριτικά το νέο Πρόγραμμα Σπουδών. Άρχισαν να δείχνουν ενδιαφέρον για το περιεχόμενό του, να ανταλλάσσουν απόψεις μεταξύ τους για τις διδακτικές τεχνικές, αλλά και να συνεργάζονται.
- Οι εμπειρίες από την πιλοτική εφαρμογή του Νέου Προγράμματος Σπουδών
Από την παρακολούθηση της πιλοτικής εφαρμογής του Νέου Προγράμματος Σπουδών στα Θρησκευτικά στην περιοχή ευθύνης μου μπορούμε να καταλήξουμε σε ορισμένες διαπιστώσεις:
Αρχικά θα πρέπει να επισημάνω ότι τα νέα Προγράμματα Σπουδών στα πιλοτικά σχολεία είχαν επηρεάσει αρκετά το κλίμα στις σχολικές μονάδες. Υπήρχαν αντιδράσεις από την πλειοψηφία των εκπαιδευτικών των πιλοτικών σχολείων. Θεωρούσαν ότι αιφνιδιάστηκαν και γι’ αυτό αντέδρασαν στην επιλογή του σχολείου ως πιλοτικό. Στη συνέχεια οι αντιδράσεις περιορίστηκαν στο γεγονός ότι για την εφαρμογή του νέου Προγράμματος Σπουδών χρειάζεται να αφιερώσουν ιδιαίτερα πολύ χρόνο για την προετοιμασία. Οι περισσότεροι Διευθυντές αλλά και οι εκπαιδευτικοί σημείωσαν την έλλειψη της απαραίτητης υλικοτεχνικής υποδομής δεδομένου ότι οι αίθουσες διδασκαλίας που διαθέτουν τα σχολικά κτίριο είναι πολύ μικρές και δεν ευνοούν την ομαδοσυνεργατική διδασκαλία. Ωστόσο στην πορεία και με την εφαρμογή των προγραμμάτων άλλαξαν στάση. Μάλιστα θα πρέπει να επισημάνω ότι η ύπαρξη μερίδας εκπαιδευτικών των σχολικών μονάδων που διάκεινται θετικά στην εφαρμογή των νέων Προγραμμάτων Σπουδών αποτελεί τον κύριο παράγοντα της υλοποίησης των προγραμμάτων στα σχολεία αυτά.
Στα περισσότερα σχολεία η στάση των διευθυντών ήταν θετική. Οι ίδιοι κατέβασαν από το διαδίκτυο όλα τα Προγράμματα Σπουδών, τα εκτύπωσαν και τα έδωσαν για μελέτη στους εκπαιδευτικούς των σχολείων των. Μετά από συζήτηση με τους εκπαιδευτικούς τους έπεισαν να συνεργάζονται μεταξύ τους. Σε ορισμένες περιπτώσεις έγιναν αλλαγές στο ωρολόγιο πρόγραμμα. Η εφαρμογή των νέων ΠΣ είχε επηρεάσει τις σχέσεις επικοινωνίας του Διευθυντή με τους εκπαιδευτικούς, τους μαθητές και τους γονείς. Παρατηρήθηκε μεγαλύτερη συνεργασία μεταξύ των εκπαιδευτικών αλλά και των μαθητών.
Ειδικότερα για τους θεολόγους που εφάρμοσαν το Νέο Πρόγραμμα Σπουδών στα πιλοτικά σχολεία έχω να επισημάνω τα εξής:
Αρχικά διαπιστώθηκε ότι οι εκπαιδευτικοί δεν ήταν αρκετά εξοικειωμένοι με τους στόχους του νέου Προγράμματος Σπουδών Αυτό οφειλόταν στο γεγονός ότι δεν συμμετείχαν επαρκώς στην Α΄ Φάση επιμόρφωσης. Ωστόσο όμως το ενδιαφέρον τους για τα νέα Προγράμματα Σπουδών και η συνεχής επαφή και συνεργασία με τον Σχολικό Σύμβουλο συνέβαλε στην βελτίωσή τους στον τομέα αυτό. Η βελτίωση αυτή φάνηκε ιδιαίτερα μετά τη Β΄ Φάση επιμόρφωσης. Στο σημείο αυτό θα ήθελα να σημειώσω ότι στη Θεσσαλονίκη δεν υπήρξε θεολόγος που αρνήθηκε να προσεγγίσει τα νέα Προγράμματα Σπουδών και τον Οδηγό για τον εκπαιδευτικό. Οι εκπαιδευτικοί αφού μελέτησαν το νέο Πρόγραμμα Σπουδών και παρακολούθησαν την επιμόρφωση δήλωσαν σταδιακά πως αισθάνονται εξοικειωμένοι με τους στόχους του.
Αναφορικά με την αναγκαιότητα της αλλαγής των Προγραμμάτων Σπουδών το 75% των εκπαιδευτικών έκριναν αναγκαία την αλλαγή του Προγράμματος Σπουδών στα Θρησκευτικά, γιατί θεωρούσαν ότι πρέπει να προσαρμοστούν στις συνθήκες της εποχής. Το 25% τόνισαν ότι δεν έπρεπε να γίνουν ριζικές αλλαγές. Ωστόσο όλοι θεωρούν καλή και βοηθητική για την οργάνωση της διδασκαλίας τους τη δόμηση σε τετράστηλα. Στο σημείο αυτό θα πρέπει να επισημάνω ότι κάποιοι από τους εκπαιδευτικούς, εξέφρασαν ενθουσιασμό για το νέο Πρόγραμμα Σπουδών στα Θρησκευτικά και τον Οδηγό που το συνοδεύει.
Επίσης θα πρέπει να επισημάνουμε ότι σχετικά με την τετράστηλη μορφή του νέου Προγράμματος Σπουδών οι περισσότεροι εκπαιδευτικοί σημειώνουν ότι τους βοηθά μεν στην οργάνωση της διδασκαλίας ωστόσο δηλώνουν ότι κάποιες από τις δραστηριότητες που προτείνονται αφενός μεν δεν γίνονται κατανοητές και αφετέρου δεν βρίσκονται σε αντιστοιχία με τα προσδοκώμενα αποτελέσματα. Στο σημείο αυτό μπορώ να εκφράσω την ανασφάλεια των εκπαιδευτικών σχετικά με την έλλειψη διδακτικού εγχειριδίου. Παρά ταύτα θα πρέπει να επισημάνω ότι στην αναθεωρημένη έκδοση του Νέου Προγράμματος σπουδών έχουν χωριστεί οι δραστηριότητες σε βιωματικές δραστηριότητες, σε ομαδοσυνεργατικές και διερευνητικές δραστηριότητες, σε δραστηριότητες δημιουργικής έκφρασης, σε επισκέψεις, παιχνίδια και ασκήσεις καθώς και σε δραστηριότητες, παιχνίδια και ασκήσεις από λογισμικά σημειώνοντας μάλιστα δίπλα τους σε ποια από τα βασικά θέματα αντιστοιχούν.
Επίσης αναφορικά με την αντιστοιχία ανάμεσα στα επιδιωκόμενα μαθησιακά αποτελέσματα και στις δραστηριότητες του Προγράμματος Σπουδών και του Οδηγού το 50% των εκπαιδευτικών που υπηρετούν στα πιλοτικά σχολεία κρίνουν ότι υπάρχει πλήρης συνέχεια και αντιστοιχία ανάμεσα στα επιδιωκόμενα μαθησιακά αποτελέσματα και στις δραστηριότητες που προτείνονται από το νέο Πρόγραμμα Σπουδών, τον Οδηγό για τον Εκπαιδευτικό και το προτεινόμενο διδακτικό υλικό. Οι υπόλοιποι θεωρούν ότι υπάρχει μερική αντιστοιχία και ότι θα χρειαστεί περεταίρω βελτίωση. Και στο σημείο αυτό θα πρέπει να επισημάνω ότι στην αναθεωρημένη έκδοση του Νέου Προγράμματος σπουδών του 2104 έχουν γίνει σημαντικότατες βελτιώσεις και στον τομέα αυτό.
Σχετικά με την εφαρμογή Πολλαπλών Διδακτικών Μεθόδων το σύνολο των εκπαιδευτικών που υπηρετούν στα πιλοτικά σχολεία κρίνουν ότι είναι σε πολύ μεγάλο βαθμό αναγκαία η εφαρμογή πολλαπλών διδακτικών μεθόδων για την επίτευξη των προσδοκώμενων μαθησιακών αποτελεσμάτων και θεωρούν ότι το νέο Πρόγραμμα Σπουδών και ο Οδηγός για τον Εκπαιδευτικό τους βοηθούν σε ικανοποιητικό βαθμό στην αξιοποίηση πολλαπλών διδακτικών μεθόδων. Ωστόσο δηλώνουν ότι μερικές από τις μεθόδους που προτείνονται από τον οδηγό του εκπαιδευτικού δεν ήταν γνωστές σ΄ αυτούς γι’ αυτό επισημαίνουν ότι θα έπρεπε να υπάρχουν περισσότερα παραδείγματα Θεματικών Ενοτήτων. Μετά τη Β΄ φάση επιμόρφωσης οι εκπαιδευτικοί θεωρούν ότι η επιμόρφωση τους έχει βοηθήσει τα μέγιστα στη διαφοροποίηση των διδακτικών μεθόδων τους. Στο σημείο αυτό θα ήθελα να επισημάνω τη μαρτυρία των συναδέλφων ότι οι πολλαπλές διδακτικές μέθοδοι έγιναν δεκτές με χαρά από τους μαθητές και ενεργοποίησαν ανέλπιστα, παιδιά που δεν έδειχναν ενδιαφέρον και κινητικότητα στο μάθημα. Ιδιαίτερα η χρήση των διαφορετικών ειδών του εκπαιδευτικού δράματος κατά τη διδασκαλία αύξησε το ενδιαφέρον του μαθητών.
Σχετικά με την αξιοποίηση των ΤΠΕ το σύνολο των εκπαιδευτικών θεωρούν μεν ότι υπάρχει σε μεγάλο βαθμό η ανάγκη αξιοποίησης πολλαπλών εποπτικών μέσων και των ΤΠΕ, και μάλιστα μετά τον μεγάλο εμπλουτισμό του φωτόδεντρου, την ύπαρξη των διαδραστικών βιβλίων κ.α. ωστόσο επισημαίνουν ότι στο σχολείο τους είναι δύσκολο να εργαστούν στην αίθουσα της Πληροφορικής. Βεβαίως και γι’ αυτήν την δυσκολία υπάρχει πλέον λύση όπως παρατηρήσαμε στα επιμορφωτικά μας προγράμματα. Πολλά από τα μαθησιακά αντικείμενα του φωτόδεντρου μπορούμε να τα κατεβάσουμε στον υπολογιστή μας και να τα χρησιμοποιήσουμε χωρίς την ανάγκη ύπαρξης του διαδικτύου.
Σχετικά με την αξιολόγηση των μαθητών το σύνολο των εκπαιδευτικών που υπηρετούν στα πιλοτικά σχολεία θεωρούν ότι τα νέα Προγράμματα Σπουδών τους έχουν βοηθήσει στο να υιοθετήσουν ένα διαφορετικό μοντέλο αξιολόγησης του μαθητή, το οποίο επιπλέον αποτελεί και μέρος της μαθησιακής διαδικασίας και μάλιστα τονίζουν ότι τους χαροποιεί το γεγονός ότι οι μαθητές συμμετέχουν περισσότερο ενεργά και στο μάθημα και στην αξιολόγησή τους. Θεωρούν επίσης ότι υπάρχει αντιστοιχία ανάμεσα στα προσδοκώμενα μαθησιακά αποτελέσματα και τον τρόπο αξιολόγησης, που προτείνεται από το νέο Πρόγραμμα Σπουδών και τον Οδηγό του Εκπαιδευτικού και πιστεύουν ότι μ’ αυτό τον τρόπο μπορούν να αξιολογήσουν ένα ευρύ φάσμα δεξιοτήτων και όχι μόνο την ξερή γνώση. Επισημαίνουν ότι οι μέθοδοι αξιολόγησης ανταποκρίνονται στους στόχους του Νέου Προγράμματος Σπουδών Ωστόσο όμως εξέφρασαν την απορία τους ότι ενώ κατά τη διάρκεια του σχολικού έτους αξιολογούν έτσι όπως προβλέπει το Νέο Πρόγραμμα Σπουδών στο τέλος στις προαγωγικές και απολυτήριες εξετάσεις εφαρμόζουν το Προεδρικό Διάταγμα του 1994. Θα πρέπει οπωσδήποτε να εκδοθεί νέο προεδρικό διάταγμα για την αξιολόγηση.
Βεβαίως θα πρέπει να επισημάνω ότι το Νέο Πρόγραμμα Σπουδών στα Θρησκευτικά όπως και όλα τα νέα προγράμματα είχε θετική υποδοχή αλλά και αρνητική από ορισμένη μερίδα εκπαιδευτικών και μη. Στην πορεία αναπτύχθηκε μεγάλη φιλολογία γύρω από το θέμα αυτό. Συντάχθηκαν πολλά κείμενα υπέρ και κατά των νέων Προγραμμάτων Σπουδών. Χαρακτηριστικά είναι τα κείμενα της Θεολογικής σχολής ΕΚΠΑ, της Θεολογικής σχολής ΑΠΘ, του τμήματος Θεολογίας ΑΠΘ, του Κ. Δεληκωνσταντή, του Ε. Περσελή, του Θ. Γιάγκου, του Τ. Τσομπάνη κ.α.
Όπως σημειώνει ο Άγγελος Βαλλιανάτος που ήταν υπεύθυνος για την οργάνωση και το συντονισμό της επιμόρφωσης των Σχολικών Συμβούλων, των επιμορφωτών των εκπαιδευτικών αλλά και των εκπαιδευτικών που εργάζονται στα σχολεία και εφάρμοσαν τα νέα Προγράμματα Σπουδών σημειώνει ότι μικρός αριθμός των εκπαιδευτικών που αρνήθηκαν να διαβάσουν, να επιμορφωθούν και να εφαρμόσουν τα νέα προγράμματα τους στέρησε και τη δυνατότητα να στηρίξουν την αντίθεσή τους με επιχειρήματα. Παράλληλα υπογραμμίζει και το γεγονός ότι όσοι εκπαιδευτικοί επιμορφώθηκαν και άλλαξαν τον τρόπο της διδασκαλίας τους κατάλαβαν στην πράξη τις δυνατότητες που προσφέρουν οι αλλαγές, εντυπωσιάστηκαν από την ανταπόκριση των μαθητών και τα αποτελέσματά της διδασκαλίας τους (Βαλλιανάτος, 2013:260). Τα συμπεράσματα αυτά του κ. Βαλλιανάτου επιβεβαιώνονται και από τις δικές μου παρατηρήσεις κα τη διάρκεια της παρακολούθησης της πιλοτικής εφαρμογής των προγραμμάτων
Στο σημείο αυτό θα πρέπει να τονίσω ότι η αναθεωρημένη έκδοση του 2014 του Νέου Προγράμματος Σπουδών και του Οδηγού του Εκπαιδευτικού συμπλήρωσε και ολοκλήρωσε την προηγούμενη έκδοση του 2011.
Από την πεντάχρονη ενασχόληση μου με το Νέο Πρόγραμμα Σπουδών σε επίπεδο, διδασκαλίας στην τάξη, επιμόρφωσης εκπαιδευτικών των πιλοτικών σχολείων, αλλά και συνεχών επιμορφώσεων εκπαιδευτικών σε Ανατολική και Δυτική Θεσσαλονίκη, Δράμα και Καβάλα σε ζητήματα που προτείνει το Νέο Πρόγραμμα, όπως σχεδιασμού διώρων θεματικών ενοτήτων, σύγχρονων μεθόδων διδασκαλίας, τεχνικών διδασκαλίας, βιωματικών τεχνικών και εκπαιδευτικού δράματος, εναλλακτικές μορφές αξιολογήσεις των μαθητών κ.α. μπορώ με αίσθημα ευθύνης να υποστηρίξω ότι:
- Το νέο πρόγραμμα παρέχει σε μεγάλο βαθμό ευελιξία και πρωτοβουλία στον εκπαιδευτικό.
- Οι εκπαιδευτικοί μπορούν να χρησιμοποιήσουν μια μεγάλη πληθώρα μεθόδων διδασκαλίας ανάλογα με το αντικείμενο που έχουν να διδάξουν.
- Μπορούν να χρησιμοποιήσουν τις ΤΠΕ που προκαλούν μεγάλο ενδιαφέρον στους μαθητές.
- Τους δίνει τη δυνατότητα της χρήσης διαφοροποιημένης διδασκαλίας.
- Μπορούν να προσεγγίζουν τα βασικά θέματα διαθεματικά και διεπιστημονικά.
Επίσης σε μεγάλο βαθμό το ΝΠΣ του ΜτΘ
- Δίνει ιδιαίτερη έμφαση στις διαδικασίες μάθησης και υποστηρίζει την προαγωγή του θρησκευτικού γραμματισμού των μαθητών.
- Οι μαθητές μαθαίνουν το σεβασμό στην προσωπική ελευθερία και στην θρησκευτική ετερότητα.
- Συμβάλλει στην ανάπτυξη του κοινωνικού γραμματισμού.
- Δυστυχώς τα σχολικά εγχειρίδια δεν ανταποκρίνονται στους στόχους του ΝΠΣ. Χρειάζεται οπωσδήποτε ένα ανθολόγιο με κείμενα που θα διευκολύνουν τους εκπαιδευτικούς στην εργασία τους.
- Ο Οδηγός του Εκπαιδευτικού προσωπικά είναι πολύ βοηθητικός και ό καλύτερος από κάθε άλλο.
Το Νέο Πρόγραμμα Σπουδών το οποίο είναι αρκετά απαιτητικό για τους εκπαιδευτικούς εφαρμόστηκε στα πιλοτικά σχολεία ωστόσο όμως θα πρέπει να επισημάνω ότι κατά την γενική εφαρμογή του προγράμματος υπάρχει η αναγκαιότητα της συνεχούς επιμόρφωσης των εκπαιδευτικών σε ορισμένους τομείς όπως: στην ομαδοσυνεργατική διδασκαλία, στον σχεδιασμός φύλλων εργασίας, στις βιωματικές τεχνικές και δραστηριότητες, στις νέες μέθοδοι και στρατηγικές διδασκαλίας, στη διδασκαλία μέσα από την τέχνη, στη χρήση της νέας τεχνολογίας, στο νέο τρόπο αξιολόγησης των μαθητών.
Βιβλιογραφία
Ανδρεόπουλος, Χ., (2013) Τα νέα Προγράμματα Σπουδών των Θρησκευτικών σε Δημοτικό και Γυμνάσιο, στο: Θρησκευτικά στο σύγχρονο σχολείο: ο διάλογος και η κριτική για το νέο πρόγραμμα σπουδών στα θρησκευτικά Δημοτικού και Γυμνασίου, Αθήνα, εκδ. Αρμός, σ. 187-188.
Βαλλιανάτος, Α., (2013) Ο «Διάλογος και η κριτική για το νέο Πρόγραμμα Σπουδών στα Θρησκευτικά», στο: Θρησκευτικά στο σύγχρονο σχολείο: ο διάλογος και η κριτική για το νέο πρόγραμμα σπουδών στα θρησκευτικά Δημοτικού και Γυμνασίου, Αθήνα, εκδ. Αρμός, σ. 252-262..
Γιαγκάζογλου, Σ., (2013) Η πορεία εκπόνησης και πιλοτικής εφαρμογής του νέου Προγράμματος Σπουδών στα Θρησκευτικά Δημοτικού και Γυμνασίου, στο: Θρησκευτικά στο σύγχρονο σχολείο: ο διάλογος και η κριτική για το νέο πρόγραμμα σπουδών στα θρησκευτικά Δημοτικού και Γυμνασίου, Αθήνα, εκδ. Αρμός, 15-36.
Γιάγκου, Θ., Το μάθημα των Θρησκευτικών θέλει συνεργασία και όχι αντιπαράθεση, στο: Θρησκευτικά στο σύγχρονο σχολείο: ο διάλογος και η κριτική για το νέο πρόγραμμα σπουδών στα θρησκευτικά Δημοτικού και Γυμνασίου, Αθήνα, εκδ. Αρμός, 509-514.
Δεληκωνσταντής Κ., (2013) Το Μάθημα των Θρησκευτικών: Ταυτότητα και προοπτικές, στο : Θρησκευτικά στο σύγχρονο σχολείο: ο διάλογος και η κριτική για το νέο πρόγραμμα σπουδών στα θρησκευτικά Δημοτικού και Γυμνασίου, Αθήνα, εκδ. Αρμός, 401-415.
Θεολογική Σχολή ΑΠΘ (2013) Απόφαση της Γενικής Συνέλευσης της Θεολογικής Σχολής ΑΠΘ για το Μάθημα των Θρησκευτικών, στο : Θρησκευτικά στο σύγχρονο σχολείο: ο διάλογος και η κριτική για το νέο πρόγραμμα σπουδών στα θρησκευτικά Δημοτικού και Γυμνασίου, Αθήνα, εκδ. Αρμός, 397-400.
Θεολογική Σχολή ΕΚΠΑ (2013), Επιστολή στον Υπουργό Παιδείας και Θρησκευμάτων, στο: Θρησκευτικά στο σύγχρονο σχολείο: ο διάλογος και η κριτική για το νέο πρόγραμμα σπουδών στα θρησκευτικά Δημοτικού και Γυμνασίου, Αθήνα, εκδ. Αρμός, 391-396.
Επιτροπή εμπειρογνωμόνων (2013), Υπόμνημα για το νέο Πρόγραμμα Σπουδών στα Θρησκευτικά Δημοτικού και Γυμνασίου. Βασικές πτυχές του νέου Προγράμματος Σπουδών, στο: Θρησκευτικά στο σύγχρονο σχολείο: ο διάλογος και η κριτική για το νέο πρόγραμμα σπουδών στα θρησκευτικά Δημοτικού και Γυμνασίου, Αθήνα, εκδ. Αρμός, 119-154.
«ΝΕΟ ΣΧΟΛΕΙΟ (Σχολείο 21ου αιώνα)– Νέο πρόγραμμα σπουδών, Οριζόντια Πράξη», με κωδικό MIS 295450, ΕΣΠΑ 2007 13\Ε.Π. Ε&ΔΒΜ\Α.Π. 123, Υπουργείο Παιδείας, Δια βίου Μάθησης και Θρησκευμάτων, Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, Νέο Σχολείο, Οδηγός Εκπαιδευτικού, Θρησκευτικά Δημοτικού – Γυμνασίου.
«ΝΕΟ ΣΧΟΛΕΙΟ (Σχολείο 21ου αιώνα)– Νέο πρόγραμμα σπουδών, Οριζόντια Πράξη», με κωδικό MIS 295450, ΕΣΠΑ 2007 13\Ε.Π. Ε&ΔΒΜ\Α.Π. 123, Υπουργείο Παιδείας, Δια βίου Μάθησης και Θρησκευμάτων, Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, Πρόγραμμα Σπουδών στα Θρησκευτικά Γυμνασίου.
Περσελής Ε., (2013) Ο Ευρωπαϊκός προσανατολισμός του μαθήματος των Θρησκευτικών: διαπιστώσεις και προοπτικές, στο: Θρησκευτικά στο σύγχρονο σχολείο: ο διάλογος και η κριτική για το νέο πρόγραμμα σπουδών στα θρησκευτικά Δημοτικού και Γυμνασίου, Αθήνα, εκδ. Αρμός, 415-428.
Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων, Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής, Νέο Σχολείο, Πρόγραμμα Σπουδών στα Θρησκευτικά, Δημοτικού – Γυμνασίου, Αναθεωρημένη Έκδοση, Αθήνα 2014.
Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων, Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής, Νέο Σχολείο, Οδηγός Εκπαιδευτικού στα Θρησκευτικά, Δημοτικού – Γυμνασίου, Αναθεωρημένη Έκδοση, Αθήνα 2014.
[1] Η υπ’ αριθμ.23549/19-11-2010 Απόφαση Ένταξης της Πράξης «ΝΕΟ ΣΧΟΛΕΙΟ (Σχολείο 21ου αιώνα) – Πιλοτική Εφαρμογή» στους Άξονες Προτεραιότητας 1,2,3, -Οριζόντια Πράξη» και η υπ’ αριθμ. 27216/21-12-2010 Σύμφωνη Γνώμη ΕΥΔ για το σχέδιο «Απόφασης Υλοποίησης με ίδια μέσα του Π.Ι. για το Υποέργο 2 τησ Πράξης «ΝΕΟ ΣΧΟΛΕΙΟ (Σχολείο 21ου αιώνα) – Πιλοτική Εφαρμογή» στους Άξονες Προτεραιότητας 1,2,3, – Οριζόντια Πράξη».
[2] Ορισμός των σχολικών μονάδων Πρωτοβάθμιας & Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης, για την Πιλοτική Εφαρμογή των Νέων Προγραμμάτων Σπουδών, υπ. αριθμ. 97911/Γ1/31-08-2011 εγκύκλιος του Υπουργείου Παιδείας.
[3] Στο Πρόγραμμα Σπουδών του 2011 έφερε τον τίτλο: «Πορεία μέσα από συγκρούσεις».
[4] Η επιμόρφωση έγινε σε δύο φάσεις. Αρχικά έγινε επιμόρφωση 18 ωρών στο 3ο ΠΕΠ Αθήνας μεταξύ 21 Οκτωβρίου – 23 Οκτωβρίου 2011 και στη συνέχεια 21 ωρών μεταξύ 01 Φεβρουαρίου 2012 – 03 Φεβρουαρίου 2012.
[5] Η Α΄ φάση της επιμόρφωσης των θεολόγων των πιλοτικών σχολείων της Κεντρικής Μακεδονίας έγινε στο 2ο ΠΕΚ Θεσσαλονίκης στις 12, 13 και 14 Δεκεμβρίου 2011.
[6] Η Β΄ φάση της επιμόρφωσης των θεολόγων των πιλοτικών σχολείων της Κεντρικής Μακεδονίας (σχολεία από Θεσσαλονίκη, Κιλκίς, Χαλκιδική, Έδεσσα, Νάουσα, Σέρρες), Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης και Δυτικής Μακεδονίας (σχολεία από Φλώρινα και Πτολεμαΐδα) έγινε στο Πειραματικό Σχολείο Α.Π.Θ. στις 21 και 22 Φεβρουαρίου 2012.
[7] Η επιμόρφωση των θεολόγων των πιλοτικών σχολείων της Θεσσαλονίκης έγινε στο Πειραματικό Σχολείο Α.Π.Θ. στις 4 Δεκεμβρίου 2012.
