Αν θα ήθελε να συνοψίσει κανείς μέσα σε λίγες μόνο φράσεις όλα όσα η σύγχρονη διανόηση θεωρεί ότι εκφράζουν το περιεχόμενο της έννοιας “άνθρωπος”, δεν θα εύρισκε ίσως καταλληλότερες και περιεκτικότερες από τις φράσεις που περιέχονται σε διάφορους λόγους και επιστολές του αποστόλου Παύλου: «ἐποίησέν τε (ο Θεός) ἐξ ἑνὸς πᾶν ἔθνος ἀνθρώπων κατοικεῖν ἐπὶ παντὸς προσώπου τῆς γῆς» (Πρα 17:26), κατά συνέπεια «οὐκ ἔνι Ἰουδαῖος οὐδὲ Ἕλλην, οὐκ ἔνι δοῦλος οὐδὲ ἐλεύθερος, οὐκ ἔνι ἄρσεν καὶ θῆλυ» (Γαλ 3:28) και γι’ αυτό «μὴ γίνεσθε δοῦλοι ἀνθρώπων» (1 Κο 7:23). Στις φράσεις αυτές, που το κυρίαρχο σύνθημα της Γαλλικής Επανάστασης, “Liberté, Égalité, Fraternité”, συνόψισε σε τρεις μόνο λέξεις, εμπεριέχονται όλα όσα η θεωρητική σκέψη μπορεί να περηφανευτεί ότι κατέκτησε στο διάβα των αιώνων, δηλαδή η αντίληψη περί κοινής καταγωγής όλων των ανθρώπων, η θεώρηση όλων των ανθρώπων ως ίσων ανεξαρτήτως φυλής, πολιτιστικών προϋποθέσεων, κοινωνικής θέσης και φύλου και η αναγνώριση του δικαιώματος όλων των ανθρώπων στην ελευθερία. Αν όμως αναλογιστεί κανείς το πόσο αίμα, πόνο και δάκρια κόστισε σε εκατομμύρια ανθρώπους η κατάκτηση αυτή και το πόσο μελάνι χύθηκε από τις πένες φιλοσόφων, κοινωνιολόγων και επαναστατών μέχρι να φτάσει η ανθρωπότητα να διατυπώσει θεωρητικά αυτές τις βασικές αρχές, χωρίς μάλιστα να κατορθώσει ποτέ μέχρι σήμερα να τις κάνει πράξη, αντιλαμβάνεται το πόσο πρωτοπόρα και ρηξικέλευθη υπήρξε η σκέψη του αποστόλου των Εθνών, ο οποίος διακήρυξε δύο χιλιάδες σχεδόν χρόνια πριν από την εποχή μας τις αλήθειες αυτές, στηριζόμενος όχι σε μελέτες ή φιλοσοφικές αναζητήσεις αλλά στην εμπειρία της εν Χριστώ σωτηρίας.
Αυτήν ακριβώς την εμπειρία όμως η σύγχρονη ευρωπαϊκή κοινωνία φαίνεται να τη θεωρεί άχρηστη, καθώς ο κόσμος ολόκληρος έχει αποδυθεί σε μια εναγώνια αναζήτηση νέων αξιών και προσανατολισμών. Το πριν από ελάχιστες δεκαετίες αυτονόητο, ότι ο πολιτισμός μας βασίζεται, μεταξύ άλλων, σε μεγάλο βαθμό και εμπνέεται από τη χριστιανική πίστη, σήμερα δεν φαίνεται να έχει αναμφίβολη ισχύ, τουλάχιστον όταν γίνεται λόγος για τον πολιτισμό της σημερινής Ευρώπης. Η Ευρώπη σήμερα δεν μπορεί και δεν θέλει να χαρακτηρίζεται πλέον ως χριστιανική ήπειρος, αφού οι χριστιανοί συνιστούν μια μειονότητα του πληθυσμού της και ήδη στο χώρο των επιστημών του ανθρώπου έχει σχεδόν καθιερωθεί ο όρος “μεταχριστιανική εποχή”.
Οι ελπίδες του πρόσφατου παρελθόντος για μια συνολική και αντικειμενική θεώρηση της αλήθειας και του κόσμου κατέρρευσαν και συμπαρέσυραν στην κατάρρευσή τους αυτήν όλες τις βασικές αρχές πάνω στις οποίες στηριζόταν μέχρι σήμερα η κοινωνία. Έτσι, όλα όσα πριν από μερικές δεκαετίες φάνταζαν ακλόνητα και αυτονόητα θεμέλια της κοινωνίας, το εθνικό κράτος, η οικογένεια, το προλεταριάτο, το κόμμα, ο χριστιανικός πολιτισμός, κατέρρευσαν, για να αφήσουν πίσω τους όχι μια πιο λογικοκρατική και νηφάλια αντιμετώπιση της ζωής, αλλά αισθήματα ανασφάλειας που οδηγούν σε μια εσωστρέφεια και αναβίωση δεισιδαιμονιών και προλήψεων που όμοιές της είχε να γνωρίσει η ανθρωπότητα από την εποχή του μεσαίωνα. Μάγοι, αστρολόγοι και κάθε λογής απίθανοι εισηγητές νέων θρησκευτικών δοξασιών εμφανίζονται καθημερινά και κατακλύζουν τις οθόνες των τηλεοράσεων. Και τα τραγικά γεγονότα που βίωσε τις τελευταίες μέρες η Γαλλία διέψευσαν με τον πιο ανεπάντεχο τρόπο όλους όσοι αμφισβητούσαν το ρόλο της θρησκείας στη ζωή των ανθρώπων και επιβεβαίωσαν, δυστυχώς, το πόσο εύκολα μπορεί η θρησκεία να γίνει όργανο καταστροφής των ανθρώπινων σχέσεων, όταν χρησιμοποιείται ως πρόφαση και προκάλυμμα πολιτικών ή οικονομικών επιδιώξεων και συμφερόντων.
Από την άποψη αυτή το ερώτημα “quo vadis”, που περιέχεται στον τίτλο της σημερινής Ημερίδας, ηχεί ιδιαίτερα επίκαιρο, αλλά και απαιτητικό, καθώς ζητάει επείγουσες και σαφείς απαντήσεις, πριν η Ευρώπη μετατραπεί αμετάκλητα σε έναν χρηματοοικονομικό οργανισμό που αδιαφορεί για την κουλτούρα και την πνευματικότητα των λαών που τη συγκροτούν.
Με αυτές τις σκέψεις σας καλωσορίζω στους χώρους του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, και εύχομαι επιτυχία στις εργασίες της Ημερίδας!
