Ιωάννης Καραβιδόπουλος, Η συμβολή του Αποστόλου Παύλου στην οικοδόμηση του ευρωπαϊκού πολιτισμού

Σμύρνη_409

Η εισήγηση του Ομότιμου Καθηγητή του Τμήματος Θεολογίας του ΑΠΘ στο Β Αγιολογικό Συνέδριο της Σμύρνης με θέμα: Οι απαρχές του Χριστιανισμού στην Ιωνία και οι βιβλικοί άγιοι (7-9/02/2016)

Όταν βρίσκεται κανείς κάτω από τον επιβλητικό τρούλο της Sant Paul’ s Cathedral του Λονδίνου ή στη Βασιλική San Paolo extra Muros της Ρώμης ή ακόμη και σ’ ένα μικρότερης αρχιτεκτονικής σημασίας Ναό, π.χ. του Αγίου Παύλου στο Στρασβούργο των ματαπτυχιακών μου σπουδών, αισθάνεται έντονα τη διαχρονική παρουσία του Απ. Παύλου στη Ευρώπη και στον κόσμο γενικότερα. Το ίδιο υποβλητικό αίσθημα έχει κανείς μπροστά στον πίνακα της μεταστροφής του Παύλου του Καραβάτζιο στη Santa Maria del Popolo της Ρώμης, όπως άλλωστε και στις πολυάριθμες βυζαντινές απεικονίσεις του στις Ορθόδοξες Εκκλησίες, όπως σ’ αυτές π.χ. που βρίσκονται σε αυτή τη φιλική χώρα που μας φιλοξενεί. Ανάλογα είναι και τα αισθήματά του, όταν ακούει το Ορατόριο «Παύλος» του Felix Mendelson, ή κάποιο άλλο μέλος Βυζαντινό ή Δυτικό. Αισθάνεται αναπόφευκτα τη διαρκή παρουσία του Παύλου στο πολιτιστικό στερέωμα, με όποια μορφή κι αν έχει πάρει αυτό στην τέχνη Ανατολής και Δύσεως.

Σήμερα, σε μια εποχή που γίνεται λόγος για μετανεωτερικότητα, ή, από άλλους, για ύστερη νεωτερικότητα, καθώς και για μεταχριστιανική Ευρώπη, σε μια εποχή που κυριαρχεί ένας ενθουσιώδης τεχνολογικός μεσσιανισμός και παράλληλα – δυστυχώς – μια αμφισβήτηση ή ακόμη και απαξίωση των χριστιανικών  αληθειών, καθώς και των αληθειών των άλλων θρησκειών, εν μέσω μιας ισοπεδωτικής παγκοσμιοποιήσεως, ίσως σε μερικούς το θέμα της εισηγήσεώς μας φαντάζει κάπως εκτός χρόνου και τόπου. Μια πιο νηφάλια όμως εκτίμηση των πραγμάτων, στην περιοχή της Τέχνης, της φιλοσοφίας και ιδιαίτερα της ανθρωπολογίας, είναι απαραίτητη για τη σωστή οριοθέτηση των σχέσεων Απ. Παύλου και Ευρωπαϊκού πολιτισμού.

Ευθύς εξαρχής είναι απαραίτητο να λεχτεί, εκτός του Χριστιανισμού, και άλλοι πολιτισμικοί παράγοντες βρίσκονται στις απαρχές της Ευρώπης, όπως π.χ. η Ελληνική παιδεία, το Ρωμαϊκό Δίκαιο, οι επιστήμες και η φιλοσοφία που έφεραν τον 7ο -8ο μ.Χ. αιώνα η Αραβική-Μουσουλμανική διείσδυση στις Νότιες χώρες, κυρίως στην Ισπανία και αλλού. Εάν η παρούσα εισήγηση περιορίζεται στη χριστιανική επίδραση, είναι γιατί το θέμα της είναι η συμβολή του εκ της Κιλικίας της Μ. Ασίας καταγομένου Απ. Παύλου.

Σμύρνη_155

Ο Απ. Παύλος, ανατεθραμμένος παρά τους πόδας Γαμαλιήλ, με πλούσια γνώση της Παλαιάς Διαθήκης και της ραββινικής παραδόσεως και επιχειρηματολογίας, αλλά και με ελληνική παιδεία από την πατρίδα του την Ταρσό της Κιλικίας (που βρίσκεται, όπως ξέρετε στη Νοτιαανατολική παραλία  της χώρας αυτής) έφερε τους δύο κόσμους και πολιτισμούς, τον εβραϊκό και τον ελληνικό, όχι σε μία σύγκρουση (για την οποία έγινε πολύς λόγος πριν από μερικές δεκαετίες εξ αφορμής του βιβλίου του Samuel Hundigton, The Clash of Civilizations, 1996) αλλά σε μια δημιουργική ώσμωση και δυναμική συνεργασία. Η έλλειψη αφηρημένων εννοιών της εβραϊκής του προπαιδείας, η οποία ήξερε να εκφράζει κυρίως το χειροπιαστό και συγκεκριμένο, επενδύθηκε από τον Παύλο με την ορολογία και τις αφηρημένες έννοιες της ελληνικής φιλοσοφικής σκέψεως και έτσι οι αλήθειες του χριστιανικού Ευαγγελίου μεταφυτεύθηκαν από την Παλαιστίνη στον ελληνικό κόσμο και από εκεί με το πέρασμα των αιώνων στην Ευρώπη. Εβραϊκή Ανατολή και Ελληνική Δύση έδωσαν στην ανθρωπότητα ένα καινούργιο πολιτισμό, τον χριστιανικό, που γονιμοποίησε τη σκέψη των ανθρώπων, ενέπνευσε τους καλλιτέχνες στην περιοχή της Αρχιτεκτονικής, της Ζωγραφικής, της Μουσικής και στις λοιπές πολιτιστικές εκφάνσεις και μορφοποίησε αυτό που ονομάζουμε Δυτικό πολιτισμό. Το κυριότερο είναι ότι με τη χρησιμοποίηση της ελληνικής γλώσσας και των ελληνικών εννοιών αφενός μεν έδωσε οικουμενική διάσταση στον Χριστιανισμό βγάζοντάς τον από τον στενό χώρο της Παλαιστίνης και αφετέρου διέσωσε και τον ελληνισμό, τακτική που ακολούθησαν εν συνεχεία με επιτυχή και μεγαλειώδη τρόπο οι Πατέρες της Εκκλησίας, δημιουργώντας αυτό που ο μακαριστός π. Γεώργιος Φλορόφσκι ονόμασε «Χριστιανικός Ελληνισμός» – σε αντίθεση με τον «Eξελληνισμένο Χριστιανισμό», για τον οποίο έκανε λόγο στις αρχές του 20ου αιώνα ο Adolf Harnack.

Σμύρνη_205

Πριν αναφερθούμε τώρα στις βασικές διδασκαλίες του Παύλου που, κατά τη γνώμη μας, επηρέασαν είτε εμμέσως είτε αμέσως τον δυτικό πολιτισμό, θεωρούμε απαραίτητη την ακόλουθη διευκρίνιση. Με τον όρο Πολιτισμός, που ως νεοελληνική λέξη ανάγεται στον Αδαμάντιο Κοραή, δεν εννοούμε εδώ μόνο τον τεχνολογικό πολιτισμό (civilization) αλλά κυρίως και κατεξοχήν το κάλλος της ανθρωπιάς στις ανθρώπινες σχέσεις, το κάλλος στην τέχνη, με άλλα λόγια τη μόρφωση και διαμόρφωση της ψυχής του ανθρώπου με την έννοια που είπε ένας σύγχρονος διανοητής ότι «ο πολιτισμός της ψυχής είναι η ψυχή του πολιτισμού», αυτό δηλ. που εκφράζεται από τις ξένες γλώσσες με την λατινογενή λέξη culture, και που στα ελληνικά αποδίδεται με τους όρους καλλιέργεια, ή μόρφωση του ανθρώπου, ενίοτε δε και με την μεταγραμμένη στα Ελληνικά λέξη κουλτούρα.

Οι συντάκτες του ευρωπαϊκού «Συντάγματος» δυσκολεύτηκαν πολύ στην επισήμανση των θρησκευτικών ριζών της Ευρώπης και βρήκαν διέξοδο στο να μη τις αναφέρουν καν, ενώ ορθώς ανεγνώρισαν τις αρχαιοελληνικές της ρίζες, την Αναγέννηση, τον Διαφωτισμό, και τον ορθολογισμό. Βέβαια, κανείς δεν μπορεί να αμφιβάλλει για την επίδραση των αρχαίων ελληνικών ιδεών, του  Ρωμαϊκού Δικαίου, της Αναγεννήσεως και του Διαφωτισμού στη σύγχρονη Ευρώπη. Είναι αδικαιολόγητη όμως και αξιοκατάκριτη η παράλειψη των πνευματικών ριζών της.

Πιστεύουμε ότι, αν ανατρέξει κανείς στην ιστορία των ιδεών που εκφράζουν τον σύγχρονο Ευρωπαϊκό πολιτισμό θα μπορέσει να ανιχνεύσει τη θεμελίωσή του στις παρακάτω διδασκαλίες του μεγάλου Αποστόλου των εθνών. 

Σμύρνη_249

1. Η παύλεια διδασκαλία περί ελευθερίας

Η ελευθερία του ανθρώπου αποτελεί θεμελιώδες, θεολογικό και υπαρξιακό, μήνυμα του Απ. Παύλου τόσο στον ελληνιστικό κόσμο της εποχής του μέσα στον οποίο μετέφερε το κήρυγμα του χριστιανικού ευαγγελίου όσο και στη δική μας εποχή.

Σε αντίθεση με τη θεωρητική και ανθρωποκεντρική ελευθερία των Στωϊκών φιλοσόφων της εποχής του ο Παύλος προβάλλει την εν Χριστώ ελευθερία, την ελευθερία που απορρέει από ένα ιστορικό γεγονός: τον σταυρό και την ανάσταση του Ιησού Χριστού. Μια ελευθερία που δεν υπάρχει στην εσωτερική φύση του ανθρώπου, αλλά προσφέρεται ως δωρεά του Θεού. Η αστοχία του ανθρώπου να βρει λύσεις στα προβλήματά του με βάση τις δικές του εσωτερικές δυνάμεις, κατέστησε αναγκαία την ιστορική επέμβαση του Θεού μέσα στον κόσμο στο πρόσωπο του Ιησού Χριστού. Η ελευθερία συνεπώς αποτελεί προσφορά του Θεού προς τον κόσμο. Μα ίσως αναρωτηθεί κανείς: Δεν είναι σπουδαιότερη η ελευθερία που κατακτά ο άνθρωπος μέσα από τις δικές του πνευματικές δυνάμεις παρά η ελευθερία που του προσφέρεται έξωθεν; Θα ήταν πράγματι έτσι, αν η φύση του ανθρώπου ήταν εναρμονισμένη με το θέλημα του Θεού και δεν είχε διαταραχθεί εξαιτίας της αποστασίας της από τον Θεό, εξαιτίας δηλ. αυτού που ονομάζουμε στη θεολογική ορολογία «πτώση» από την αρχική παραδείσια κατάσταση. Η ιστορία μαρτυρεί ότι τα έργα του ανθρώπου συνδέονται με το μίσος, την καταστροφή, και τη φθορά, για να τον οδηγήσουν στην αποσύνθεση της κοινωνίας, στην καταστροφή του φυσικού περιβάλλοντος, του οίκου του Θεού, και τελικά στον θάνατο. Για να τον οδηγήσουν επίσης – για να έλθουμε στις μέρες μας – στην οικονομική κρίση και την ηθική εξαθλίωση.

Άλλωστε, η ελευθερία που διακηρύσσει ο Παύλος δεν είναι μόνο δώρο του Θεού αλλά συνεπάγεται και την ανταπόκριση του ανθρώπου, με άλλα λόγια συνεπάγεται την ευθύνη του ανθρώπου έναντι της κοινωνίας και έναντι του φυσικού περιβάλλοντος. Η ευθύνη έναντι του φυσικού περιβάλλοντος είναι ένα ζωτικό θέμα της εποχής μας για το οποίο γνωρίζουμε τις άοκνες επί διεθνούς επιπέδου προσπάθειες του σεπτού Οικουμενικού μας Πατριάρχου. Ας σημειώσουμε εδώ ότι, ενώ η λέξη ελευθερία (όπως και το ρήμα “ελευθερούν” και το επίθετο “ελεύθερος”) αφθονούν στην Καινή Διαθήκη, η λέξη ευθύνη δεν απαντάται ούτε μία φορά. Γιατί άραγε; Ίσως οι συγγραφείς της Καινής Διαθήκης απο­φεύγουν τη λέξη “ευθύνη”, γιατί είναι συνυφασμένη στον αρχαίο κόσμο με τη νομική έννοια της λογοδοσίας των δημοσίων υπαλλήλων στο τέλος της θητείας τους, ιδίως της λογοδοσίας για κακή διαχείριση των δημοσίων χρημάτων, καθώς επίσης και με την έννοια της τιμωρίας. Αντιστρόφως, για τον Απ. Παύλο η ευθύνη είναι η ελεύθερη ανταπόκριση των ανθρώπων στη δωρεά του Θεού πέρα από κάθε νομική έννοια. Ωστόσο, αυτή η απουσία της λέξης δεν σημαίνει τίποτε, αφού η έννοια της ευθύνης είναι παρούσα σ` όλη τη θεολογία και ιδίως την ηθική της Καινής Διαθήκης και του Παύλου ιδιαίτερα. Στην προς Γαλάτας επιστολή π.χ., όπου η ελευθερία αποτελεί τον κεντρικό θεολογικό της άξονα, γράφει ο Απόστολος: “Τη ελευθερία ημάς Χριστός ηλευθέρωσεν. στήκετε ουν καί μή πάλιν ζυγω δουλείας ενέχεσθε” (Γαλ 5,1). Το πρώτο ημιστίχιο εκφράζει την  ιστορική αλήθεια ότι η ελευθερία είναι δώρο του Χριστού, το δεύτερο ημιστίχιο υπογραμμίζει την ευθύνη του ανθρώπου για τη διατήρηση της ελευθερίας. Και λίγο παρακάτω: “‘Υμεις γάρ επ` ελευθερία εκλήθητε, αδελφοί  μόνον μή τήν  ελευ­θερίαν εις αφορμήν τη σαρκί, αλλά διά της αγάπης δουλεύετε αλλήλοις” (Γαλ 5,13). Και εδώ η κλήση “επ’ ελευθερία” είναι η μεγάλη δωρεά του Θεού, χρέος και ευθύνη του ανθρώπου η διακονία της αγάπης. Και στην Α¢ προς Κορινθίους (6,12) γράφει: “Πάντα μοι έξεστιν αλλ` ου πάντα συμφέρει. πάντα μοι εξεστιν αλλ΄ ουκ εγώ εξουσιασθήσομαι υπό τινος”. Στο “πάντα μοι έξεστιν” βρίσκεται η ελευθερία του ανθρώπου, στο “αλλ΄ ου πάντα συμφέρει” και “ουκ εγώ  εξου­σιασθήσομαι υπό τινος” βρίσκεται η ευθύνη του.

Ο Απ. Παύλος είναι ο κατεξοχήν απόστολος της ελευθερίας. Και ο ίδιος αισθάνεται ελεύθερος ακόμη κι όταν βρίσκεται στη φυλακή. Ας μην ξεχνάμε ότι πέντε από τις επιστολές του είναι γραμμένες μέσα από τη φυλακή. Εδώ αξίζει να σημειώσουμε συγκριτικά επιστολές φυλακισμένων της εποχής του Παύλου, που σώζονται σε παπύρους[1]. Ο χρόνος δεν επιτρέπει να τις διαβάσω. Μόνο θα πω ποιες είναι οι δεσπόζουσες γραμμές τους, τι σκέπτονται ή γιατί διαμαρτύρονται ή τι ζητούν εναγωνίως με τις επιστολές τους οι φυλακισμένοι. Και παράλληλα θα σημειώσω ποια είναι τα αντίστοιχα ενδιαφέροντα του Παύλου:

– Το πρώτο στοιχείο  που διαπιστώνει κανείς στις επιστολές αυτές είναι η εγωκεντρικότητα του συντάκτη τους, ο οποίος αισθάνεται εγκλωβισμένος στα προβλήματά του, στις στερήσεις του, τα ανεκπλήρωτα όνειρα, τις προσδοκίες του για απελευθέρωση. Διογκώνουν μάλιστα συνήθως οι φυλακισμένοι τα προβλήματά τους και δεν ασχολούνται με τίποτε άλλο και με κανέναν άλλον παρά αποκλειστικά και μόνο με τον εαυτό τους, διαχέοντας μια ατμόσφαιρα θλίψεως και απογνώσεως. – Αντίθετα ο Παύλος ασχολείται με τα προβλήματα που πληροφορείται ότι απασχολούν τους παραλήπτες των επιστολών του. Ξέροντας κανείς τα αισθήματα καταθλίψεως των φυλακισμένων εκπλήσσεται όταν διαβάζει στην προς Φιλιππησίους επιστολή, γραμμένη από τη φυλακή: «Χαίρετε εν Κυρίω πάντοτε. πάλιν ερώ, χαίρετε»  (4,4-5). Και στην προς Κολοσσαείς, γραμμένη επίσης από τη φυλακή: «Νυν χαίρω εν τοις παθήμασί μου» (1,24).

– Συχνά οι φυλακισμένοι παραπονούνται έντονα ότι στερούνται τροφής, ή ότι κινδυνεύουν να πεθάνουν από πείνα. – Ασφαλώς και ο Παύλος αντιμετώπισε πρόβλημα πείνας στη φυλακή, στήριξε όμως αλλού τις ελπίδες του: «Δεν το λέω αυτό επειδή αντιμετωπίζω στερήσεις. Εγώ έμαθα να αρκούμαι σε όσα έχω. …..’Ολα τα μπορώ χάρη στο Χριστό που με δυναμώνει» (Φιλιπ.. 4,11εξ.).

– Είναι φυσικό με τέτοια αισθήματα στερήσεως να αντιμετωπίζει ο φυλακισμένος το απειλητικό φάσμα του θανάτου. – Τελείως διαφορετική ατμόσφαιρα και άλλο υπόβαθρο πίστεως και ελπίδας αποπνέει το Φιλιπ. 1,21-25: «Για μένα το να ζω σημαίνει ζωή με τον Χριστό και το να πεθάνω είναι κέρδος».

– Ο «δέσμιος του Χριστού» απόστολος ελεύθερος δεν αισθάνεται αποκομμένος από τους χριστιανούς παραλήπτες των επιστολών του. Οι Φιλιππήσιοι π.χ. έστειλαν βοηθήματα στον φυλακισμένο απόστολο επανειλημμένως και ο Παύλος τους ευχαριστεί με πολλή λεπτότητα  εντάσσοντας την ενέργειά τους αυτή στο κοινό ιεραποστολικό έργο που επιτελούν τόσο ο ίδιος όσο και εκείνοι (Φιλιπ 4,10-20,).

-Τέλος, στις επιστολές των φυλακισμένων που σώθηκαν διατυπώνεται το αίτημα προς συγγενείς και φίλους για επέμβαση σε σημαίνοντα πρόσωπα της εξουσίας για αποφυλάκιση, γίνεται μάλιστα λόγος και για προσπάθεια δωροδοκίας δεσμοφυλάκων ή άλλων αξιωματούχων. Άλλωστε μια τέτοια χειρονομία εκ μέρους του φυλακισμένου στην Καισάρεια Παύλου ήλπιζε ο επίτροπος της Ιουδαίας Φήλιξ, όπως συνάγεται από την πληροφορία των Πράξεων 24,26, κατά το οποίο ο Φήλιξ λέγει στον Παύλο: «Προς το παρόν πήγαινε, όταν βρω καιρό θα σε ξανακαλέσω» και εν συνεχεία σημειώνει ο συγγραφέας των Πράξεων «Αυτό το είπε έχοντας και την ελπίδα ότι ο Παύλος θα του έδινε χρήματα για να τον απολύσει».

Σμύρνη_413

2. Ισοτιμία ανδρών και γυναικών

Η γνωστή διακήρυξη του Απ.Παύλου «ουκ ένι άρσεν και θήλυ, πάντες γαρ  υμείς εις εστε εν Χριστώ Ιησού» (Γαλ. 3,28) δεν είναι μια θεωρητική τοποθέτηση – που με μεγάλη καθυστέρηση επηρέασε τη πολιτική και πολιτιστική ζωή της Ευρώπης και της ανθρωπότητας γενικότερα -, αλλά πράξη ζωής που εφάρμοσε ο απόστολος σε όλες της Εκκλησίες που ίδρυσε. Είναι γνωστή η Λυδία και οι άλλες γυναίκες που συνάντησε και κατήχησε ο Παύλος στην πόλη των Φιλίππων, την πρώτη πόλη επί ευρωπαϊκού εδάφους στην οποία έσπειρε τον σπόρο του χριστιανικού Ευαγγελίου. Δεν έχει παρά να ρίξει κανείς επίσης μια ματιά στο τελευταίο κεφ. της προς Ρωμαίους επιστολής του για να δει να παρελαύνουν γυναικεία πρόσωπα, όπως η Φοίβη, που είναι διάκονος «της εκκλησίας της εν Κεγχρεαίς», για την οποία σημειώνει, δικαιολογώντας την προτροπή του στους Ρωμαίους να την συμπαρασταθούν σε ό,τι έχει ανάγκη, «γιατί κι αυτή έχει βοηθήσει πολλούς, κι εμένα τον ίδιο» (Ρωμ. 16,1-2). Η Πρίσκιλλα ή Πρίσκα που με τον σύζυγό της Ακύλα «διακινδύνεψαν τη ζωή τους για χάρη» του Παύλου (16, 4). Η  Μαρία, «που τόσο κοπίασε για μας» (16,6). Η Ιουνία που μαζί με τον (κατά την ορθόδοξη εορτολογική παράδοση σύζυγό της) Ανδρόνικο τούς χαρακτηρίζει «συγγενείς» του, «συναιχμαλώτους», και «επισήμους εν τοις αποστόλοις» (16,7). Η Τρύφαινα και Τρυφώσα, «που κοπιάζουν για τον Κύριο», Η Περσίδα, «η αγαπητή που τόσα πολλά έχει προσφέρει στο έργο του Κυρίου», η Ιουλία, και η μη κατονομαζόμενη αδελφή του Νηρέα. Η μη κατονομαζόμενη επίσης μητέρα του Ρούφου «του εκλεκτού αυτού χριστιανού», που τη συνοδεύει με την συγκρατημένη στοργική έκφραση  «μητέρα αυτού και εμού» (16,13). [Να υποθέσουμε ότι ο πιθανώς στερημένος από μητρική στοργή Απόστολος βρήκε τη στοργή στη μητέρα του Ρούφου;]

Μερικοί διανοούμενοι σήμερα, δήθεν και καλλιτέχνες, θεωρούν τον Παύλο μισογύνη, δείχνοντας έτσι πόσο λίγο γνωρίζουν τον μεγάλο Απόστολο και πόσο δυσκολεύονται να ερμηνεύσουν ορισμένες μεμονωμένες εκφράσεις του που απηχούν το κοινωνικό στάτους κβο της εποχής του, ενώ παραγνωρίζουν την ανατρεπτική για τα κοινωνικά δεδομένα της εποχής του θεμελιώδη διακήρυξη «ουκ ένι άρσεν και θήλυ…..» (Γαλ. 3,28), που παραθέσαμε και προηγουμένως.

Εδώ πρέπει να σημειώσουμε ότι τα λεγόμενα σήμερα περί ίσων δικαιωμάτων ανδρών και γυναικών, που ξεκινούν από τη διακήρυξη της Γαλλικής επαναστάσεως liberté-egalité-fraternité (ελευθερία-ισότητα-αδελφοσύνη), κινούνται σε ένα νομικό και κοινωνικό επίπεδο που και αυτό άργησε πολύ να επιβληθεί και χρειάστηκαν κατευθυντήριες γραμμές της Ευρωπαϊκής Ενώσεως και επί μέρους νόμοι των κρατών-μελών της. Το δικαίωμα ψήφου μάλιστα των γυναικών στην Ελλάδα επεβλήθη το 1952, ενώ προηγήθηκαν πολλές άλλες χώρες.

Στην κοινωνία της εποχής μας το θέμα της ισότητας ανδρών και γυναικών αντιμετωπίζεται στα πλαίσια μιας «πολιτικής λογικής», κατανοείται δηλ. ως ισότητα στην αγορά εργασίας, και συγκεκριμενοποιείται στα μέτρα και τις ενέργειες της πολιτείας  για την καλύτερη αντιμετώπιση των γυναικών στην οικονομία, στις αμοιβές, στον περιορισμό της ανεργίας και στη συμμετοχή στα κέντρα λήψεως αποφάσεων. «Παρ’ όλες αυτές τις προσπάθειες», έγραφε το 2001 κατά την παγκόσμια ημέρα της γυναίκας ο τότε  Αντινομάρχης Χανίων Γιώργος Αγοραστάκης, «οι γυναίκες δεν είναι ενσωματωμένες στην αγορά εργασίας τόσο όσο οι άνδρες. Γενικά, οι θέσεις εργασίας τους είναι λιγότερο τακτικές και ασφαλείς, ενώ επιβαρύνονται περισσότερο από τη φροντίδα των παιδιών και άλλων εξαρτώμενων προσώπων, που σημαίνει ότι υπάρχουν ακόμη σοβαρά προβλήματα όσον αφορά το φύλο στην αγορά εργασίας. Σε λίγους τομείς οι γυναίκες έχουν επιτύχει, σε γενικές γραμμές, την ισοτιμία τους με τους άνδρες» .Και συνεχίζει: «Σχεδόν σε όλα τα κράτη της Ευρώπης, το ποσοστό ανεργίας των γυναικών παραμένει συστηματικά υψηλότερο σε σχέση με αυτό των ανδρών, ενώ η μακροχρόνια ανεργία πλήττει περισσότερο τις γυναίκες….».

«Ο διαχωρισμός γυναικών και ανδρών στην αγορά εργασίας παραμένει ένα κύριο πρόβλημα για την Ευρωπαϊκή ‘Ενωση, ακόμη και στις χώρες εκείνες όπου οι γυναίκες έχουν επιτύχει υψηλά ποσοστά απασχόλησης». Επίσης «Η αμοιβή των γυναικών είναι μικρότερη από αυτήν των ανδρών, για ίδια και ίσης αξίας εργασία.

[[Αλλά και εντός της απασχόλησης, οι γυναίκες εμφανίζονται σε μειονεκτικότερη θέση από τους άνδρες. Διαχρονικά,  επέρχεται μια διεύρυνση της συμμετοχής των γυναικών στο εργατικό δυναμικό. Αυτή η τάση αναμένεται να συνεχιστεί και τα επόμενα χρόνια, και οφείλεται σε μια σειρά από παράγοντες. Ένας παράγοντας που γενικά θεωρείται ότι συμβάλλει στη μακροχρόνια άνοδο του γυναικείου ποσοστού συμμετοχής είναι τα εκπαιδευτικά επιτεύγματα. Εδώ είναι προφανές ότι οι νέες γυναίκες ιδιαίτερα, έχουν κάνει σημαντικά βήματα προόδου, υπερκερώντας τους άνδρες. Το 1998 για παράδειγμα οι γυναίκες κάτοχοι πτυχίων τριτοβάθμιας εκπαίδευσης αποτελούσαν το 16,6% του γυναικείου εργατικού δυναμικού, έναντι 12,8% που υπολογίζεται ως το αντίστοιχο ποσοστό για τους άνδρες. Οι γυναίκες υψηλής μόρφωσης εμφανίζουν ποσοστά συμμετοχής που ελάχιστα υπολείπονται εκείνα των ανδρών και γενικότερα εμφανίζονται να έχουν υιοθετήσει πρότυπα καριέρας παρόμοια με αυτά των ανδρών». (Γ. Αγοραστάκης, Εισήγηση στην Ημερίδα της Νομαρχιακής Επιτροπής Ισότητας Χανίων, στη παγκόσμια μέρα της Γυναίκας, 2001 βλ. www.agorastakis.gr και  www.istologos.gr).]]

Πιστεύουμε ότι για όλα αυτά τα παραπάνω νομικά και κοινωνικά επιτεύγματα θεωρητικό υπόβαθρο υπήρξε η χριστιανική διδασκαλία, ειδικότερα μάλιστα η σαφής διακήρυξη του Απ. Παύλου στο Γαλ. 3,28.

Σμύρνη_424

3. Η κατάργηση της δουλείας

Η ανύψωση του δούλου στην ισοτιμία με τον ελεύθερο και με τον κατά κόσμον κύριό του που βρίσκεται στη συνέχεια ή ακριβέστερα προηγείται του παραπάνω χωρίου της προς Γαλάτας περί γυναικών «ούκ ένι δούλος ουδέ ελεύθερος…πάντες γαρ υμείς εις εστε εν Χριστώ Ιησού» (Γαλ. 3,28) αποτελεί μια ρηξικέλευθη διακήρυξη του Παύλου, άγνωστη και δη απαράδεκτη για τα κοινωνικά δεδομένα της εποχής του. Και βέβαια δεν καταργήθηκε αμέσως η δουλεία μετά την Παύλεια διακήρυξη. Έπεσε όμως ο πρώτος σπόρος και χρειάστηκαν πολλοί αιώνες αγώνων και αιματηρών πολέμων για τη κατάργηση της δουλείας στην πράξη.

Κινήσεις για την κατάργηση της δουλείας σημειώθηκαν κατά το 18ο αιώνα. Το σύνταγμα των ΗΠΑ, που εκπονήθηκε το 1788, προέβλεπε την απελευθέρωση των δούλων μέσα σε μια περίοδο 20 χρόνων. Ωστόσο, η δουλεία συνέχισε να υφίσταται στις νότιες πολιτείες των ΗΠΑ. Στις αρχές του 19ου αιώνα, η Βρετανία, η Γαλλία και τα περισσότερα από τα νέα ανεξάρτητα έθνη της Νότιας και Κεντρικής Αμερικής κατάργησαν τη δουλεία. Η Ελλάδα είναι από τις πρώτες χώρες που σαφώς και με συνταγματική διάταξη απαγόρευσε στη νεότερη ιστορία της τη δουλεία. Τα συντάγματα του 1822, του 1823 όπως και του 1844 όριζαν ότι «εις την ελληνική επικράτειαν ούτε πωλείται ούτε αγοράζεται άνθρωπος. Αργυρώνητος δε παντός γένους και πάσης θρησκείας, άμα πατήσας το Ελληνικό έδαφος, είναι ελεύθερος και από τον δεσπότην αυτού ακαταζήτητος». (βλ. Χ. Φραγκίστα, «Το δημοκρατικόν και φιλελεύθερον πνεύμα των πολιτευμάτων του Αγώνος», Θεσ/κη, 1953).

Εδώ δεν πρέπει να παραλείψουμε να αναφέρουμε τις συνεχείς αναφορές του ιερού Κορανίου για απελευθέρωση των δούλων.

Σμύρνη_299

4. Το νόημα της ιστορίας

Η ευθύγραμμη πορεία του χρόνου και της ιστορίας από τη δημιουργία του κόσμου ως τα έσχατα με κέντρο τον Χριστό αποτελεί μια αισιόδοξη προοπτική, σε αντίθεση με την κυκλική αντίληψη του χρόνου κατά την αρχαία αντίληψη και δη τη Στωική, όπου η αποτελμάτωση σε ένα αέναο κύκλο επαναλήψεων δημιουργεί απαισιοδοξία και απουσία δημιουργικής δραστηριότητας. Η τόσο πολυσυζητημένη σήμερα πρόοδος της ανθρωπότητας και της επιστήμης προϋποθέτουν την ευθύγραμμη πορεία του χρόνου, που  πολύ χαρακτηριστικά και θεολογικά περιγράφει ο Oscar Cullmann στο βιβλίο του «Χριστός και Χρόνος» (τώρα και σε ελληνική μετάφραση από το Ίδρυμα Άρτος Ζωής, 1981).

Όλα τα παραπάνω συνοψίζονται στο τέταρτο σημείο που είναι: Ο σεβασμός του ανθρώπινου προσώπου.

Ο σεβασμός του ανθρώπου, της ανεπανάληπτης αξίας του προσώπου του ως εικόνας του Θεού, ανεξάρτητα από φυλή, χρώμα ή θρησκεία που ανήκει αποτελεί δίχως καμιά αμφιβολία προσφορά του Χριστιανισμού όπως πρώτος τον δίδαξε ο Απ. Παύλος. Το ότι η ιστορική πραγματικότητα στο παρελθόν και στο παρόν μαρτυρεί για την καταπάτηση και περιφρόνηση του ανθρώπινου προσώπου σημαίνει ότι η χριστιανική διδασκαλία και οι ανθρωπιστικές διδασκαλίες των άλλων θρησκειών δεν έγιναν από όλους αποδεκτές, ή τουλάχιστον δεν έγινε ακόμη από όλους αποδεκτές. Η ελεύθερη αποδοχή του χριστιανικού μηνύματος ή η απόρριψή του αποτελεί το τραγικό μεγαλείο της ανθρώπινης ελευθερίας.

Στο σημείο αυτό δεν πρέπει να ξεχνούμε τη σπουδαιότητα που αποδίδει σε κάθε άνθρωπο ξεχωριστά και το άλλο σπουδαίο βιβλίο της ανθρωπότητας, το ιερό Κοράνιο. Γράφει: «Γι’ αυτό γράψαμε στα παιδιά του Ισραήλ (νομοθετήσαμε στο βιβλίο τους) ότι αν κανείς τους σκοτώσει κάποιον – εκτός βέβαια αν πρόκειται για δολοφόνο ή κακοποιό στη γη – θα είναι σαν να σκοτώνει όλο τον κόσμο. Αν όμως κανείς σώσει κάποιον, θα είναι σαν να σώζει όλον τον κόσμο» (Σούρα 5, § 32. Το ιερό Κοράνιο, μετάφραση των εννοιών Του στην Ελληνική γλώσσα, από το Συγκρότημα του Βασιλιά Φαντ).

Ένας δυτικός θεολόγος μελετητής του Αποστόλου Παύλου, που ένα από τα συγγράμματά του είναι «Ο μυστικισμός του Απ.Παύλου», ο Αλμπέρτος Σβάϊτσερ, επηρεασμένος βαθύτατα από την Παύλεια ανθρωπολογία, θεώρησε όχι μόνο στη θεωρία αλλά κυρίως στην πράξη την ιερότητα της ανθρώπινης ζωής ως βασικό θεμέλιο όλων των αξιών, γι’αυτό και σε ηλικία 33 ετών άφησε την έδρα της ερμηνείας της Καινής Διαθήκης που κατείχε στο Πανεπιστήμιο του Στρασβούργου, σπούδασε Ιατρική και με την ανθρωπιστική του δράση και ειδικότερα την ίδρυση νοσοκομείων έφερε στα βάθη της Αφρικής το χριστιανικό μήνυμα για την ανεπανάληπτη αξία του ανθρώπινου προσώπου.

«Ήθελα να γίνω γιατρός, γράφει στα Απομνημονεύματά του, για να μπορέσω να εργαστώ χωρίς λόγια. Επί αρκετά χρόνια είχα αναλωθεί σε λόγους. Με χαρά εξεπλήρωσα το έργο μου σαν καθηγητής της θεολογίας και σαν ιεροκήρυκας. Με το καινούργιο όμως έργο μου δεν θα μιλούσα για τη θρησκεία της αγάπης, αλλά θα την εφήρμοζα. Με τις ιατρικές γνώσεις μου θα είχα τη δυνατότητα να πραγματοποιήσω την επιθυμία μου με τον καλύτερο και πιο ολοκληρωμένο τρόπο εκεί όπου θα με οδηγούσε η υπηρεσία μου». Και λίγο παραπάνω: «Ευτυχισμένοι εκείνοι που κατορθώνουν να αφοσιωθούν πραγματικά και ολοκληρωτικά! Πρέπει αυτοί οι προνομιούχοι να είναι ταπεινοί και να μην ερεθίζονται από την αντίδραση που συναντούν, αλλά να την δέχονται σαν αναπόφευκτο. Εκείνος που πιστεύει και κάνει το καλό δεν πρέπει να περιμένει ότι οι άνθρωποι θα του καθαρίσουν τον δρόμο από τις πέτρες. Πρέπει τουναντίον να περιμένει ότι οι άλλοι άνθρωποι θα του ρίξουν και άλλες πέτρες στο πέρασμά του». Και λίγο παρακάτω προτρέπει: «Ας προσπαθήσει ο καθένας μας, μέσα στο περιβάλλον που βρίσκεται, να δείξει στους άλλους έναν αληθινό ανθρωπισμό. Απ’ αυτήν την προσπάθεια εξαρτάται το μέλλον του κόσμου» (Άλμπερτ Σβάιτσερ, Η ζωή μου και η σκέψις μου, μετάφρ. Αγνής Διαμαντοπούλου, εκδ. Γαλαξία, Αθήνα 1965, σ.99, 101, 102).

Ας σημειωθεί ακόμη ότι όλες οι διακηρύξεις περί ανθρωπίνων δικαιωμάτων, περί ισότητας και αλληλεγγύης των λαών, είτε το αναγνωρίζουν είτε όχι οι συντάκτες των, έχουν ως βάση την Αγία Γραφή, τη χριστιανική ανθρωπολογία, και την ανθρωπολογία των άλλων μονοθεϊστικών θρησκειών. Με τη διευκρίνιση ότι η βιβλική ανθρωπολογία δεν εκφράζει μόνο τα δικαιώματα του ανθρώπου αλλά τονίζει και τις υποχρεώσεις του έναντι του Θεού και του συνανθρώπου. Τα κινήματα και οι πρωτοβουλίες αλληλεγγύης που παρατηρούμε ιδιαίτερα στην εποχή μας με τις μεταναστευτικές μετακινήσεις πληθυσμών προς ευρωπαϊκά κράτη εμπνέονται από τα χριστιανικά ιδεώδη, καθώς και από τα ανθρωπιστικά ιδεώδη άλλων θρησκειών, όπως π.χ. του Μουσουλμανισμού. Άλλωστε πρώτος μετανάστης στην ιστορία του Χριστιανισμού υπήρξε ο ίδιος ο Ιησούς Χριστός, ο οποίος αμέσως μετά τη Γέννησή του μετανάστευσε προσωρινά στην Αίγυπτο, κατά τη διήγηση του ευαγγελιστή Ματθαίου. Για να μη πάμε ακόμη σε προγενέστερες ακόμη εποχές, αυτές της Παλαιάς Διαθήκης, όπου γίνεται λόγος για μετανάστευση του Αβραάμ, του Ιακώβ και του Ιωσήφ στην Αίγυπτο, καθώς και άλλων προσώπων της βιβλικής ιστορίας.

Σμύρνη_435

Με όλα τα παραπάνω λεχθέντα δεν εξαντλήσαμε το θέμα, διότι δεν αναφερθήκαμε στην επίδραση του Παύλου στο Ευρωπαϊκό Δίκαιο, που οφείλει επίσης πολλά στην αρχαία Ρώμη, δεν αναφερθήκαμε στην Ευρωπαϊκή λογοτεχνία, στη Μουσική και σε πολλές άλλες εκφάνσεις του Πολιτισμού.

Με όσα εν συντομία είπαμε καταδεικνύεται ότι η προσφορά του Παύλου στον ευρωπαϊκό και παγκόσμιο πολιτισμό δεν προσμετριέται μόνο με τα λαμπρά αρχιτεκτονικά εκκλησιαστικά μνημεία τα αφιερωμένα στη μνήμη του, ούτε με τα αριστουργήματα της Βυζαντινής και Δυτικής ζωγραφικής τέχνης, με τα λογοτεχνικά και θεολογικά έργα, αλλά κυρίως με την θεολογική και ανθρωπολογική του επίδραση στην αναγνώριση της αξίας του ανθρώπου ως εικόνας του Θεού από τον άλλο άνθρωπο, του κάθε ανθρώπου ομόθρησκου ή αλλόθρησκου, συμπολίτη ή ξένου, άνδρα ή γυναίκας, μικρού ή μεγάλου, σημαντικού ή ασήμαντου, γενικά του κάθε ανθρώπου.

Παναγιώτατε, Κυρίες και Κύριοι,

Ας μου επιτραπεί τώρα, καθώς τελειώνω, να παραθέσω ένα στίχο του μεγάλου Τούρκου μυστικού και ποιητή του Ισλάμ, του Μεβλανά Jalaladdin Rumi, ο οποίος γράφει: Μέθυσον εξ αγάπης, διότι η αγάπη είναι το παν, όπερ υπάρχει. Άνευ κοινωνίας της αγάπης δεν υφίσταται είσοδος εις τον ηγαπημένον (εννοεί τον Θεό). Η αγάπη και ο εραστής είναι ό,τι ζει εις την αιωνιότητα». (κατά μετάφραση Γρ. Ζιάκα, Ο Μυστικός ποιητής Maulānā Jalāladdīn Rūmī και η διδασκαλία αυτού, Θεσσαλονίκη 1973, σ. 83).

Οι δυο πολιτισμοί, ο Χριστιανικός και ο Μουσουλμανικός, συμβαδίζουν στο θέμα της αιωνιότητας της αγάπης, η οποία, και κατά τον ύμνο της αγάπης του Απ.Παύλου στην Α΄προς Κορινθίους επιστολή του, «Ποτέ η αγάπη δεν θα πάψει να υπάρχει» («η αγάπη ουδέποτε εκπίπτει», Α΄Κορ. 13,8).

Σμύρνη_430

[1] Επιστολές φυλακισμένων των ελληνιστικών χρόνων μπορεί να βρει κανείς στις ακόλουθες δυο συλλογές παπύρων: The Flinters Petrie Papyri, ed. by J. P. Mahaffy and J.G.Smyly, Dublin 1905 και Papyri Graeci  e Latini, Publicatione de la Sicieta Italiana, τόμ. 4-5, 1917. Με το θέμα αυτό ασχολήθηκαν οι  W. Michaelis, “Die Gefangenschaftsbriefe des Paulus und antike Gefangenschaftsbriefe“, Neue Kirchliche Zeitschrift 36 (1925), σ. 586-95. G. Friedrich, „Der Brief eines Gefangenen. Bemerkungen zum Philipperbrief“, Monatschrift für Pastoraltheologie 44 (1955), σ. 270-280.

Share this post
          
 
   
Δημοσιεύθηκε στην ΣΥΝΕΔΡΙΑ ΚΑΙ ΗΜΕΡΙΔΕΣ και χαρακτηρίσθηκε , . Αποθηκεύστε τον μόνιμο σύνδεσμο.