Η ομιλία του Κοσμήτορα της Θεολογικής Σχολής του ΑΠΘ στην παρουσίαση του βιβλίου του Colin Humphreys, Η ημέρα που σταυρώθηκε ο Ιησούς, στη 12η ΔΕΒΘ (7 Μαΐου 2015)
Όταν ο φίλος και συνάδελφος Μόσχος Γκουτζιούδης μου έδωσε το βιβλίο “Η ημέρα που σταυρώθηκε ο Ιησούς” και μου ζήτησε να το παρουσιάσω, μου ήρθαν στο νου οι τελευταίοι στίχοι από το πιο γνωστό ίσως ποίημα του Καβάφη, Θερμοπύλες:
… πολλοί προβλέπουν,
πως ο Εφιάλτης θα φανεί στο τέλος,
κ’ οι Μήδοι επί τέλους θα διαβούνε.
Είναι αυτό το περίεργο που συμβαίνει σε πολλούς νομίζω, κάθε φορά που ανοίγουν ένα βιβλίο του οποίου γνωρίζουν το τέλος. Συμβαίνει συνήθως σε βιβλία που έχουν ως θέμα τους κάποιο σημαντικό ιστορικό γεγονός, που είναι σε όλους γνωστό, και όμως το διαβάζει κανείς με την ίδια λαχτάρα σαν να μαθαίνει γι’ αυτό για πρώτη φορά. Ίσως είναι η κρυφή ελπίδα που υπόκειται πάντοτε, ιδιαίτερα όταν πρόκειται για γεγονότα που μας πληγώνουν, ότι ίσως αυτή τη φορά δεν θα περάσουν οι Πέρσες, ίσως αυτή τη φορά δεν θα πέσει η Πόλη, ίσως στις τελευταίες σελίδες κρύβεται μια άλλη εκδοχή και τα γεγονότα εξελιχθούν αλλιώς.
Αφορμή για τις σκέψεις αυτές μου έδωσε o τίτλος του βιβλίου, καθώς σε πρώτη ανάγνωση δίνει την εντύπωση ότι πρόκειται για ιστορικό μυθιστόρημα. Αρχίζοντας όμως το διάβασμα, αμέσως διαπίστωσα ότι δεν πρόκειται για κάτι τέτοιο. Αντίθετα πρόκειται για ένα επιστημονικό έργο, που όμως, χωρίς να χάνει τίποτε από την επιστημονικότητά του, διαβάζεται σαν μυθιστόρημα. Αν και σε κάποια σημεία φαίνεται κουραστική όλη αυτή η αλληλουχία των συλλογισμών, δύσκολα θα διακόψει ο αναγνώστης το διάβασμα, καθώς ο συγγραφέας έχει έναν καταπληκτικό τρόπο να σε προσκαλεί να προχωρήσεις λίγο ακόμη, να δεις πού το πάει, αναβάλλοντας συνεχώς το διάλειμμα που σχεδίαζες. Θυμίζει πραγματικά σε ορισμένα σημεία αστυνομικό μυθιστόρημα και από την άποψη αυτή θα τολμούσα να παραλληλίσω την αλληλουχία των συλλογισμών του συγγραφέα με εκείνη του Ηρακλή Πουαρό.
Το πρόβλημα της χρονολόγησης των γεγονότων της τελευταίας εβδομάδας της επίγειας δράσης του Ιησού, απασχόλησε τους χριστιανούς συγγραφείς από την αρχαιότητα και η λειτουργική κατάταξη των ακολουθιών της Μεγάλης Εβδομάδας σύμφωνα με το τυπικό της Ανατολικής Εκκλησίας αντικατοπτρίζει ως ένα βαθμό τις δυσκολίες επίλυσης του προβλήματος. Ακόμα θυμάμαι πόσο είχα παιδέψει τον δάσκαλό μου τον κ. Καραβιδόπουλο με τις επίμονες ερωτήσεις μου γύρω από αυτό το ζήτημα κατά τα μαθήματα εισαγωγής στην ΚΔ.
Το βιβλίο δίνει μια πραγματικά πειστική λύση στο πρόβλημα που συζητάει, αν και δεν θα μπορούσα να αποσιωπήσω τη διαφωνία μου με τη μέθοδο που ο Humphreys διαβάζει τα βιβλικά κείμενα. Αν και πρόκειται για γεγονότα που συνέβησαν σε συγκεκριμένο τόπο και χρόνο, πιστεύω πως η καθαρά ιστορική προσέγγισή τους στερεί από αυτά την αμεσότητα της μαρτυρίας και δεν βοηθά στη βαθύτερη κατανόηση του νοήματός τους. Παρ’ όλο που ο στόχος της έρευνας είναι η αναζήτηση της αντικειμενικότητας στην εξιστόρηση των γεγονότων, η επίτευξη του στόχου στερεί από τα συγκεκριμένα γεγονότα την αμεσότητα της μαρτυρίας της πίστης μιας συγκεκριμένης κοινότητας για τον Ιησού και υποβαθμίζει τα Ευαγγέλια σε ρεπορτάζ, όπου ο βασικός παράγοντας δεν είναι η κοινότητα αλλά ο συγκεκριμένος ρεπόρτερ-ευαγγελιστής.
Ενδεικτικά μόνον, αναφέρω τον προβληματισμό που διατυπώνει ο ερευνητής στις σελ 28-29 του βιβλίου του: «Αν τα ευαγγέλια δεν συμφωνούν σε σημαντικά γεγονότα, όπως η ημερομηνία της σταύρωσης και η ημερομηνία και ο χαρακτήρας του τελευταίου δείπνου, τότε γιατί να τα εμπιστευτούμε; Ωστόσο, αν καταφέρουμε να αποδείξουμε ότι στην πραγματικότητα τα ευαγγέλια συμφωνούν σε αυτά τα θέματα, τότε θα εξαλείψουμε ένα σημαντικό μέρος της δυσπιστίας πολλών ερευνητών». Ανάλογο σκεπτικό υπόκειται και στο Καταστατικό ίδρυσης της Palestine Exploration Society (1870): «… whatever goes to verify the Bible history as real, in time, place and circumstances, is a refutation of unbelief». Το αποτέλεσμα αυτού του τρόπου αντιμετώπισης των βιβλικών κειμένων ήταν να γεμίσουν οι προθήκες των μεγάλων μουσείων της Ευρώπης με ευρήματα από την αρχαία Ανατολή, κανένα όμως από τα ευρήματα αυτά δεν πιστοποίησε την αλήθεια της Βίβλου.
Η θέση αυτή σε καμία περίπτωση δεν αμφισβητεί τη σημασία της ιστορικής έρευνας για την κατανόηση ενός βιβλικού κειμένου, καθώς πάρα πολλά οφείλει η σύγχρονη επιστήμη σε αυτήν την έρευνα. Κατά συνέπεια, παρά τη μεθοδολογική ένσταση, θεωρώ πως το βιβλίο του Colin Humphreys αξίζει να διαβαστεί από όλους όσοι ενδιαφέρονται για το ιστορικό πλαίσιο των γεγονότων της εποχής της Καινής Διαθήκης. Άλλωστε, το βιβλίο, χωρίς να χάνει τίποτε από την επιστημονικότητά του, απευθύνεται σε όλους, ακόμη και σε μη ειδικούς. Αυτό το διαπιστώνει κανείς και από τον ιδιαίτερα αναλυτικό τρόπο της γραφής, κάτι που στην αρχή φαίνεται ίσως σαν μειονέκτημα. Αυτό ακριβώς το “μειονέκτημα” όμως μετατρέπεται τελικά σε πλεονέκτημα καθώς ο αναγνώστης προχωρεί στα επόμενα κεφάλαια του βιβλίου, όπου αναλύονται διάφορα ημερολογιακά και αστρονομικά δεδομένα που διαφορετικά θα ανάγκαζαν τον μη ειδικό αναγνώστη να γυρίζει σε προηγούμενες σελίδες προκειμένου να ξαναπιάσει το νήμα των συλλογισμών του συγγραφέα ή να ξαναθυμηθεί τις πραγματολογικές πληροφορίες πάνω στις οποίες στηρίζεται. Έτσι, παρά την έκτασή του, το βιβλίο διαβάζεται άνετα και κρατάει το ενδιαφέρον του ως την τελευταία σελίδα.
