Χρήστος Κ. Οικονόμου (Καθηγητής Τμήματος Ποιμαντικής και Κοινωνικής Θεολογίας ΑΠΘ), Τα χειρόγραφα του Nag Hammadi και η σχέση τους με την Καινή Διαθήκη

1. ΑΝΑΚΑΛΥΨΗ ΚΑΙ ΑΞΙΑ ΤΩΝ ΧΕΙΡΟΓΡΑΦΩΝ

Apocrypha_186Τον Δεκέμβριο του 1945 ανακαλύφθηκαν στο Nag Hammadi της Άνω Αιγύπτου δεκατρείς (13) Κώδικες που περιέχουν πενήντα ένα (51) κείμενα σε κοπτική γλώσσα. Πρόκειται για τη Σαχιδική της Άνω Αιγύπτου, παράλληλα με την Λυκοπολιτανική διάλεκτο. Η ανακάλυψη των συγκεκριμένων χειρογράφων παράλληλα με τα χειρόγραφα της Νεκράς Θαλάσσης, είναι οι σημαντικότερες εφευρέσεις για την Επιστήμη της Καινής Διαθήκης του προηγούμενου αιώνα.[1] Τα χειρόγραφα του Nag Hammadi έχουν σαφώς γνωστικό χαρακτήρα[2] και έχει εκφρασθεί η υπόθεση ότι μεταφράστηκαν από την ελληνική γλώσσα. Όσον αφορά στη χρονολόγησή τους αρχίζει από τον 1ο αι. ως τον 4ο αι. μ.Χ.. Ως προς τον τόπο συγγραφής τους υποστηρίζεται η Συρία και όχι η Αίγυπτος[3]. Η ανακάλυψη των κειμένων του Nag Hammadi έχει άμεση σχέση με τον Κώδικα του Βερολίνου (BG 8502), που ανακαλύφθηκε στα τέλη του 19ου αιώνα[4] και περιλαμβάνει τρία (3) γνωστικά κείμενα: το Ευαγγέλιο Μαρίας, το Απόκρυφο Ιωάννου και τη Σοφία Ιησού Χριστού. Στο τέλος του Κώδικα βρίσκεται και το απόκρυφο· Οι Πράξεις του Πέτρου, που είναι μέρος των Αποκρύφων Πράξεων του Πέτρου, χωρίς γνωστικό χαρακτήρα. Η αξία των κειμένων αυτών βρίσκεται στο γεγονός ότι εμπλουτίζουν τις γνώσεις μας για το πρόβλημα της Γνώσεως, που μέχρι τις μέρες μας στηριζόταν μόνο στις πληροφορίες των Εκκλησιαστικών Συγγραφέων, όπως π.χ. των Ιουστίνου, Ειρηναίου, Ιππολύτου, Τερτυλλιανού, Επιφανίου και Κλήμη Αλεξανδρείας.

Επιβεβαιώνουν και αποκαλύπτουν το πρόβλημα της σχέσης της αρχέγονης Εκκλησίας με τις αιρετικές ομάδες των Γνωστικών. Τα κείμενα ανήκουν σε διάφορες γνωστικές σχολές, εν μέρει είναι Χριστιανικά, αλλά υπάρχουν κείμενα που μαρτυρούν την ύπαρξη μη χριστιανικής και προχριστιανικής Γνώσης, όπως π.χ. οι Γνώμες Σέξτου και η Επιστολή Ευγνώστου του Μακαρίου. Ωστόσο, υπάρχουν κείμενα που μεταφέρουν από έναν μη χριστιανικό σ’ έναν εκχριστιανισμένο Γνωστικισμό, όπου το χριστιανικό στοιχείο αποτελεί μεταγενέστερη προσθήκη, π.χ. Ευαγγέλιο των Αιγυπτίων και Σοφία Ιησού Χριστού, η οποία θεωρείται η εκχριστιάνιση της Επιστολής του Ευγνώστου[5].

Υπάρχουν ακόμη και περιπτώσεις όπου σε ένα ήδη χριστιανικό κείμενο δόθηκε γνωστικός χαρακτήρας από Γνωστικούς συμπιλητές, όπως π.χ. στο Ευαγγέλιο Θωμά[6]. Πρόκειται για ψευδεπίγραφα και ψευδώνυμα κείμενα που δεν προέρχονται μόνο από μία γνωστική σχολή, αλλά είναι κείμενα βαλεντινιανού χαρακτήρα, σηθιανής Γνώσης κ.λ.π..

Κοινά χαρακτηριστικά γνωρίσματα της Γνώσης:

α. Γίνεται διαχωρισμός μεταξύ του άγνωστου υπερβατικού Θεού και κόσμου, που είναι δημιούργημα του μοχθηρού Δημιουργού, ο οποίος ταυτίζεται με τον Θεό της Παλαιάς Διαθήκης, όπως υποστηρίζει ο Μαρκίωνας.

β. Ο άνθρωπος στην αληθινή του φύση, την πνευματική είναι ουσιαστικά συγγενής με τον Θεό. Ο Γνωστικός φέρει μέσα του τον «θείο σπινθήρα».

γ. Ο γνωστικός Μύθος της Πτώσεως, ο οποίος και ερμηνεύει την τωρινή κατάσταση του ανθρώπου.

δ. Η Γνώση είναι το μοναδικό μέσο σωτηρίας, που αφυπνίζει τον άνθρωπο και τον ωθεί στη συνειδητοποίηση της ουράνιας προέλευσής του.

2. ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΤΩΝ ΚΩΔΙΚΩΝ

Ως προς το περιεχόμενο των δέκα τριών (13) Κωδίκων[7] παρουσιάζονται σε μεγάλη ποικιλία συγγραμμάτων, που είναι αρκετά γνωστά από τους εκκλησιαστικούς, αντιαιρετικούς συγγραφείς. Τα κείμενα αυτά κατατάσσονται στα απόκρυφα, όμως ακολουθούν τη διαίρεση των κανονικών κειμένων· γι’ αυτό και έχουμε ευαγγέλια, πράξεις, επιστολές και αποκαλύψεις:

Κώδικας Ι

  1. Απόκρυφο Ιωάννου (σελ. 1-40)
  2. Βίβλος ιερά του μεγάλου Αοράτου Πνεύματος, συντεθείσα υπό του Μεγάλου Σηθ και συγγραφείσα υπό του διδασκάλου Ευγνώστου του λεγομένου Γογγησού ή κατ’ Αιγυπτίους Ευαγγέλιο (σελ. 40-69)
  3. Επιστολή Ευγνώστου του Μακαρίου προς τους Σαντού (σελ. 70-90)
  4. Σοφία Ιησού Χριστού (σελ. 90-119)
  5. Διάλογος του Σωτήρος (σελ. 120-152)

Κώδικας ΙΙ

  1. Επιστολή ή Απόκρυφον ή Αποκάλυψις Ιακώβου (σελ. 1-16)
  2. Το ευαγγέλιο της αλήθειας (σελ. 16-43)
  3. Επιστολή προς Ρήγινον περί της αναστάσεως (σελ. 43-48)
  4. Πραγματεία περί των τριών φύσεων (σελ. 51-134)
  5. Προσευχή των Αποστόλων ή του Αποστόλου Πέτρου

Κώδικας ΙΙΙ

  1. Απόκρυφο Ιωάννου
  2. Ευαγγέλιο κατά Θωμά
  3. Ευαγγέλιο κατά Φίλιππο
  4. Η υπόσταση των αρχόντων ή Βιβλίον της Μωρίας
  5. Αποκάλυψη χωρίς τίτλο
  6. Εξήγηση περί της ψυχής
  7. Βιβλίον του Θωμά ή Μυστικαί Παροιμίαι

Κώδικας IV

  1. Τριπλός λόγος για την τριπλή πρωτέννοια ή Βίβλος Ιερά γραμμένη από τον Πατέρα
  2. Ανώνυμη Αποκάλυψη υπό μορφή επιστολής, που αποδίδεται στον Μέγα Σηθ

Κώδικας V

  1. Παράφραση Σκέμ για τον Αγέννητο
  2. Αποκάλυψη Πέτρου
  3. Διδασκαλία Σιλουανού
  4. Αποκάλυψη Δοσίθεου ή Οι τρεις στήλες του Σηθ

Κώδικας VI

  1. Ερμηνεία της Γνώσεως
  2. Ο ύψιστος αλλογενής ή Αποκάλυψη του αλλογενή ή των αλλογενών
  3. Αποκάλυψη Μέσου ή Μέσσου

Κώδικας VII

  1. Επιστολή Ευγνώστου
  2. Αποκάλυψη Παύλου
  3. Αποκάλυψη Ιακώβου
  4. Αποκάλυψη Ιακώβου
  5. Αποκάλυψη του Αδάμ προς τον υιό του Σηθ

Κώδικας VIII

  1. Απόκρυφο Ιωάννη
  2. Βίβλος ιερά του μεγάλου αοράτου πνεύματος
  3. Ανώνυμη κοσμογονική πραγματεία υπό μορφή επιστολής

Κώδικας ΙΧ

  1. Ανώνυμη Αποκάλυψη
  2. Αποκάλυψη Ζωστριανού και Ζωροάστρη
  3. Επιστολή Πέτρου προς Φίλιππο

Κώδικας Χ

  1. Ανώνυμη Αποκάλυψη, που αποδίδεται στον Μέγα Σηθ
  2. Ηθική πραγματεία υπό μορφή επιστολής
  3. Ανώνυμη πραγματεία, που περιέχει γνωστική ερμηνεία του βαπτίσματος

Κώδικας ΧΙ

  1. Πράξεις του Πέτρου και των δώδεκα αποστόλων
  2. Λόγος αυθεντικός του Ερμά προς προς τον Τατιανό
  3. Ο νους της Ύψιστης Δυνάμεως
  4. Ανώνυμη ερμητική πραγματεία υπό μορφή επιστολής
  5. Ανώνυμη πραγματεία που απευθύνεται από τον Ερμή στον μαθητή του
  6. Ασκληπιός

Κώδικας ΧΙΙ

  1. Ανώνυμη μυστική πραγματεία περί της φύσεως του κόσμου

Κώδικας ΧΙΙΙ

  1. Ανώνυμο θεωρητικό έργο, που ασχολείται με διάφορα ζητήματα

Πρόκειται για σαράντα οκτώ (48) γνωστικά συγγράμματα που βρέθηκαν στο Nag Hammadi της Αιγύπτου[8].

 Apocr_of_John

3. NAG HAMMADI, ΙΟΥΔΑΪΣΜΟΣ  ΚΑΙ QUMRAN

Η επίδραση του Ιουδαϊσμού στα κείμενα του Nag Hammadi είναι σαφής. Χρησιμοποιούν την Γένεση κεφ 1-3[9], καθώς επίσης και διάφορα χωρία της Π.Δ. (Ησ. 45, 5 κ.ά.). Επίσης τα Αποκαλυπτικά κείμενα του Ιουδαϊσμού επέδρασαν στη διαμόρφωση της παράστασης του «Υιού του Ανθρώπου» στα κείμενα του Nag Hammadi. Με όσα αναφέραμε δεν σημαίνει ότι τα κείμενα του Nag Hammadi κινούνται στα Ιουδαιοχριστιανικά πλαίσια. Είναι χαρακτηριστική η αναφορά του Ευαγγελίου του Φιλίππου ότι όποιος δεν έχει δεχθεί τον Κύριο είναι ακόμη Εβραίος[10].

Είναι ενδεχόμενο ορισμένοι Γνωστικοί να ανήκαν προηγουμένως στην κοινότητα του Qumran[11]. Κοινά χαρακτηριστικά των δύο μεγάλων ανακαλύψεων είναι το γεγονός ότι οι δύο βιβλιοθήκες ανήκαν σε κοινότητες που βρίσκονταν στο περιθώριο και υπό την κριτική της επίσημης θρησκείας: α) Η κοινότητα της  Νεκράς Θαλάσσης (ή των Εσσαίων) βρισκόταν σε αντιπαράθεση με το ιερατείο της Ιερασαλήμ και οι Γνωστικοί βρίσκονταν σε αντίθεση με την αρχέγονη εκκλησία. β) Και οι δύο συλλογές κειμένων ήταν κρυμμένες λόγω κρίσιμων καιρών και λόγω εξωτερικής απειλής. γ) Η ιδεολογία τους παρουσιάζει παρά τις ουσιαστικές διαφορές τους και αρκετές ομοιότητες. Βασική διαφορά είναι η έννοια του δυαλισμού. Η κοινότητα της Νεκράς Θαλάσσης εκπροσωπεί έναν ηθικό δυαλισμό, που εκφράζεται στο Ευαγγέλιο του Ιωάννη, ενώ η Γνώση του Nag Hammadi έναν κοσμολογικό δυαλισμό.

Ομοιότητες των δύο κοινοτήτων: α) οι δύο κοινότητες χαρακτηρίζονται από διαρχική σκέψη και διάκεινται εχθρικά απέναντι στον κόσμο και β) επιζητούν μια σωτηρία, μέσω μιας εσχατολογικής – αποκαλυπτικής μάχης των «υιών του φωτός» εναντίον του σκότους.

4. NAG HAMMADI ΚΑΙ ΚΑΙΝΗ ΔΙΑΘΗΚΗ

Τα κείμενα του Nag Hammadi θυμίζουν σε ορισμένες περιπτώσεις την Κ.Δ.[12].  Αυτό σημαίνει ότι είτε χρησιμοποιούν την Κ.Δ. είτε σχετική πηγή. Το Ευαγγέλιο του Θωμά π.χ. φαίνεται να χρησιμοποιεί ως πηγή τα κανονικά Ευαγγέλια ή αντλεί από παράδοση που υπήρχε παράλληλα με τη συνοπτική παράδοση[13].

Το βασικό πρόβλημα που τίθεται στην προκειμένη περίπτωση είναι αν υπάρχει στα κοπτικά έργα επίδραση ή παραλληλισμός από τα κινήματα που ανταγωνίζονταν τον Χριστιανισμό στις απαρχές του[14].

Ωστόσο ο Ειρηναίος υποστηρίζει ότι οι Γνωστικοί έκαναν χρήση της Αγίας Γραφής, αφού διαστρέβλωναν το νόημα της[15].  Συγκεκριμένα:

α) στις παραβολές του «χαμένου προβάτου» και της «χαμένης δραχμής» (18,4.16,1), το Ευαγγέλιο Αληθείας (31,35-32,17) δίνει το δικό του γνωστικό νόημα στις παραβολές των κανονικών διηγήσεων (Ματθ. 18,12-14. Λουκ. 15,4-7).

β) Η διήγηση του Πάθους των Ευαγγελίων της Κ.Δ. υφίσταται από τους Γνωστικούς την μεγαλύτερη αλλοίωση και αυτό φαίνεται στα κείμενα, όπως ο Δεύτερος Λόγος του Μεγάλου Σηθ και η Αποκάλυψη Πέτρου.

γ) Στο Ευαγγέλιο Θωμά βρίσκουμε λόγια που συναντούμε και στον Παύλο. Στο Α΄Κορ. 2,9 «α οφθαλμός ουκ είδεν και ους ουκ ήκουσεν και επί καρδίαν ανθρώπου ουκ ανέβη, α ητοίμασεν ο Θεός τοις αγαπώσιν αυτόν», υπάρχει αντίστοιχη αναφορά στο Ευαγγέλιο Θωμά (Λόγ. 17). Οι αναφορές στο Εφ. 4, 24 και Κολ. 3, 10 έχουν αντίστοιχες στο Ευαγγέλιο Φιλίππου, όπου αναφέρεται ότι πρέπει να ενδυθούμε τον «ζωντανό άνθρωπο».

δ) Στη Μαρτυρία της Αλήθειας αναφέρονται τα γεγονότα που εξιστορεί ο Λουκάς· η γέννηση του Ιωάννη από την Ελισάβετ, η γέννηση του Ιησού από την Παρθένο Μαρία και η βάπτιση του στον Ιορδάνη. Ωστόσο τα κείμενα του Nag Hammadi δεν πλούτισαν ούτε άλλαξαν τις γνώσεις μας για τον ιστορικό Ιησού[16].

Στα κείμενα του Nag Hammadi τα συστατικά μέρη του ανθρώπου παρουσιάζουν τριμερή διαίρεση: πνεύμα, ψυχή, σώμα[17]. Μια άλλη τριμερής περιγραφή παρουσιάζει· Νουν, ψυχή, σώμα, οπότε πνεύμα και νους είναι εναλλασσόμενοι όροι. Δεν απουσιάζει και η διμερής διαίρεση του ανθρώπου· ψυχή και σώμα, όπου η ψυχή εκπροσωπεί το «ανώτερο» μέρος του ανθρώπου[18].

Με βάση τα παραπάνω στοιχεία έχουμε ανάλογα τρεις τύπους ανθρώπων: τους Πνευματικούς, που χαρακτηρίζονται «φως εκ φωτός και πνεύμα εκ πνεύματος», τους Ψυχικούς, που παρουσιάζονται με «φως από φωτιά» και τους Υλικούς, που είναι «σκοτεινοί» και αποφεύγουν την λάμψη του φωτός, γιατί η εμφάνισή του τους καταστρέφει. Τέλος, αναφέρονται και τρεις ανθρώπινες φυλές· η « γήινη φυλή», που αποτελείται από ανθρώπους με σώμα και ύλη, η «μορφοποιημένη φυλή», που χαρακτηρίζεται από την ψυχή και την ενθύμηση του Θεού και τέλος η «δημιουργημένη φυλή», που αποτελείται από αυτούς που έχουν νουν και αποτελούν, την «εικόνα του Θεού».

Το Ευαγγέλιο Φιλίππου και η Βαλεντινιανή έκθεση περιγράφουν δύο τύπους ανθρώπων με δεδομένο ότι οι Γνωστικοί έρχονται σε ριζική αντίθεση με αυτούς που τείνουν στην «κτηνώδη φύση». Κατά το Ευαγγέλιο Φιλίππου υπάρχουν από τη μια μεριά ζώα, σκλάβοι και βεβηλωμένες γυναίκες και από την άλλη ελεύθεροι άνθρωποι και παρθένες[19].

Η αντιπαράθεση μεταξύ πνεύματος και σάρκας είναι βασική διδασκαλία των κειμένων του Nag Hammadi. To Ευαγγέλιο Φιλίππου μιλά για δύο τύπους σάρκας· μια φθαρτή σάρκα και τη «σάρκα του Ιησού που είναι ο Λόγος». Το σώμα είναι τάφος ή τόπος διαφθοράς και φθαρτότητας. Τέλος, το σώμα θεωρείται ως «φυλακή» ή «δεσμά» που πρέπει να καταστραφούν. Όταν βρίσκεσαι στο σώμα αισθάνεσαι πόνο και θάνατο, οπότε οι Γνωστικοί προτρέπονται να το περιφρονούν[20] ή να το καταστρέφουν[21]. Ο άνθρωπος με το σώμα βρίσκεται σε τυφλότητα[22] και σκοτάδι.

Η σάρκα του ανθρώπου έχει αρνητικές επιπτώσεις για τη σωτηρία. Κατά το Απόκρυφο Ιακώβου· κανένας από αυτούς που φορούν σάρκα δεν θα γευθεί σωτηρία[23]. Γι’ αυτό ο Κύριος τονίζει στον Ματθαίο ότι δεν μπορεί αυτός που φορά σάρκα να μεταβεί «στον τόπο της ζωής», όσο «φοράει τη σάρκα», αλλά θα αναπαυτεί όταν εγκαταλείψει αυτό το φορτίο. Το ίδιο και το Ευαγγέλιο Φιλίππου, που αναφέρει ότι όσοι «φορούν σάρκα είναι απογυμνωμένοι» και ακόμα «η σάρκα και το αίμα δεν είναι ικανά να κληρονομήσουν τη βασιλεία»[24]. Γι’ αυτό η σάρκα πρέπει να «εγκαταλειφθεί» πριν την είσοδο των Γνωστικών στη «βασιλεία». Ωστόσο αυτός που θα κληρονομήσει τη βασιλεία, είναι αυτός που ανήκει στον Ιησού και το αίμα του, διότι η σάρκα και το αίμα του Ιησού κατά το Ευαγγέλιο Φιλίππου, ο Λόγος και το Άγιο Πνεύμα είναι «βρώση και πόση και ένδυμα για αυτούς που τα έλαβαν»[25].

Όσον αφορά στο θέμα αρσενικό και θηλυκό γένος, υπάρχει η αντιστοιχία «πνεύματος» και «σαρκός». Τα κείμενα τηρούν αρνητική στάση απέναντι στο θηλυκό γένος, γιατί αναπαράγει το ανθρώπινο σώμα και διαιωνίζει την αιχμαλωσία του αγαθού πνευματικού στοιχείου στον κόσμο της ύλης. Αυτό προτρέπει τους Γνωστικούς να σταματήσουν τα έργα της «θηλείας», που σημαίνει να σταματήσουν οι γεννήσεις, αφού «ό,τι γεννιέται από την αλήθεια δεν πεθαίνει, ό,τι όμως γεννιέται από γυναίκα πεθαίνει»[26]. Όμως στο σημείο αυτό πρέπει να διευκρινιστεί ότι οι παραπάνω αναφορές για το θηλυκό γένος δεν είναι αποστροφή στη γυναίκα, αλλά αναφορά στην αναπαραγωγή της ύλης μέσω των γεννήσεων. Παραμένει όμως η βασική αρχή ότι καθετί θηλυκό είναι φορέας «αδυναμίας».

Γίνεται φανερό ότι οι παραπάνω ανθρωπολογικές απόψεις των κειμένων του Nag Ηammadi έρχονται σε πλήρη αντίθεση με την ανθρωπολογία της Κ.Δ.: α) Ο άνθρωπος δεν διαιρείται στα επιμέρους συστατικά του στοιχεία, αλλά αντιμετωπίζεται με τρόπο συνθετικό ως ζωντανή ύπαρξη που βρίσκεται σε συνεχή σχέση με τον Θεό μέσα στην ιστορία και κοινωνία με τους συνανθρώπους. β) Ο όρος «ψυχή» σημαίνει στην Κ.Δ. τη ζωή γενικά (Ρωμ. 13, 1. Ματθ. 2, 20. Λουκ. 14, 26. Ιω. 10, 11 κ.ά.) και χαρακτηρίζει τον όλον άνθρωπο. γ) Η σάρκα δε σημαίνει μόνον ένα τμήμα του ανθρώπου, το υλικό, αλλά ολόκληρο τον άνθρωπο που εξέπεσε από την αρχική προπτωτική του κατάσταση (Ρωμ. 8, 16 Γαλ. 5, 19. Εφ. 2, 3 κ.ά.). δ) Το πνεύμα δεν εκφράζει κάποιο τμήμα του ανθρώπου, όπως τις διανοητικές λειτουργίες, αλλά προέρχεται από τον Θεό. Το πνευματικό είναι το αντίθετο του «παλαιού» και «σαρκικού» ανθρώπου ( Α΄ Κορ. 2, 14. Ρωμ. 8, 9. Γαλ. 3, 14 κ.ά). ε) Το σώμα στην Κ.Δ. δεν απορρίπτεται ως κάτι εκ φύσεως κακό. Εξάλλου το σώμα δεν δηλώνει μόνο τον εξωτερικό υλικό άνθρωπο, αλλά εκφράζει το ανθρώπινο πρόσωπο ως σύνολο. στ) Το σώμα μπορεί, να γίνει όργανο αμαρτίας, να γίνει «σώμα αμαρτίας» (Ρωμ. 6, 6) και να αποτελέσει εμπόδιο για τη σωτηρία. Όμως μπορεί να γίνει και «ναός του εν ημίν αγίου Πνεύματος» ( Α΄Κορ. 6, 19).

im

5. ΚΑΙΝΟΔΙΑΘΗΚΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ ΣΤΑ ΧΕΙΡΟΓΡΑΦΑ ΤΟΥ NAG HAMMADI

Στο Ευαγγέλιο Θωμά δεν εμφανίζεται ο Σωτήρας Ιησούς ως «Υιός του Θεού», αλλά ως υπερκόσμια πραγματικότητα[27] με τον χαρακτηρισμό «Υιός του Ζωντανού». Λέγει χαρακτηριστικά: «Είμαι το φως, που βρίσκεται πάνω από όλα. Είμαι το Παν. Το Παν προέρχεται από μένα και  θα καταλήξει σε μένα»[28]. Ο κύριος ρόλος του Σωτήρα είναι η δράση του[29]. Παρά τον πνευματικό χαρακτήρα του Σωτήρα, ο Σωτήρας Ιησούς παρουσιάστηκε με σάρκα: «Στάθηκα μέσα στον κόσμο και εμφανίστηκα σε αυτούς με σάρκα»[30]. Γίνεται επίσης λόγος για την ψυχή του Ιησού, ο οποίος νιώθει ταραχή βλέποντας «τυφλούς» και «κενούς» ανθρώπους[31].

Ωστόσο η θεία φύση του Σωτήρα φαίνεται καθαρά στην απάντηση που δίνει στη Σαλώμη: «Είπε η Σαλώμη, ποιος είσαι άνθρωπε; από ποιόν προήλθες;…. Ο Ιησούς της είπε· εγώ είμαι αυτός που εξήλθε από αυτόν που είναι ίσος μου, μου εδόθηκαν αυτά που ανήκουν στον Πατέρα μου»[32].

Παράλληλα αυτή η υπερκόσμια διάσταση του Σωτήρα φαίνεται και στο Ευαγγέλιο Φιλίππου. Ο Σωτήρας είναι ο Υιός του Θεού: «ο Πατέρας είναι εν τω Υιώ και ο Υιός εν τω Πατρί»[33]. Πρόκειται για παράλληλη αναφορά του Ιω. 14, 10 κ.εξ. και 17,21.

Η αποστολή του Σωτήρα είναι να διορθώσει το λάθος που προέκυψε στην αρχή και οδήγησε τους ανθρώπους και τους αιώνες, σε άθλια κατάσταση και έχουν ανάγκη σωτηρίας. Ο Σωτήρας ταυτίζεται στα Απόκρυφα κείμενα του Nag Hammadi με τον Ιησού Χριστό. Συγκεκριμένα στο Ευαγγέλιο Φιλίππου η είσοδος του στην περιοχή του κόσμου παριστάνεται με την παρθενική γέννηση[34] και ο όρος «Παρθένος» είναι ένα συνώνυμο για τη Μαρία. Ωστόσο η αναφορά της παρθενικής γέννησης σημαίνει ότι ο Χριστός λαμβάνει αληθινή σάρκα.

Συγκρινόμενος ο Ιωάννης ο Πρόδρομος με τον Χριστό, στη Μαρτυρία Αληθείας φαίνεται ότι ο Χριστός είναι όργανο του Αγίου Πνεύματος· «Ήρθε στον Ιωάννη την ώρα που βαπτιζόταν. Το Άγιο Πνεύμα κατήλθε σε αυτόν ως ένα περιστέρι»[35]. Εξάλλου και ως προς τη γέννησή τους διαφέρουν οι δύο άνδρες: «Ο Ιωάννης γεννήθηκε από τον λόγο μέσω μιας γυναίκας, της Ελισάβετ. Ο Χριστός γεννήθηκε από τον λόγο μέσω μιας παρθένας, της Μαρίας. Τι σημαίνει αυτό το μυστήριο; Ο Ιωάννης γεννήθηκε μέσω μιας μήτρας φθαρμένης από το χρόνο, ο Χριστός όμως πέρασε μέσω μιας παρθενικής μήτρας. Αυτή όταν συνέλαβε, γέννησε τον Σωτήρα. Επιπλέον, βρέθηκε αυτή να είναι πάλι παρθένος»[36]. Αυτό που τονίζεται στην συγκεκριμένη περίπτωση είναι η θεία προέλευση του Ιησού, όπου χρησιμοποιείται ως ένας σωλήνας το σώμα της Μαρίας, απ’ όπου περνά προσωρινά.

Το μοτίβο των Γνωστικών είναι κατάβαση και ανάβαση. Γι’ αυτό υπερβαίνουν το θέμα του Πάθους και του θανάτου και παραμένουν στην κάθοδο του Χριστού στον Άδη. Αυτή η κατάσταση είναι καταλυτική. Ο Χριστός παρόλο που ήταν Θεός βρέθηκε ανάμεσα στους ανθρώπους ως άνθρωπος και κατέβηκε στην κόλαση για να λύσει τα παιδιά του θανάτου[37]. Ανέστησε τους νεκρούς από εκεί, γιατί δεν βρήκαν σ’ αυτόν αμαρτία. Γι’ αυτό οι κουτσοί, οι τυφλοί, οι παράλυτοι, οι κωφάλαλοι θεραπεύτηκαν. Έσπασε τις αλυσίδες του Άδη και κατέστρεψε τα δεσμά των δαιμόνων του κάτω κόσμου[38].

Ωστόσο οι Γνωστικοί δείχνουν ιδιαίτερη προτίμηση στην περίοδο μετά την Ανάσταση του Ιησού, αφού εμφανίζεται στους μαθητές «εν ετέρα μορφή» (Μαρκ. 16, 12) και αυτοί αδυνατούν να τον αναγνωρίσουν (Λουκ. 24, 15. Ιω. 21, 4). Το ίδιο συμβαίνει και στην περίπτωση της Μαρίας της Μαγδαληνής (Ιω. 20, 14). Σημασία έχει το γεγονός ότι ο αναστημένος Ιησούς παραμένει 11 χρόνια με τους μαθητές και συζητά μαζί τους.

Επίσης, κατά τον Ειρηναίο[39] οι Βαλεντινιανοί υποστηρίζουν ότι ο Ιησούς μετά την ανάσταση του παρέμεινε δέκα οκτώ μήνες με τους μαθητές, μεταδίδοντάς τους την τελική αλήθεια[40]. Οι φυσικοί τόποι που λάμβαναν χώρα οι εμφανίσεις του Ιησού ήταν το όρος των Ελαιών, η Γαλιλαία, η έρημος, η Ιερουσαλήμ με τον Ναό της και ο Ιορδάνης ποταμός.

Τα κείμενα του Nag Hammadi, εκτός από όσα αναφέραμε, περιλαμβάνουν παραβολές. Συγκεκριμένα το Απόκρυφο Ιακώβου δίνει έναν κατάλογο: τους ποιμένες, τον σπόρο, το οικοδόμημα, τις λαμπάδες των Παρθένων, το μισθό των εργατών και τα δίδραχμα[41]. Στο ίδιο απόκρυφο Ιακώβου βρίσκουμε και σημαντικό αριθμό μακαρισμών[42] καθώς επίσης και ουαί[43]. Παράλληλα συναντούμε και τυποποιημένες εκφράσεις όπως: «ο έχων ώτα ακούειν ακουέτω», «Αληθώς σας λέγω….» κλπ. Υπαινιγμός της Μεταμορφώσεως του Χριστού γίνεται στο Ευαγγέλιο Φιλίππου[44], όπου ο Ιησούς εμφανίζεται γεμάτος δόξα πάνω σ’ ένα όρος[45] και στην Αποκάλυψη Πέτρου[46], όπου ο Πέτρος σε όραμα βλέπει ένα φως, να κατέρχεται στον Σωτήρα, ανώτερο απ’ αυτό της ημέρας.

MarM

6. ΣΧΕΣΗ ΤΟΥ ΙΗΣΟΥ ΜΕ ΠΡΟΣΩΠΑ ΤΗΣ ΚΑΙΝΗΣ ΔΙΑΘΗΚΗΣ

Στις δύο Αποκαλύψεις, Α΄ και Β΄ Αποκάλυψη Ιακώβου, παρουσιάζεται ο Ιάκωβος σε πρωταγωνιστικό και εξέχοντα ρόλο και καλείται ως «αδελφός»[47] και αγαπημένος[48]. Στο Απόκρυφο Ιωάννη, ο Ιωάννης ο Ευαγγελιστής αποκαλείται με το όνομά του και όπως φαίνεται από τις θετικές απαντήσεις του Σωτήρα στις ερωτήσεις του υπάρχει θετική σχέση μεταξύ του Ιησού και του Ιωάννη.

Παράλληλα, στο Ευαγγέλιο Θωμά, ο Θωμάς λαμβάνει μυστική διδασκαλία από τον Ιησού που δεν δίνεται στους άλλους μαθητές. Συγχρόνως αποκαλείται από τον Ιησού «ευλογημένος»[49] και «αδελφός»[50] και είναι «δίδυμος και αληθινός σύντροφος» του Σωτήρα[51]. Όσον αφορά στην Μαρία την Μαγδαληνή, εμφανίζεται να είναι αποδέκτης της αποκάλυψης από τον Κύριο και αναλαμβάνει τον ρόλο να μεταδώσει στους υπόλοιπους μαθητές την κρυφή διδασκαλία. Στο Ευαγγέλιο Φιλίππου η Μαρία, η Μαγδαληνή ονομάζεται «η σύντροφος»[52] του Ιησού και είναι αυτή που ο Κύριος «αγαπά περισσότερο απ’ όλους τους μαθητές».

Πρέπει να σημειωθεί ότι η πράξη του φιλιού ως μετάδοση πνευματικής δύναμης συναντάται και στις Ωδές Σολομώντος  28, 6-7, χωρίς να κρύβεται πίσω από την πράξη αυτή ερωτικό υπονοούμενο. Το φιλί έχει συμβολικό περιεχόμενο και εκφράζει την εσχατολογική ενότητα των Γνωστικών με τον Πατέρα[53]. Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός στο Ευαγγέλιο Θωμά[54] όπου εμφανίζεται μια γυναίκα να μακαρίζει «τη γυναίκα που γέννησε και θήλασε τον Ιησού» (πρβλ. Λουκ. 11, 27).

 Στα χειρόγραφα του Nag Hammadi είναι χαρακτηριστικό το γεγονός ότι δεν έχουμε πραγματικές διηγήσεις του Πάθους. Παρόλα αυτά υπάρχουν τα γεγονότα, όπως αναφέρονται στις διηγήσεις των Ευαγγελίων: προδοσία του Ιούδα, άρνηση από τους ανθρώπους, κατηγορία, καταδίκη, αγκάθινο στεφάνι, ραπίσματα, Γραμματείς και Φαρισαίοι, όχλος, άρση του σταυρού, ο Σίμων ο Κυρηναίος, όξος , Πάθος, σταυρός- σταύρωση, ξύλο, δηλαδή σταυρός, ληστές, συσκότιση της ημέρας, σχίσμα του καταπετάσματος, τάφος, ο τύπος των ήλων, ανάσταση – έγερση, αναφορά των καρφιών και της πράξης του καρφώματος.

Πάντως ως πηγή των κειμένων του Nag Hammadi μπορεί να θεωρηθεί η Συνοπτική παράδοση ή το πιθανότερο η Ιωάννεια παράδοση, ανάλογα με τις αναφορές των γεγονότων που μνημονεύονται, προσαρμοσμένες όμως στο σκοπό των Αποκρύφων. Ωστόσο τα γεγονότα του Πάθους δεν έχουν σωτηριολογικό χαρακτήρα, όπως συμβαίνει στη βιβλική παράδοση, αφού η σωτηρία είναι θέμα γνώσεως που φέρνει ο Σωτήρας. Χαρακτηριστική είναι η μαρτυρία του Ευαγγελίου Φιλίππου ότι ο ξυλουργός Ιωσήφ κατασκεύασε τον σταυρό του Χριστού από ξύλα δέντρων που ο ίδιος φύτεψε: « Ο Ιωσήφ, ο ξυλουργός, φύτεψε κήπο, επειδή χρειαζόταν ξύλα για το επάγγελμά του. Αυτός έκανε τον σταυρό από τα δέντρα που φύτεψε. Ο απόγονός του κρεμάστηκε πάνω στο ξύλο που εκείνος φύτεψε. Ο απόγονός του  ήταν ο Ιησούς και το φύτευμα ήταν ο σταυρός»[55].

 Ωστόσο αυτό που πρέπει ιδιαίτερα να υπογραμμίσουμε είναι το γεγονός ότι στον Δεύτερο Λόγο του Μεγάλου Σηθ αναφέρεται η δοκητική κατανόηση του Πάθους[56]. Συγκεκριμένα αναφέρεται ότι ο Σίμων μετέφερε τον σταυρό και σε κάποιον άλλον τοποθέτησαν το αγκάθινο στεφάνι: «Με χτυπούσαν μεν με ένα καλάμι, αλλά ήταν ένας άλλος αυτός ο οποίος μετέφερε τον σταυρό πάνω στους ώμους του, δηλ ο Σίμων. Ένας άλλος ήταν αυτός, πάνω στον οποίο τοποθέτησαν το αγκάθινο στεφάνι. Εγώ όμως αγαλλίαζα στα ύψη, πάνω από τον πλούτο των Αρχόντων και το σπόρο της πλάνης τους, την μάταιη δόξα τους και εγώ γελούσα λόγω της άγνοιάς τους»[57].

Η άποψη αυτή ταυτίζεται με τη διδασκαλία του Γνωστικού Βασιλείδη, σύμφωνα με τον οποίο δεν είναι ο Σωτήρας Χριστός αυτός που υπέφερε το Πάθος, αλλά ο Σίμων ο Κυρηναίος. Έχοντας υπόψη του ο Απ. Παύλος τα παραπάνω σχετικά δεδομένα του Γνωστικισμού, για το πρόβλημα του θανάτου του Ιησού στον σταυρό, κάνει σαφή αναφορά στην Α΄Κορ. 1, 23 υποστηρίζοντας πως για τους Ιουδαίους ο σταυρός είναι σκάνδαλο, ενώ για τους εθνικούς αποτελεί μωρία, αυτός όμως κηρύσσει «Χριστόν εσταυρωμένον, Ιουδαίοις μεν σκάνδαλον, έλλησι δε μωρίαν».

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Σύμφωνα με την ανάλυση των κειμένων του Nag Hammadi που παρουσιάσαμε παραπάνω μπορούμε να καταλήξουμε στα εξής συμπεράσματα:

  1. Είναι σαφείς οι διαφορές που υπάρχουν ανάμεσα στα κείμενα της Κ.Δ. και των κειμένων του Nag Hammadi. Η αμφισβήτηση της ιστορικότητας του προσώπου του Ιησού Χριστού ανατρέπεται αναλυτικά από τις διηγήσεις των Ευαγγελίων, των επιστολών του Παύλου και των Καθολικών επιστολών. Χαρακτηριστική είναι η αναφορά της Α΄Ιω.1,1: «Ο ων απ’ αρχής, ο ακηκόαμεν, ο εωράκαμεν τοις  οφθαλμοίς ημών, ο εθεασάμεθα και αι χείρες ημών εψηλάφησαν περί του λόγου της ζωής».
  2. Διαπιστώνεται αρνητική στάση απέναντι στη σάρκα, ενώ το πνεύμα κατέχει περίοπτη θέση στη διδασκαλία των Γνωστικών. Η αντίθεση των όρων υπάρχει και στον Παύλο (Γαλ. 5,17. Ρωμ. 8,6 κ.ά.), αλλά πρόκειται για ηθική και εσχατολογική κατάσταση και όχι για οντολογική διαρχία.
  3. Τα γνωστικά κείμενα παρουσιάζουν σαφή δοκητική παρουσίαση της ενσάρκωσης του Σωτήρα Χριστού. Συνεπώς η σωτηριολογία είναι ανύπαρκτη στα κείμενα του Nag Hammadi και ανατρέπει όλη την ιστορία της θείας Οικονομίας όπως καταγράφεται στα Βιβλικά κείμενα της Παλαιάς και Καινής Διαθήκης.
  4. Η απουσία της σωτηριολογίας στα κείμενα του Nag Hammadi διακρίνεται από την σχετικοποίηση του γεγονότος του Πάθους, της σταυρικής θυσίας και του θανάτου του Ιησού Χριστού. Έτσι υποτιμάται το μοναδικό γεγονός του θανάτου και της λυτρωτικής αξίας του Χριστού. Το σχέδιο της θείας Οικονομία από πραγματικό γεγονός στην Κ. Δ. σχετικοποιείται στα Απόκρυφα κείμενα του Nag Hammadi με την φαινομενολογία των γεγονότων.
  5. Τέλος, η χριστολογία, η εσχατολογία, η πνευματολογία, η εκκλησιολογία και η τριαδολογία των χειρογράφων του Nag Hammadi είναι ανύπαρκτες και υποκαθίστανται από την παντοδυναμία της Γνώσης, η οποία λειτουργεί ως απόλυτη λυτρωτική κατάσταση στη ζωή κάθε ανθρώπου. Γι’ αυτό ο αρχέγονος Χριστιανισμός πάλεψε σκληρά με τον Γνωστικισμό προκειμένου να καθορίσει τις αρχές της νέας πίστης που ήταν ανατρεπτικές στις δυαρχικές, γνωσιολογικές και φαινομενολογικές αρχές των κειμένων του Nag Hammadi.

Serres_179

[1] Βλ. σχετικά Σαβ. Αγουρίδη, Χριστιανικός Γνωστικισμός. Τα κοπτικά κείμενα του Nag Hammadi στην Αίγυπτο, (Μεταφρ. από αγγλική έκδοση), Αθήνα 1989.

[2] Βλ. M.R. Grant, Gnosticism and early Christianity, New York 1959, McL. R. Wilson, Gnosis und Neues Testament, Stuttgardt 1971. Οι λέξεις Γνώσις και Γνωστικισμός σχετίζονται με συγκεκριμένες αιρέσεις οι οποίες ανταγωνίζονταν τον Χριστιανισμό κατά τους πρώτους αιώνες της διάδοσής του. Κλασσικό παράδειγμα αυτού του ανταγωνισμού είναι η περίπτωση του Σίμωνα του Μάγου (Πράξ. 8,9-13). πρβλ. L. Thorndike, A History of Magic and Experimental Science, τομ. 1, New York 1947, κεφ. 17, σελ. 427. Περισσότερα για το θέμα του Γνωστικισμού βλ. Ζαν Ντορές, Νάγκ Χαμαντί, Τα απόκρυφα κείμενα των Γνωστικών της Αιγύπτου, Μεταφρ. Καλλιόπη Αναστασοπούλου, Αθήνα 2011, σελ. 19 εξ. (Jean Doresse, Les livres secrets des Gnostiques d’ Egypte, 2005). Απόψεις των Πατέρων για τον Γνωστικισμό βλ. στο ίδιο έργο, σελ. 23 εξ. και Παν. Χρήστου, Ελληνική Πατρολογία, τομ. Β΄, Θεσσαλονίκη 1978, σελ. 154 εξ. Γνωστικοί αιρεσιάρχες αναφέρονται στην αρχή της πορείας του Χριστιανισμού οι Σίμωνας, Βασιλείδης, Μαρκίων και Βαλεντίνος. Περισσότερα για τις κύριες Γνωστικές αιρέσεις και την αντιμετώπισή τους από τους αιρεσιολόγους Πατέρες βλ. Ζαν Ντορές, Όπ. παρ., σελ. 52 εξ.

[3] Βλ. J. M. Robinson, The Nag Hammadi Library in English. Translated and introduced by Members of the Coptic Gnostic Library. Project of the Institute for antiquity and Christianity. Revised edition, Leiden 1988.

[4] Ο συγκεκριμένος κώδικας βρέθηκε στα χέρια του Δρ. Ράινχαρτ το 1896 στο Κάιρο. Ο εξαίρετος επιστήμονας Κάρλ Σμιτ έστρεψε το ενδιαφέρον του στο Απόκρυφο του Ιωάννη.

[5] Βλ. σχετικά Δημ. Τρακατέλλη, Αρχιεπισκ. Αμερικής, Ο Υπερβατικός Θεός του Ευγνώστου (Διδ. Διατρ.), Αθήνα 1977.

[6] Ειδικά για το συγκεκριμένο Ευαγγέλιο βλ. την εργασία του Ιωαν. Δ. Καραβιδόπουλου, Το γνωστικόν κατά Θωμάν Ευαγγέλιον, Θεσσαλονίκη 1967, όπου εκτός της εισαγωγής, αποδίδεται το κείμενο σε γλώσσα που ομοιάζει με την κοινή της Καινής Διαθήκης, ενώ παράλληλα το κείμενο συνοδεύεται από σχετικό υπόμνημα. Πρβλ. και Petr Pokorny, A Commentary on the Gospel of Thomas. From Interpretations to the Interpreted, London 2009.

[7] Ως προς την αρίθμηση και το περιεχόμενο των Κωδίκων ακολουθούμε την εξαίρετη εργασία του καθηγητή μας κ. Γεωργίου Αντ. Γαλίτη, Οι κοπτικοί πάπυροι του Nag Hammadi και η σημασία αυτών δια την επιστήμην της Κ. Διαθήκης και του πρώτου Χριστιανισμού, Εν Αθήναις 1960, σελ. 18–45, ο οποίος ως προς την αρίθμηση των Κωδίκων ακολουθεί τον H. C. Puech, “Les nouveaux écrits gnostiques” στο Coptic Studies in Honor of W. E. Crum, σελ. 91 -154, πρβλ. Μ. Α. Σιώτου, Αι τελευταίαι ανακαλύψεις αρχαίων χειρογράφων, Αθήναι 1986, σελ. 59-63.

[8] Ως προς τα κείμενα των συγγραμμάτων βλ. Απόκρυφα Κείμενα Καινής Διαθήκης, τομ. 1-5, εκδ. Πύρινος Κόσμος, Αθήνα 1991-93, πρβλ. Χριστιανικός Γνωστικισμός. Τα κοπτικά κείμενα του Nag Hammadi στην Αίγυπτο, όπου στο κάθε κείμενο υπάρχει και σύντομη εισαγωγή.

[9] Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι στο δεύτερο μέρος της Τριμερούς Πραγματείας, ερμηνεύεται η ιστορία της Γενέσεως κεφ 1-3 και τονίζεται η δημιουργία του ανθρωπίνου γένους, ενώ παράλληλα ερμηνεύεται η πτώση του ανθρώπου που οδήγησε στην κυριαρχία του θανάτου: βλ. E. J. Brill, Χριστιανικός Γνωστικισμός. Τα κοπτικά κείμενα του Nag Hammadi στην Αίγυπτο, επιμ. Σαβ. Αγουρίδη, εκδ Άρτος Ζωής, Αθήνα 1989, σελ 290.

[10] Ευαγγέλιο Φιλίππου, 62, 6. πρβλ σχετικά Χριστιανικός Γνωστικισμός, Όπ. παρ., σελ 10 κ.εξ. Ο επιμελητής της έκδοσης Σ. Αγουρίδης, σελ 19, σημειώνει χαρακτηριστικά: «Δεν μπορεί να φανταστεί ο κοινός αναγνώστης την επίδραση αυτή του Ιουδαϊσμού επάνω σε ένα σύστημα ιδεών τόσο αντίθετό του».

[11] Πρβλ. σχετικά Ζαν Ντορές, Ναγκ Χαμαντί, σελ 307 εξ.

[12] Για το συγκεκριμένο θέμα έχουμε την ανάπτυξη μιας σχετικής Βιβλιογραφίας. Ενδεικτικάαναφέρω: M. C. Tuckett, Nag Hammadi and the Gospel Tradition, Edinburgh 1986. J. T. Sanders, The New Testament Christological Hymns, Cambridge 1971. O. Cullman, “The Gospel of Thomas”, TDg (1960/61) 175-180. McL. R. Wilson, “The Coptic of Thomas,” NTS 5 (19558-59), 273-276.

[13] Βλ. σχετικά στο εξαιρετικό έργο του Petr Pokorny, A Commentary on the Gospel of Thomas, σελ, 16 εξ. πρβλ. και Ιω. Δ. Καραβιδόπουλου, Tο Γνωστικόν κατά Θωμάν Ευαγγέλιον, σελ 13 εξ.

[14] Ο Ζαν Ντορές, Ναγκ Χαμαντί, σελ 312 κ.εξ. επιφυλάσσεται να δώσει κατηγορηματική απάντηση. Όμως συνδέει Καινοδιαθηκικές αναφορές με Γνωστικές προκλήσεις. Συγκεκριμένα θεωρεί ότι η αναφορά των Πραξ. 21,38 αφορά κάποιο κίβδηλο μεσσία, στα 52-54 μ.Χ, ως Αιγύπτιο. Η αναφορά της Αποκ. 2,6.15 για τους Νικολαίτες, αφορά στους οπαδούς του Γνωστικισμού. Οι αναφορές στις ύβρεις της Α΄ Τιμ. 4,2-3, όπως τα «αλλόκοτα δόγματα» και οι «μυθικές και ατελείωτες» γενεαλογίες, καθώς επίσης οι αναφορές της Β΄ Πετρ. 2,17, Α΄ Ιω, 2,19 και Ιούδα 2 έχουν ως υπόβαθρό τους τους Γνωστικούς. Ο Ντορές, Όπ. παρ., σελ 317, αναφερόμενος στην έννοια του όρου «ο Υιός του Ανθρώπου» και το ότι ο Θεός είναι το φως (Ιω. 1,1 και Α΄ Ιω.1,5) και στη δίψα με το ζωντανό νερό, (Ιω. 4,13-14 και 7,37-38 και 4,22), γίνεται σαφής διάκριση της αληθινής γνώσης από την γνώση των αιρετικών. Ο Ντορές, Όπ. παρ., σελ. 318, συνεχίζει τις συγκρίσεις της διδασκαλίας του Παύλου (Εφ. 6,12. Α΄ Κορ. 2,7-8. Ρωμ 3,20. 4,15. Κολ. 2,22. Γαλ. 3,13. Β΄ Κορ. 3,7. Α΄ Κορ. 15,44-47 και Εφ. 1,4- 5. 4,8-9) με τους Γνωστικούς και δίνει απάντηση στο ερώτημα, πως ερμηνεύονται οι αδιαμφισβήτητοι παραλληλισμοί μεταξύ των θεμάτων που θίγονται από τον Παύλο και εκείνων που αναπτύσσονται από τους αιρετικούς. Τονίζει χαρακτηριστικά: «Και αυτή η ερμηνεία (των αιρετικών), εκτός του ότι ήταν προϊόν της αχαλίνωτης φαντασίας τους, όπως μπορεί να δει κανείς με μια πρώτη ματιά, πρέπει να ήταν το αποτέλεσμα μιας εξήγησης κυριολεκτικά στο σημείο της διαστρέβλωσης, η οποία χρησιμοποιήθηκε στις ασήμαντες λεπτομέρειες και επηρεάστηκε από τις καμπαλιστικές θεωρίες», Όπ. παρ., σελ.321.

[15] Κατά Αιρέσεων 13,6. II 10,1,V 26, 2.

[16] Βλ. σχετικά J. Μ. Robinson, «The study of the Historical Jesus after Nag Hammadi», Semeia 44 (1988), 45. McL. R. Wilson, «The New Testament in the Nag Hammadi Gospel of Philip» NTS 9 (1962-63), 292.

[17] Απόκρυφο Ιακώβου 12,5-7. Ευαγγέλιο Φιλίππου 56,25-26. 62,17-19. 21-23.

[18] Επιστολή Φιλίππου 137,6-9. 26-27. Ευαγγέλιο Θωμά Λογ. 112

[19] Ευαγγέλιο Φιλίππου 78,32-79,13.

[20] Βλ. Απόκρυφο Ιακώβου 5,6-6,18.

[21] Ευαγγέλιο Φιλίππου 82,26-30.

[22] Α΄ Αποκάλυψη Ιακώβου 27,1-4.

[23] Απόκρυφο Ιακώβου 12,12-13.

[24] Ευαγγέλιο Φιλίπππου 56,26-57, 1. 66,18-20.

[25] Ευαγγέλιο Φιλίππου 57,1-3.

[26] Κλήμης Αλεξανδρείας, Στρωματείς III63. III 45.

[27] Ευαγγέλιο Θωμά Λόγος 77.

[28] Ευαγγέλιο Θωμά Λόγος 37.

[29] Ευαγγέλιο Θωμά Λογ 38 και Λογ 17.

[30] Ευαγγέλιο Θωμά Λογ 28.

[31] Πρβλ. σχετικά O. Kim, «The Gospel of Thomas and the Historical Jesus», The Northeast Asia Journal of Theology, 1969, σελ. 21 εξ. B. Gärtner, Τhe Theology of the Gospel of Thomas, London 1961, σελ. 142 κ.εξ. O. Kim, The Christological Problem in the Gospel according to Thomas, Ph. D. Diss. Drew University 1964, σελ 102 εξ.

[32] Ευαγγέλιο Θωμά Λογ 61.

[33]Ευαγγέλιο Φιλίππου 74,22-24.

[34]Ευαγγέλιο Φιλίππου 71,16-21.

[35] Μαρτυρία Αληθείας  39,26-28.

[36] Μάρτυρας Αληθείας 45,6-18.

[37] NHCVII 4,103,29-104,14.

[38] NHCXIII 41,1-20.

[39] Κατά Αιρέσεων I3,2

[40] Κατά Αιρέσεων I30,14

[41] Ευαγγέλιο Θωμά, Απόκρ. Ιωάννη και Απόκρ. Ιακώβου 7,24-35. 8,16-23. 12,22-27. 13,3-8 πρβλ. D. W. Stroker, «Extracanonical Parables and the Historical Jesus», Semeia 44 (1988), 95-120.

[42] Απόκρυφο Ιακώβου 11,14-17. 12,16-17. 37-39. 41.13, 14,37-39. 41.15,3.

[43] Απόκρυφο Ιακώβου 11,12-14. 12,39-40. 13,9-11.

[44] Ευαγγέλιο Φιλίππου 58,5-7.

[45] Πρβλ. McL. R Wilson, The Gospel of Philip, New York 1962, σελ 92 εξ.

[46] Αποκάλυψη Πέτρου 72,23-27.

[47] Α΄ Αποκάλυψη Ιακώβου 24,13-16. Β΄ Αποκάλυψη Ιακώβου 50,11-12.

[48] Α΄ Αποκαλυψη Ιακώβου 56,16. 57,5.

[49] Ευαγγέλιο Θωμά 139,25.

[50] Ευαγγέλιο Θωμά 139,25.  138,4. 138,10-19.

[51] Ευαγγέλιο Θωμά 138,7-8.

[52] Ευαγγέλιο Φιλίππου 59,9. 63,32-34

[53] πρβλ. A. Marjanen, The woman Jesus loved. Mary Magdalene in the Nag Hammadi Library and related documents, Leiden 1996, σελ 158-160.

[54] Ευαγγέλιο Θωμά Λογ, 79.

[55] Ευαγγέλιο Φιλίππου 73,9-16.

[56] Δεύτερος Λόγος του Μεγάλου Σήθ 58,13-31.

[57] Δεύτερος Λόγος του Μεγάλου Σήθ 55,9-5,6,20. Είναι χαρακτηριστικό το γεγονός ότι ο Ζαν Ντορές, Ναγκ Χαμαντί σελ 323-338 υποστηρίζει ότι η επιβίωση του Γνωστικισμού έγινε από τον Μανιχαϊσμό στις Ισλαμικές αιρέσεις.

Share this post
          
 
   
Δημοσιεύθηκε στην ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝΤΑ ΑΡΘΡΑ και χαρακτηρίσθηκε . Αποθηκεύστε τον μόνιμο σύνδεσμο.